Дәріс 11 Модуль Жартылай өткізгіш және магниттік материалдар Тақырып «Жоғары өткізгіш материалдар»

Дәріс 11
Модуль 3. Жартылай өткізгіш және магниттік материалдар 
 
Тақырып 1. «
Жоғары өткізгіш материалдар
» 
 
Дәрістің мазмұны: 
- жоғары өткізгіштік , өткізгіштік материалдар; 
- жоғары өткізгіштердің физикалық өткізгіш негіздері. 
Дәрістің мақсаты: 
- жоғары өткізгіштік, өткізгіштік материалдардың мінездемелерін оқып 
білу; 
- жоғары өткізгіштердің физикалық өткізгіш негіздерін білу. 
Жоғары өткізгіштік, өткізгіш материалдар
Көп таралған жоғары өткізгіштік материалдар – мыс пен алюминий. 
Мыс. 
Мысты сульфидті рудуларды қайта өңдегеннен алады. Қатты мысты 
беріктігі жоғары болатын қажетті жерлерде қолданады: бұл трамвай 
сымдарының түйісуі, троллейбустар және электрлі машиналардың 
коллектрлі пластиналары. Жұмсақ мысты иілгішті маңызды орын алатын, ал 
беріктігі 
маңызы 
аз кезде, машиналардың, трансформаторлардың 
орамаларында сым ретінде қолданады. Мыс бағалы және тапшы материал. 
Сu жер қабатында 0.01% ғана. Сондықтан мысты қолдануға шек қойылған, 
оны тек электр машиналардың орама сымдарын, коллектрлі пластиналарын, 
өткізгіш сымдар-дың майысқақ кабельдерін және радиотехникадағы, 
электротехника-дағы, т.б. монтаждық сымдардың түйісу сымдары түрінде 
қолданылады. 
Алюминий. 

Алюминий- көп тараған элемент. Жер қойнауында мөлшері бойынша 8.8 
%. Өте көп минералдардың құрамында Al O қышқыл түрінде кездеседі. 
Таза күйінде – жылтыр-ақ металл. Техникалық таза металдың құрамында 
99.5 – 99.7% алюминий бар. Меншікті кедергісі р
бұл 
мыстан 60% жоғары, бірақ алюминийдің мыстан 3.3 есе жеңіл екенін 
ескерсек , алюминий-дің электрөткізгіштігі мыстан 2 есе артық. 
Алюминиді электроникада әуе желілерінің сымдарын, құрама шиналарын, 
трансформатордың орамаларын, кабельдердің сымдарын және қорғаныс 
қабыршақтарын, т.б. жасауға қолданы-лады. 
 
КҮМІС.
Бұл металл өте ерте заманнан белгілі. Ол өзінің аталуын санскриттік 
“аргента” жарқын деген сөзінен алады. Нақ осы сөзден латынның 
«аргентум» — күміс сөзі пайда болған. 
Күміс табиғатта таза да бос күйінде де, кен түрінде де кездеседі: күміс 
жылтырағы Ag
2
S, мүйізді күміс АgCl және пираргирит Аg
3
SbS
3
. Жер 
қыртысындағы бұл элементтің мөлшері 1*10
-5 
% шамасында. 
Күмістің алынуы.
Күмісті ауыр да түсті металдардың полиметалдық 
сулъфидті кендерін өңдеу кезіндегі қосалқы өнім ретінде алады, өйткені ол 
кендерде күміс көбінесе Ag
2
S қосылысы түрінде болады. Мұндай 
кендерді пирометаллургиялық әдіспен өңдегенде негізгі металдармен қатар 
күміс те бірге бөлінеді. 
Жоғары 
тазалықтағы 
күмісті 
алу 
үшін, 
жоғарыдағы 
металдар 
қоспасын 
электролиттік
жолмен тазалайды 
(рафинирлейді). 
Күмістің 
жетілген химиялык тазалануы нәтижесінде оның касиеті басқа металдардың 
қасиетін салыстыруда эталондық бірлік өлшемі болады. 
Алтын.
Өте ертеректен белгілі бұл элементтің аталуы ертедегі индия-европалық 
“соль” 
Күн
сөзінен туындаған, ал латынша аталуы "аурум" - сары деген сөзді 
білдіреді. 
Алтын негізінен табиғатта сап таза күйінде кездеседі. Металдың табиғи 
қосылыстарының арасынан калаверит АuТе
2
минералы белгілі. 
Алтынның алынуы.
Алтынды көп таралған әдістермен алады, олар: 

cаф, сом тұма алтынды құмнан және майдаланған кварцтық жыныстан 
сумен жуып тазалайды; 


алтынды майдаланған кеніштен оны сынапта еріту арқылы бөледі. 
Алтынның 
түзілген 
амальгамасын 
қыздырған 
кезде 
қаралық 
алтын
алынады,сосын оны қайтадан металдық құймаға балқытады; 

алтынды цианидті 
әдіспен алады. 
Бұл 
әдісті 
бірінші 
болып 
Н.В.Багратион ұсынған. Әуелі алтыны бар жынысты ауаның, немесе таза 
оттектің қатысында KCN немесе NaCN ерітіндімен өндейді: 

4Аu + 8NaCN + О
2
+ 2H
2
О = 4Nа[Аu(СN)
2
] + 4NaОH 
Ерітінді түріндегі түзілген кешенді түз бос жыныстан жеңіл бөлінеді. Сосын 
алтынды мырышпен тотықсыздандырады, ол үшін мырышты ұнтакты шаң не 
майда кабыршақты түрінде алады: 
2Nа[Аu(СN)
2
] + Zn = 2Аu| + Nа
2
[Zn(СN)
4
] 
Жоғарғы тазалықтағы асыл металдарды қоспадан бөліп алу процесін -
аффинаж
деп атайды - ол металдарды рафинирлеудің (тазалаудың) жеке, 
дербес түрі.