Жер кадастрының құрамдық бөліктері, түрлері, принциптері

 
1.3 Жер кадастрының құрамдық бөліктері, түрлері, принциптері
“Жер кодексіне” сәйкес Қазақстанда мемлекеттік жер кадастры келесі 
құрамдық бөліктерден тұрады: жер учаскелерін тіркеу, жерлерді есепке алу, 
топырақтарды бонитеттеу, жерді бағалау және жер учаскелермен мәміле 
жасау. Біріңғай мемлекеттік жер қоры мемлекет меншігі болып, ол жер 
учаскелерін пайдалану, иелену құқығын бергендіктен жерді қалай 
пайдалануы заңды түрде рәсімделіп, ал жер учаскелері белгілі территория, 
жылжымайтын мүлік ретінде белгілі тәртіпте тіркелуі керек. Бұл қызметті 
жер учакелерін мемлекеттік тіркеу ретінде өткізеді. Оның мәліметтері жердің 
белгілі көлемін, нақты жеке немесе заңды тұлғалардың пайдалануы үшін 
негіз болып келеді. Есепке алуда жер мөлшері, кеңістікте орналасуы, сапалық 
жай күйі, пайдалануы бойынша сипатталады. Есепке алудағы тіркеу 
мәліметтері әр нақтылы пайдаланушының, иеленушінің жер учаскенің 
мөлшерлерін жазу негізін қалайды. 
Жерлерді тіркеу, есепке алу жөніндегі мәліметтер жеке учаскелердің 
топырақтарын бонитеттеуде бастапқы ақпарат болып келеді. Жердің сапасы 
табиғи факторлармен шектелмей, экономикалық жағдайларға тәуелді болады. 
Сондықтан жерді өндіріс құралы ретінде экономикалық бағалау керектігі 
пайда болады. Осы бағалаудың мәліметтері тіркеу, есепке алу және 
бонитеттеу мағлұматтарына сүйенеді.
ҚР Үкіметінің “Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі” туралы 
қаулысы бойынша негізгі жер кадастрлық құжаттарына мыналар жатады: 
1.
Жер учаскесінің жер-кадастрлық ісі; 
2.
Ауданның /қаланың/ мемлекеттік жер кадастрлық кітабі; 
3.
Жер-кадастрлық картасы. 
Жер кадастрын жүргізу үшін қажетті құжаттардың және жұмыстардың 

түрлері: 
1.
Жер учаскелерін тіркеу - заңдық және нормативтік құжаттар, жер 
учаскелеріне құқықтарды рәсімдеу және табыстау тәртібі, құжаттардың 
рәсімі, жерлерді бөліп беру, шекараларды, аудандарды, алқап құралдарын 
бөлінуі және пайдаланудағы басқа шектеулерді анықтау, картографиялық 
жұмыстар; 
2.
Жерлерді есепке алу-тіркеу мәліметтері, есепке алу, және есеп беру 
құжаттары, картографиялық материалдар, бонитеттеу, жерлерді бағалау 
мәліметтері, жер учаскелері, саннатары, алқап түрлері, құқық субъектілері 
бойынша есепке алуды жүргізу; 
3.
Жерлерді бағалау – жерлерді аймақтау, топырақтарды бонитеттеу, 
жерлерді бағалау әдістемесі, жерлерді есепке алу мәліметтері, топырақтық, 
геоботаниқалық зерттеу, ізденіс материалдары; 
4.
Жер кадастрының автоматтандырылған жүйесі – компьютерлік 
техникамен, бағдарламамен қамтамасыз ету. 
1-сурет. Жер кадастрының құрамдық бөліктері 
Мемлекеттік жер кадастры 
Жер кадастрдың автоматтандырылған жүйесі 
Жер учаскелерін тіркеу, жерлерді есепке алу /сан және сапалық/, жерлерді бағалау 
2-сурет. ҚР мемлекеттік жер кадастрының құрамы және мазмұны 
Мемлекеттік жер кадастры /блоктар/ 
Құқықтық 
Қаржылық 
Көп қызметті 
Құқықтық құжаттарды 
рәсімдеу;
жер учаскелерін 
тіркеу; жер планын 
және құжаттарын 
жасау;
сервитут;
ауыртпалықтар;
учаскені қайтып алу. 
Жерлерді бағалау; кадастрлық 
аймақтау;
сату-сатып алу мәмілерді 
рәсімдеу; 
ипотека; 
кепілдікке беру;
салық салу;
жалға беру; 
төлем ақысын белгілеу, рәсімдеу. 
Жер учаскелерді есепке алу, 
есеп беруді жүргізу; 
жерлерді сапалық сипаттау; 
учаскелердің қосынды 
сипаттамасының 
мәліметтерін жинау, талдау. 
Жер кадастрының негізгі принциптері: жүйесінің бірыңғайлылығы; 
мәліметтердің 
сенімділігі; 
мағлұматтардың 
толықтығы; 
үзіксіздігі; 
құжаттылығы; мәліметтердің көрнектілігі, анықтылығы, қол жетерлігі; 
үнемділігі; орталық мемлекеттік басқарылуы. 
Нег:
4 [51-90] 
Бақылау сұрақтары: 
1.
Кадастр деген сөз нені түсіндіреді? 
2.
Жер кадастрының түрлері және құрамдық бөліктері; 
3.
Жер кадастрының принциптері; 
4.
Жер учаскелерін тіркеу деген не? 
5.
Жерлерді есепке алу деген не? 
6.
Жер учаскесінің анықтамасы?