«Экология және тіршілік қауіпсіздігі» пәнінен тәжірибелік сабаққа және білім алушының өздік жұмыстарға арналған

Күшті әсерлі улы заттардың қала ортасында төгілуі кезіндегі химиялық жағдайды есептеу үшін берілген алғашты мәліметтер

жүктеу/скачать 1,02 Mb.

бет	18/18
Дата	08.02.2022
өлшемі	1,02 Mb.
	#122394
түрі	Сабақ

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Байланысты:
Экология и БЖД 2019 му каз Айжан

Күшті әсерлі улы заттардың қала ортасында төгілуі кезіндегі химиялық жағдайды есептеу үшін берілген алғашты мәліметтер

Нұсқа	КӘУЗ	Ыдыстағы КӘУЗ саны, т Q₀, т	Жел жылдамдығы, V, м/с	Ауа температурасы, Т_а, ^оС	Топырақ температурасы, Т_т, ^оС	Қала диаметрі, Д, км
1	2	3	4	5	6	7
1	аммиак	30	0,5	23	27	10
2	хлор	40	5	37	30	10
3	аммиак	70	5	19	19	11
4	хлор	70	3	1	5	12
5	фосген	60	1	3	8	13
6	хлор	47	1	16	13	14
7	аммиак	60	0,5	18	16	15
8	хлор	35	1	25	23	16
9	аммиак	45	1	26	21	16
10	фосген	30	2	16	26	17
11	фосген	35	1	23	30	17
12	хлор	55	4	35	29	17
13	фосген	32	1	34	34	17
14	хлор	17	2	1	5	18
15	аммиак	19	3	0	5	18
16	фосген	10	1	30	20	18
17	аммиак	15	1	20	20	18
18	фосген	20	2	10	15	19
19	аммиак	21	4	10	5	19
20	хлор	24	1	10	7	19
21	фосген	26	2	5	5	20
22	хлор	29	3	13	9	20
23	аммиак	75	2	10	10	20
24	фосген	80	5	6	6	20
25	хлор	90	1	12	17	20
26	фосген	90	0,5	33	33	21
27	аммиак	90	3	24	24	21

№9- тәжірибелік сабақ

АЭС АПАТЫНДА ЯДРОЛЫҚ РЕАКТОРДЫҢ БҰЗЫЛУЫ КЕЗІНДЕГІ РАДИАЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БОЛЖАУ

Мазмұны: АЭС апаты кезінде радиациялық жағдайды бағалау

5.1 Атом электр стансаларында қолданылатын ядролық реактор туралы жалпы мәлімет

Атом электр стансасының (АЭС) негізгі бөлігі ядролық реактор болып табылады. Ол жылу тасмалдағышты (су, газ) қыздыруға арналған үлкен қазандық. Жылу көзі – басқарылатын ядролық реакциясы. Қазіргі кезде баяу және жылдам нейтронды ядролық реакторлар бар. Баяу нейтронды реактор қарапайым сумен немесе «ауыр сумен» суытылады. Үлкен қуатты реактор РМБК және сулы-салқындатқыш энергетикалық реактор ВВЭР қарапайым сумен, ал, жоғары температуралы гелий суытқышты реактор ВТГР «ауыр» сумен суытылады.
Жылдам нейтронды реактор (БН) деп көбейткіш – реакторды (Р-Р) атайды.
АЭС пайдалану тәжірибесі көрсеткендей, көбінесе сулы-суытқыш екі контурлы реакторлар қауіпті болып есептеледі. Оның негізгі себебі:
- құрылыс жұмыстары кензінде ақаулы материалдарды қолдану нәтижесінде ағу-төгілулердің орын алуынан;
- жалғанған жерлерінен ағуы;
- суытқыш жүйесі;
- бу генераторының тоттануы;
- персоналдардың қателігі.
Атом стансасының реакторының бұзылу (апат кезінде) барысында радиациялық ластану масштабы негізінен реактор қуатына және атморсфераның жер беті қабатының тұрақтылық категориясына байланысты:
1. А - конвекция
2. Д - изотермия
3. F - инверсия.

5.2 АЭС апаты кезінде радиациялық жағдайды бағалау әдісі

Радиациялық жағдайды бағалау кестелер және графиктер көмегі бойынша келесі мәліметтерге байланысты жүргізіледі:

1. Реактор ВВЭР - 1000
2. Радиоактивті өнімдердің шығуы - 10%
3. Шапшаң шығарынды биіктігі - 1000 м
4. Келесі ағындар биіктігі - 200 м
5. Желдің орташа жылдамдығы Va = 2 м/с (желдің басқа жылдамдықтары жағдайдында қауіптілігі анағұрлым төмен)
Есептеу әдісі
1. Ауа-райы жағдайына байланысты 35 – кесте бойынша атмосфераның тұрақтылық категориясын анықтаймыз (КУА). А – аса тұрақсыз (конвекция) Д – бейтарап (изотермия), F – аса тұрақты (инверсия)

9.1 – кесте.

Атмосфераның тұрақтылық категориясы (КУА)

10 м биіктегі жел жылдамдығы м/с	Тәулік уақыты
	Күн			Түн
	Бұлттылықтың болуы
	Жоқ	Орташа	Тұтас	Жоқ	Тұтас
V₁₀<2	A	А	А	А	А
2≤V₁₀<3	A	А	Д	F	F
3≤V₁₀<5	A	Д	Д	Д	F
5≤V₁₀<6	Д	Д	Д	Д	Д
V₁₀≥6	Д	Д	Д	Д	Д

2. 9.2 – кесте бойынша желдің орташа жылдамдығын (V_ор) берілген мәліметтерден табамыз: нұсқаға сәйкес 10м биіктіктегі жел жылдамдығын (м/с) және атмосфераның тұрақтылық категориясын (конвекция, изотермия, инверсия) анықтау.

9.2 – кесте.

Ауаның жер беті қабатынан бұлт орталығынан көшу биіктігіне дейінгі желдің орташа жылдамдығы (V_ор), м/с

Атморсфераның тұрақтылық категориясы	10м биіктіктегі жел жылдамдығы (V₁₀), м/с
Атморсфераның тұрақтылық категориясы	1	2	3	4	5	6
А	2	2	5	-	-	-
Д	-	-	5	5	5	10
F	-	5	10	10	-	-

3. 9.1 – суретте көрсетілген график бойынша ішкі сәулеге шалдығу дозасын Д_іш (рад) анықтаймыз, «А» нысанында ашық орналасқан жерлерде жұмыс істеп жатқан адамдардың радиация ізінің қалыптасу уақыты ішінде (10 тәулік) ішкі сәулеге шалдығуы мүмкін. Х_ас апатқа ұшыраған жерге дейінгі ара қашықтық алғашқы мәліметтерінен алынады және ішкі сәулеге шалдығудың шекті рұқсат етілген дозасы =30 рад. Адамдарды РҚО-ға орналастыру және қорғаныс құралдарын қолдану ішкі сәулеге шалдығу доза мөлшерін біршама төмендетеді.

4. 9.2 – суретте көрсетілген график бойынша адамдардың өтпелі бұлттылықтан сыртқы сәулеге шалдығу дозасын Д_обл (рад) анықтаймыз;
5. Радиация ізінің қалыптасу уақыты ішінде залалданған жерлердегі бір жылдық және 10 тәулік ішіндегі сыртқы сәулеге шалдығу дозасын анықтаймыз. Ол үшін 6 – суретте көрсетілген график бойынша апаттан кейінгі 1 сағат уақыттан соң, радиацияның іздік осінде (рад/сағ) Д_х1 жатқан сәлуеге шалдығу дозаның қуатын табамыз. Одан кейін 37 – кесте бойынша радиация ізінің қалыптасу t_ф (сағ) уақытын табамыз. 38 – кесте бойынша адамдардың залалданған аймақта болу кезіндегі сәулелену коэффициент дозасын К_доз радиация ізінің қалыптасу уақыты 10 тәулік және 1 жыл аралығында анықтаймыз. Яғни, залалданған аймақтағы сыртқы сәулеге шалдығу дозасы келесі мәнге тең болады (рад):

Д_х1·К_доз(10 тәулік),
(9.1)
Д_х1·К_доз(1 жыл)

9.1 - сурет. Ішкі сәулеге шалдығу дозасын анықтау

6. Сыртқы сәулеге шалдығу дозасының жиынтығын анықтаймыз, ол ашық орналасқан елді-мекені және паналауда (рад) ізінің қалыптасу ішінде сәулеге шалдығу дозасына және залалданған аймақтағы дозасына тең:

, РҚО: ; үйде: ; (9.2)

9.2 - сурет. Өтпелі бұлттағы сәулеге шалдығу дозасын анықтау

9.2 - сурет. Сәуленену дозаның қуатын анықтау

9.3 – кесте.

АЭС-дағы апаттан кейінгі радиация ізінің қалыптасуының бастапқы уақыты t_ф, сағ

АЭС-нан Х_ас арақашықтығы, км	Атморсфераның тұрақтылық категориясы
	А		Д	F
	Желдің орташа жылдамдығы, м/с
	2	5	10	5	10
5	0,5	0,3	0,1	0,3	0,1
10	1,0	0,5	0,3	0,5	0,3
20	2,0	1,0	0,5	1,0	0,5
30	3,0	1,5	0,8	1,5	0,8
40	4,0	2,0	1,0	2,0	1,0
50	5,0	2,5	1,0	2,5	1,3
60	6,0	3,0	1,5	3,0	1,5
70	7,5	4,0	2,0	4,0	2,0
80	8,0	4,0	2,0	4,0	2,0
90	8,5	4,5	2,2	4,5	2,5
100	9,5	5,0	2,5	5,0	3,0

7. Сыртқы сәулеге шалдығу дозасының жылдық шекті жиынтығы 10 рад мөлшеріне сәйкес радиоактивтік залалданған аумағына адамдардың келуінің шекті уақытын Т_шек анықтаймыз. Ол үшін берілген шартқа сәйкес К_доз коэффициент дозасын анықтаймыз: . 38 – кестеге және К_доз байланысты адамдардың залалданған аймаққа келу ұзақтығын (итерполяция әдіс қолдану арқылы) анықтаймыз.

8. «А» нысанындағы жұмысшылар мен қызметкерлердің 30 радтан (олардың ашық жерде орналасқанда) асатын ішкі сәулеге шалдығуға ұшырамайтындай дозасын (ластанған ауаның ингаляциялық әсеріне байланысты) рұқсат етілген шекті уақытын (сағ) анықтаймыз:

, сағ (5.3)

9. 39 – кестені қолданып, апаттың алғашқы кезеңінде (төтенше) «А» нысанындағы жұмысшылар мен қызметкерлерді қорғау іс-шараларын ұйымдастыруды анықтаймыз. Ішкі немесе сыртқы сәулеге шалдығу дозасына байланысты негізгі қауіптен қорғану аумағын анықтаймыз.

9.3 – кесте.

Апаттан 1 сағат өткеннен кейінгі оның қуаттық мәніне байланысты сәулелену дозасының К_доз коэффициентін анықтаймыз

t_н=t_ф	Ластанған аймаққа келу ұзақтылығы
	Сағат										Тәулік						Ай
	1	2	3	5	6	7	9	12	15	18	1	2	3	5	10	15	1	2	6	12
1	0,90	1,68	2,39	3,66	4,24	4,79	5,83	7,26	8,57	9,78	12	19,3	25,1	34,5	52,0	65,4	94,7	134	222	296
2	0,78	1,49	2,14	3,33	3,88	4,41	5,41	6,80	8,07	9,27	11,4	18,6	24,4	33,8	51,3	64,6	93,9	133	220	295
3	0,70	1,36	1,97	3,10	3,63	4,14	5,11	6,45	7,70	8,87	11,0	18,1	23,8	33,2	50,6	63,9	93,2	132	219	294
5	0,61	1,19	1,74	2,78	3,27	3,74	4,65	5,93	7,12	8,25	10,3	17,3	22,9	32,2	49,5	62,7	92,0	131	218	293
6	0,57	1,13	1,66	2,66	3,13	3,59	4,48	5,72	6,89	8,00	10,0	16,9	22,5	31,7	49,0	62,2	91,4	130	217	292
7	0,55	1,08	1,59	2,55	3,01	3,46	4,32	5,54	6,69	7,77	9,80	16,6	22,2	31,3	48,5	61,7	90,9	130	217	292
9	0,50	0,99	1,47	2,38	2,82	3,24	4,06	5,23	6,32	7,39	9,36	16,0	21,5	30,6	47,7	60,9	89,9	129	216	291
12	0,46	0,90	1,34	2,18	2,59	2,98	3,76	4,86	5,91	6,92	8,81	15,3	20,7	29,6	46,6	59,7	88,7	127	214	289
15	0,42	0,84	1,24	2,03	2,41	2,79	3,52	4,57	5,57	6,54	8,36	14,6	19,9	28,8	45,6	58,6	87,5	126	213	288
18	0,39	0,78	1,16	1,91	2,27	2,63	3,52	4,33	5,29	6,22	7,98	14,1	19,3	28,0	44,7	57,7	86,5	125	212	287
24	0,35	0,70	1,05	1,72	2,05	2,38	3,02	3,94	4,84	5,71	7,37	13,2	18,2	26,7	43,2	56,0	84,6	123	212	285

9.4 – кесте.

Сәулеге шалдығу доза шамасына байланысты тұрғындарды қорғау бойынша іс-шаралар

Қорғау аумағы	Сәулеге шалдығу сипаты	Доза шамасы	Ұрымтал орган	Қалыптасу кезеңі	Адамдарды қорғау бойынша іс-шаралар
1	2	3	4	5	6
Шектеулі	Ішкі - бұлттың өту кезеңіндегі ингаляциялық әсері Сыртқы – радиоактивті бұлттан және аймаққа РАЗ-дың түсуі	30 рад 10-25 рад	Қалқанша без Барлық дене	Радиациялық іздің қалыптасу уақыты *	1. Тұрғындарға хабарлау 2. АҚ ғимараттарында қорғану және жеке қорғау құралдарыны пайдалану 3. Есік, терезелерді қымтау, үйлерді паналау
		30 рад 10-25 рад	Қалқанша без Барлық дене	Радиациялық іздің қалыптасу уақыты *	1. Йод профилактикасы 2. Жергілікті өндірістік азық-түліктерін қолдануға тиым салу. 3. Дозиметрләк бақылауды ұйымдастыру 4. Малдарды залалданбаған жем-шөпке және жайылымға көшіру
Профилактикалық шаралар	Ішкі - ингаляция	30-250 рад	Қалқанша без	*	Жоғарыда көрсетілген іс-шараларға қосымша: 1. Залалданған ауданға қатынауды шектеу 2. Тұрғындарды көшіруге дайындау 3. Адамдарды санитарлық дәрілеу, сәулеге шалдыққандарға медкөмек
	Сыртқы – радиоактивті бұлттан және аймаққа РАЗ түсуі	25-75 рад	Барлық дене	*
Шұғыл шаралар	Ішкі	>250 рад	Қалқанша без	*	1. Тұрғындарды көшіру 2. Құрылым және ғимараттар мен жолдарды дезактивациялау
	Сыртқы	>75 рад	Барлық дене	*

Өздік жұмыстар үшін тапсырма

9.5 - кестеде берілген мәліметтерге байланысты келесілерді есептеу керек:

N қаласының «А» нысанында адамдардың радиация ізінің қалыптасуы уақытында (10 тәулік) ластанған ауамен бірге радиоактивті заттардың ингаляциялық жолымен ішкі сәулеге шалдығу дозасын анықтау;
Өтпелі бұлттан сыртқы сәулеге шалдығу дозасының жиынтығын анықтау;
Залалданған аймақта шекті болу уақыты, оның жылдық жиынтығының сәулеге шалдығу дозасы 10 радтан артық болмайтындай, ал ішкі сәулеге шалдығу дозасы 30 радтан аспауы керек;
N қаласының «А» нысанында адамдарды қорғауға бағытталған іс-шараларды жүргізу бойынша ұсыныстарды апаттың бастапты (төтенше) кезеңінде жасау. Осы шараларды қолдану барысында жұмысшылар мен қызметкерлеодің 30% радиация күшінің әлсіреу коэффициенті 100-ге тең радиациядан қорғану орындарында (РҚО) жасырына алатының, ал қалғандары радиация күшінің әлсіреу коэффициенті 10-ге тең кірпіш үйлерде жасырына алатынын ескеру қажет.

Барлық нұсқалар үшін реактор типі – ВВЭР 1000.

9.5 – кесте.

Радиациялық жағдайды бағалауға арналған берілген мәліметтер

нұсқа №	Желдің орташа жылдамдығы V₁₀, м/с	Тәулік уақыты	Бұлттылғы	Қорғалуға тиісті нысаннан реакторға дейінгі арақашықтық, км
1	2	күн	жоқ	30
2	3	күн	жоқ	35
3	1	күн	жоқ	40
4	6	күн	тұтас	45
5	6	күн	орташа	50
6	2	күн	орташа	50
7	6	күн	орташа	33
8	6	күн	тұтас	38
9	6	түн	жоқ	42
10	3	түн	тұтас	25
11	4	күн	тұтас	30
12	3	түн	тұтас	35
13	1	түн	жоқ	40
14	3	күн	жоқ	45
15	4	түн	жоқ	50
16	2	түн	тұтас	27
17	3	түн	тұтас	40
18	4	күн	тұтас	50
19	5	түн	жоқ	37
20	1	күн	орташа	47
21	2	түн	тұтас	27
22	6	күн	тұтас	33
23	2	түн	жоқ	42
24	6	күн	тұтас	45
25	3	түн	жоқ	50
26	5	түн	тұтас	35
27	4	түн	жоқ	40

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ

1. Алпысбаев С.А, Зальцман М.Д. Разработка проекта нормативов ПДВ в атмосферу предприятия транспорта. - Алматы: КазАТК, 2005. - 160 с.

2. Методика расчета выбросов загрязняющих веществ от автотранспортных предприятий. Приложение № 3 к Приказу Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 18 апреля 2008 года № 100 –п, 2008. - 63 с.
3. РНД 211.2.02.06-2004 Методика расчета выбросов загрязняющих веществ в атмосферу при механической обработке металлов (по величинам удельных выбросов) - 2004. - 23 с.
4. РНД 211.2.02.03-2004 Методика расчета выбросов загрязняющих веществ в атмосферу при сварочных работах (по величинам удельных выбросов) - 2004. - 34 с.
5. Нормы расходов горюче-смазочных материалов и расходов на содержание автотранспорта. Утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 августа 2009 г № 1210. Алматы 2009, 110 с.
6. Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 28 февраля 2015 года № 168. «Об утверждении Гигиенических нормативов к атмосферному воздуху в городских и сельских населенных пунктах».
7. «Санитарно-эпидемиологические требования по установлению санитарно-защитной зоны производственных объектов». Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 20 марта 2015 года № 237
8. Корсаков Г.А. Расчет зон чрезвычайных ситуаций. - Санкт-Петербург 1997. –112 с.
9. Исаев Н.И., Айтказин М.А. «Безопасность жизнедеятельности», (учебник для студентов технических ВУЗов РК), Алматы 2006 – 372б
10. Безопасность жизнедеятельности , учебник для ВУЗов под ред Михайлова Л.А, Санкт-Петербург 2005ж.-302б

МАЗМҰНЫ

Кіріспе........…………………………………………………………………….....4

КӨЛІК КӘСІПОРЫННЫҢ СИПАТТАМАСЫ........................………...……..5

№ 1 – тәжірибелік сабақ

КӨЛІК КӘСІПОРЫНДАРЫ БӨЛЕТІН ЗИЯНДЫ ЗАТТАР ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫН ЕСЕПТЕУ..........................….…….......................…...6

1.1 Автомобиль көлігінен бөлінетін шығарынды мөлшерін есептеу...............6

№ 2-тәжірибелік сабақ

ӨНЕРКӘСІП ҚОНДЫРҒЫЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ КЕЗІНДЕ БӨЛІНЕТІН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ ЖЫЛДЫҚ ЖӘНЕ МАКСИМАЛДЫ ШЫҒАРЫНДЫЛАР МӨЛШЕРІН ЕСЕПТЕУ. ОТЫННЫҢ ЖАНУЫ КЕЗІНДЕГІ ШЫҒАРЫНДЫ ҚУАТЫН ЕСЕПТЕУ...........................................12

№ 3-тәжірибелік сабақ

САЛҚЫН ЖЕЛДЕТУ КӨЗДЕРДЕН ШЫҒАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАРДЫҢ МӨЛШЕРІН ЕСЕПТЕУ...............................................................................….....14

3.1 Аккумулятор дәнекерлеу (зарядтау) кезіндегі шығарынды қуатын есептеу....................................................................................................................14
3.2 Металды механикалық өңдеу кезіндегі шығарынды қуатын есептеу........14
3.3 Электрлік дәнекерлеу жұмыстары кезіндегі шығарынды қуатын есептеу15 № 4-тәжірибелік сабақ

АТМОСФЕРАҒА КӘСІПОРЫННЫҢ ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫ БОЙЫНША ОНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПТІЛІК КАТЕГОРИЯСЫН АНЫҚТАУ.........19

№ 5-тәжірибелік сабақ
КӘСІПОРЫННЫҢ САНИТАРЛЫ-САҚТАНУ АЙМАҒЫНЫНЫҢ
ШЕКАРАСЫН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ЕСЕПТЕУ..................................................22
№ 6-тәжірибелік сабақ

ЗИЯНДЫ ЗАТТЕКТЕРДІҢ АТМОСФЕРАҒА ТАРАЛУЫН ЕСЕПТЕУ............26

№ 7-тәжірибелік сабақ

КӘСІПОРЫН ОРНАЛАСҚАН АУДАНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУ. АТМОСФЕРАЛЫҚ ЛАСТАУДЫ ТӨМЕНДЕТУ ШАРАЛАРЫН ЖАСАУ.........................................................................................31

№ 8-тәжірибелік сабақ
КҮШТІ ӘСЕРЛІ УЛЫ ЗАТТЫҢ (КӘУЗ) ТӨГІЛУІ НӘТИЖЕСІНДЕГІ ХИМИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БОЛЖАУ...........................................................35

8.1 Күшті әсерлі улы зат туралы жалпы түсінік................................................35

8.2. Күшті әсерлі улы заттардың ашық жерде төгілуі кезіндегі химиялық жағдайды болжау ……….....................................................................................35

№ 9-тәжірибелік сабақ

АЭС АПАТЫНДА ЯДРОЛЫҚ РЕАКТОРДЫҢ БҰЗЫЛУЫ КЕЗІНДЕГІ РАДИАЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БОЛЖАУ........................................................45

5.1 Атом электр стансаларында қолданылатын ядролық реактор туралы жалпы мәлімет......................................................................................................45 5.2 АЭС апаты кезінде радиациялық жағдайды бағалау әдісі.........................45 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ..........................................................55

жүктеу/скачать 1,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18