Әлемдегі қазіргі демографиялық жағдай

Мемлекеттік басқару формалары және әкімшілік-аумақтық құрылысы бойынша елдердің типологиясы

жүктеу/скачать 4,95 Mb. бет 14/25 Дата 15.10.2023 өлшемі 4,95 Mb. #185560 түрі Құрамы

Бұл бет үшін навигация:

• 38.Экономикалық, әлеуметтік және саяси географиядағы кеңістіктік даму теориясы. Өсу полюстері мен даму орталықтарының теориясы.
• 40.Агроөнеркәсіптік кешен: саланың анықтамасы және оның маңызы. Шикізат ресурстары, орналасуы мен құрылымдары, саланың даму мәселелері. Агроөнеркәсіптік кешен

37.Мемлекеттік басқару формалары және әкімшілік-аумақтық құрылысы бойынша елдердің типологиясы. Әлем елдерінің типологиясы ең күрделі әдіснамалық мәселелердің бірі болып табылады. Белгілі бір уақыт кезеңінде дамыған типологиялар мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық дамуын көрсететін динамикалық құрылымдар екенін есте ұстаған жөн. Уақыт өте келе жекелеген елдер бір түрден екінші түрге ауысады, олардың жаңа түрлері пайда болады, бұл жаңа теориялық әзірлемелерде көрініс табады. 38.Экономикалық, әлеуметтік және саяси географиядағы кеңістіктік даму теориясы. Өсу полюстері мен даму орталықтарының теориясы. 39.Отын өнеркәсібі: саланың анықтамасы, оның маңызы және өндіріс көлемі. 40.Агроөнеркәсіптік кешен: саланың анықтамасы және оның маңызы. Шикізат ресурстары, орналасуы мен құрылымдары, саланың даму мәселелері. Агроөнеркәсіптік кешен Агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) ауыл шаруашылығы дайын өнімін өндіруге, оны қайта өңдеуге және тұтынушыға жеткізуге тікелей қатысатын шаруашылық салаларынан тұрады. Агроөнеркәсіптік кешен моделі әдетте үш саланы қамтиды: - бірінші сала ауыл шаруашылығына арналған өндіріс құралдарын өндіретін өнеркәсіп салаларынан тұрады: трактор және ауыл шаруашылығы машинасын жасау, мал шаруашылығына, тамақ және жеңіл өнеркәсіпке арналған жабдықтар өндірісі, минералдық тыңайтқыштар шығару, құрама жем және микробиологиялық өнеркәсіп, ауылдық өндірістік құрылыс; - екінші сала — ауыл шаруашылығы (егіншілік және мал шаруашылығы); - үшінші сала — ауыл шаруашылығы шикізатын және азық-түлікті қайта өңдеу мен өткізу бойынша салалар жиынтығы: тамақ, жеңіл өнеркәсіп, дайындау жүйесі, дайын өнімді тасымалдау, сақтау және өткізу. Агроөнеркәсіптік кешеннің бірінші және үшінші буындарының орналасуы көбінесе ауылшаруашылық өндірісін аумақтық ұйымдастырумен анықталады. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу, сақтау және сақтау көбінесе тұтынушыға бағытталған. Ауыл шаруашылығы - өсімдіктер мен жануарлар ресурстарын игеруге (жинауға, өндіруге) байланысты салалардың (егіншілік, мал шаруашылығы, балық аулау, орман шаруашылығы, кәсіпшілік) жиынтығын білдіретін әлемдік экономиканың маңызды саласы. Дамушы елдердің көпшілігінде агроөнеркәсіптік кешен қалыптасу сатысында, онда өндірісте табиғи-климаттық және еңбек факторы басым. Дамыған елдердің агроөнеркәсіптік кешенін экономикалық қызметтің барлық кезеңдерінде заманауи өндіріс құралдарын қолданатын ірі тауарлық шаруашылықтар (плантациялар, фермалар және т.б.) ұсынады. 41. Әлеуметтік-экономикалық географияның құрылымы, оның кешенді географиялық зерттеулердегі рөлі. Әлеуметтік-экономикалық география қоғамдық географияны және географиялық ғылымдардың барлық жүйесінің негізгі бөліктерінің бірі; әр түрлі елдердегі, аудандардағы, жергілікті жерлердегі қоғамның аймақтық ұйымдастырылуын зерттейді. Құрылымына халықтың географиясы, қызмет көрсету саласының географиясы, тұтыну географиясы, рекреациялық география және т.б. әлеуметтік-экономикалық және физикалық географияның қиылысында рекреациялық география — бос уақыттағы адамдардың іс-әрекетінің кеңістіктік заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пән қалыптасты. Әлеуметтік-экономикалық география алған білім адамдарға аумақтық ресурстарды тиімді пайдалануға, экологиялық мәселелерді шешуге көмектеседі. Әлеуметтік-экономикалық географиядағы аймақтарды бөлу кезінде елдердің географиялық орналасуының ерекшеліктері, халық пен экономиканың дамуындағы ұқсастықтар, материалдық және рухани мәдениет ескеріледі 42. Өнеркәсіптік және ауылшаруашылық кәсіпорындарын орналастыру үлгілері Өнеркәсіпті орналастыру модельдері. Өнеркәсіпті орналастырудың алғашқы модельдері XVIII ғасырдың соңында құрыла бастады. Неміс инженер-экономисі в. Лаунхардт "шикізат көздері", "жұмыс күші", "өткізу нарығы" шыңдары бар "локациялық Үшбұрыш"моделін ұсынды. Өндірілген өнімнің бірлігіне шаққандағы көлік шығындары минималды болатын нүкте оңтайлы орналастыру орны болып саналды Вебер моделі. Өнеркәсіп моделінде өндіріс үшін қажетті табиғи ресурстар белгілі нарықтық орталықтардың айналасындағы концентрлік аймақтарда орналасқан оқшауланған мемлекеттің идеалды жағдайында орналастырылады. Вебер моделіндегі салалар пайдаланылатын табиғи ресурстарға байланысты әр түрлі болады. Тинберген моделі. Модельге сәйкес, тасымалдаудың жоғары шығындары кезінде Өнеркәсіптік өндірісті көптеген шағын орталықтарға орталықсыздандыру (тарату) оңтайлы болады. Ірі орталықтардың аз санында өнеркәсіпті шоғырландыру мамандандырылған салалардың өнімдерін тасымалдауға жоғары көлік шығындары болған жағдайда ғана орналастырудың оңтайлы нұсқасы болады. Ауыл шаруашылығы: тенденциялар: соңғы 50 жылда әлемнің барлық елдерінде жұмыспен қамтылғандардың үлес салмағының (4%) және ауыл шаруашылығының ЖІӨ-дегі үлесінің (2%) төмендеуі байқалды.--- Жасыл революция. Бұл атаумен дәнді дақылдардың жоғары өнімді сорттарын іріктеу және енгізу, жерді суару, химияландыру және механикаландыру бойынша шаралар кешені белгілі. Олардың мақсаты-жер меншігін тікелей өндірушілердің пайдасына қайта бөлу, олардың еңбек нәтижелеріне қызығушылығын арттыру, өндіріс көлемін арттыру. Модельдер: "Тюнен моделі" ("оқшауланған мемлекет моделі") — неміс экономисі Иоганн Фон Тюнен "ауыл шаруашылығы мен ұлттық экономикаға қатысты оқшауланған мемлекет" (1826) жұмысында ұсынған өнімді өткізу орнына байланысты ауыл шаруашылығы өндірісін орналастыру схемасы. Й. Тюнен белгілі бір болжамдар шеңберінде Ауылшаруашылық өндірісін орналастырудың оңтайлы схемасы Орталық қаланың айналасындағы әртүрлі диаметрлі концентрлі шеңберлер (белдіктер, сақиналар) жүйесі болып табылатындығын дәлелдеді, олар Тюнен моделінде әртүрлі ауылшаруашылық қызметтерінің орналасу аймақтарын бөледі, келесі шарттар қабылданады: - Мемлекет-құнарлылығы бірдей топырағы бар шеңбер түріндегі оқшауланған экономикалық аймақ,-- шеңбердің орталығы-бұл өнімнің жалғыз нарығы болып табылатын қала. Факторлар: табиғи (агроклиматтық) – белгілі бір мәдени-әлеуметтік түрлердің өсуі үшін жер және климаттық жағдайлардың болуы. 43. Елдің отын балансын сипаттаңыз және мұнда болып жатқан құрылымдық өзгерістердің себептерін түсіндіріңіз. Отын-энергетикалық тепе - теңдік (ОЭТ) - бұл бір аумақта немесе өндірісте энергияның келуі мен шығынының теңдігін сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы. Мұндай тепе-теңдіктің пайда болуы-көмір, мұнай, газ, шымтезек және отын өндіру, сонымен қатар электр энергиясы, және осы энергия түрлерін шетелден әкелу. Тұтыну-бұл салалар бойынша энергияның барлық түрлерін тұтыну,оны экспорттау. Отын-энергетикалық балансты жетілдіру бірнеше бағытта жүреді: Елдің отын балансындағы табиғи газ үлесінің артуы. Атом энергетикасын дамыту және жел энергиясының көмегімен электр энергиясын өндіру. Көмір өндірудің ашық әдісін жер асты әдісімен салыстырғанда ең прогрессивті ретінде тарату. Сонымен қатар, бұл әдіс көмір өндіруге кететін шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Химия өнеркәсібін қажетті көлемде прогрессивті шикізатпен қамтамасыз ететін мұнай өңдеу әдісін жетілдіру. Осы бағыттарды іске асыру нәтижесінде отын-энергетикалық теңгерім құрылымын жақсарту болады, бұл халық шаруашылығы мен тұрмыстың отын мен энергияға деген қажеттілігін ең аз шығындармен қанағаттандыруға мүмкіндік береді. ҚР отын-энергетикалық ресурстары 2020 жылы 371,5 млн тоннаға жетті — 2019 жылмен салыстырғанда 2,3%-ға артық, керісінше, отын-энергетикалық ресурстардың көлемі бірден 15,9% - ға төмендегенін көрсетті, деп жазады energyprom.kz. 2020 жылы отын-энергетикалық ресурстардың 73,8% - ы немесе 274,2 млн тонна табиғи отын болды. Отын мен энергияның басқа түрлері 97,4 миллион тоннаны құрады. 44. А.Ю. Скопиннің әлеуметтік-экономикалық географияның дамуындағы парадигмалар теориясы.  Факт-Талдау-Жалпылау-Теория-Факт – Талдау-Жалпылау-Теория). Скопин "қалай" парадигмасын анықтайды, мақсаттар, тілдер, әдістер мен әдістердің жиынтығы ғалымдарды ғылыми білімге біріктіретін ғылыми қауымдастық және ғылыми мәселелерді шешуге мүмкіндік береді бірыңғай ережелер мен шарттар негізінде" перевод: А. Ю. Скопин определяет парадигму «как совокупность целей, языков, способов и методов научного познания, объединяющих ученых в научное сообщество и позволяющих решать научные задачи на основе единых правил и условий». 45.Дүние жүзі және оның аймақтарындағы халық санының өсу болжамдары. 2050 жылға қарай планетаның халқы 9,7 миллиард адамға дейін өседі, ал Үндістан 2027 жылға қарай Қытайды халық санының өсуі бойынша тазартады. Бұл туралы БҰҰ баяндамасында хабарланды. Ғасырдың аяғында Жер бетінде шамамен 11 миллиард адам өмір сүре алады деп күтілуде. Үндістаннан басқа, баяндамада айтылғандай, Нигерия, Пәкістан, Конго Демократиялық Республикасы, Эфиопия, Танзания, Индонезия, Египет және АҚШ-та халық санының өсуі болжануда. 2050 жылы БҰҰ болжамының орташа нұсқасы бойынша әлем халқының жартысынан астамы Азияда, төрттен бірі Африкада, 8,2% Латын Америкасында, 7,4% Еуропада, 4,7% Солтүстік Америкада тұрады. Бала туудың қарама-қайшылықтары азаяды. БҰҰ бағалауы бойынша, 2005-2010 жылдары әлем халқының туу коэффициенті 2,53 құрады, бірақ бұл орташа мәннің артында айтарлықтай айырмашылықтар болды. 46. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің халықтың көші-қонына әсері. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер Халықтың көші-қонына айтарлықтай әсер етуі мүмкін, өйткені адамдар экономикалық мүмкіндіктерді жақсарту, өмір сүру деңгейін жақсарту немесе әлеуметтік ұтқырлықты арттыру үшін жаңа орындарға көшуі мүмкін. Жұмыспен қамту мүмкіндіктері: белгілі бір салалардағы өсу немесе құлдырау немесе жаңа технологиялардың пайда болуы сияқты экономикадағы өзгерістер кейбір аймақтарда жұмыс орындарын құрып, басқаларында жұмыс орындарын қысқартуы мүмкін. Бұл халықтың көші-қонына әкелуі мүмкін, өйткені адамдар жұмыс таба алатын жерлерге көшеді. Өмір сүру құны: тұрғын үй, тамақтану және денсаулық сақтауды қоса алғанда, өмір сүру құнының өзгеруі кейбір аймақтарды әлеуетті мигранттар үшін азды-көпті тартымды етуі мүмкін. Мысалы, қалалық жерлерде тұрудың жоғары құны адамдарды қол жетімді қала маңындағы немесе ауылдық жерлерге көшуге итермелеуі мүмкін. Білім және кәсіби дайындық. Білім беру және оқыту мүмкіндіктерінің болуы халықтың көші-қонына да әсер етуі мүмкін, өйткені адамдар жаңа дағдыларды игере алатын немесе жақсырақ оқу орындарына қол жеткізе алатын аймақтарға көшуі мүмкін. Жалпы, әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің Халықтың көші-қонына әсері күрделі және жан-жақты, ал адамдардың жаңа жерлерге көшу туралы шешімдеріне бірқатар экономикалық, әлеуметтік және саяси факторлар әсер етеді. Экономикалық, әлеуметтік және саяси географиядағы кеңістіктік даму теориясы. Әлем-жүйелік тәсіл. Экономикалық, әлеуметтік және саяси географиядағы кеңістіктік даму теориясы әлемнің әртүрлі аймақтарының өзара байланысын және олардың уақыт өте келе қалай дамитынын түсінуге көзқарас болып табылады. Бұл теорияның негізінде экономикалық, әлеуметтік және саяси процестер кеңістікте біркелкі бөлінбейді және бұл процестердің кеңістіктік ұйымдастырылуы аймақтар мен елдердің дамуын қалыптастырудың маңызды факторы болып табылады деген түсінік жатыр. жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу: