Әож 908 (063) Қ68 Редакциялық кеңес: Техника ғылымдарының докторы, профессор


ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ



Pdf көрінісі
бет77/92
Дата11.11.2019
өлшемі10,09 Mb.
#51560
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   92
Байланысты:
SBORNIK-80-leti-Nez-RK-16
19 Асанбаева

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

360 


 

местным  властям,  зачастую  сумма  и  регулярность  определялась  самими  биями  и  старшинами 

добровольно. 

Таким образом,  есть основания  утверждать,  что реально в период ХУ-ХУ111 в. на территории 

Казахстана в прошлом существовало государство в виде Казахского ханства с определенными специ-

фическими особенностями. Оно представляло собой раннефеодальную монархию со значительными 

остатками патриархально-родового строя и с характерными для условий кочевого хозяйства особен-

ностями.  Специфичными  также  являлись  отсутствие  в  кочевой  степи  ясно  выраженной  организации 

населения  по  территориальному  признаку,  наличие  специфических  условий  хозяйствования,  в  ко-

тором  важную  роль  играл  кочевой  цикл  скотоводческого  хозяйства,  отсутствие  сложного  диффе-

ренцированного госаппарата, специфика налогового сбора и пр. 

В  сущности,  можно  утверждать,  что  с  теми  или  иными  конкретными  вариациями  отмеченные 

признаки  кочевого  государства  проявлялись  в  истории  кочевья  любого  региона:  Тюркском  каганате, 

Монгольской империи и т.д. 

                            

Литература: 

1. 


Мамыраймов Т. Политический трайбализм в Казахстане. Трибуна. 2013, 13 ноября 

 

 



 

ТОРҒАЙ БОКСИТ КЕНДЕР БАСҚАРМАСЫНА 60 ЖЫЛ 

 

Құрымбаева Э.Е. - бірінші санаттағы жоғары білімді мұрағатшы 

 

 

Арқалық  деп  аталатын  елді  мекен  карта  бетіне 



1956 жылы тҥсті. Ақын жанды қазақ халқы жер  –  суы-

на,  тау  –  жотасына  есте  қалатындай  әсемде  кӛркем 

атау беріп отырған, соның бірі қала орналасқан жазық-

тың  Қызыл  қозы  атануы.  Осы  қызыл  топыраққа  ауна-

ған  қозылар  әп  -  сәтте  тҥсін  ӛзгертіп,  қҧлпыра  тҥскен. 

Кішкене  сҥйкімді  тӛлді  қашанда  еркелете  сӛйлейтін 

малшылар  жерді  де  «қызыл  қозым»  деп  атап  кеткен. 

Келешекте  жер  бетіне  жақын  жатқан  ордалы  боксит 

қорының әсем қалаға бой тҥзететінін кім білген. 

         

Осыдан  алпыс  жыл  бҧрын  Торғай  даласын 

экскаваторлардың гҥрілі оятқан еді. Арқалық боксит кен орынының ӛміршең екендігін ғылыми ортада 

ӛткен ғасырдың 40 жылдары білімді де беделді геолог Алексей Николаевич Волков дәлелдеген. Бҧған 

дейін  20-30  жылдары  Торғай  даласының  кен  қойнауын  Мария  Сергеевна  Волкова  зерттей  бастаған 

еді.  Ол  1931  -1932  жылдары  Тҥлкісай  –Ашутасты  ӛзендері  іргелерінен  сыртқа  шығып  қалған  боксит 

топырақтарын  кездестірген.  Алайда  оны  ӛндіру  туралы  әлі  ерте  еді.  Зерттеу  жҧмыстары  басқа  да 

ғалымдар  мен  жалғасын  тапқанменен,  Торғай  даласында  жатқан  боксит  қоры  мӛлшерін  жобалау 

оңайға соқпады. Дегенмен, Алексей Волковтың табандылығы мен ғылыми батылдығының арқасында 

боксит  қыртыстарын  зерттеу  жҧмыстары  жалғасын  тапты  және  боксит  кені  кең 

кӛлемде  ӛндірілу  қажеттілігі  дәлелденді.  Оның  толассыз  зерттеу  жҧмыстарының 

нәтижесі кен орынын ашу мен қатар жаңа қала Арқалыққа дем берді.  

Торғай  боксит  кендері  басқармасының  тарихы  Арқалық  қаласымен  тікелей 

байланысқан.  Қазақстанның  кӛптеген  басқа  қалалары  сияқты,  Арқалықтың  тари-

хын  да  соғыстан  соңғы  жылғы  жылдары  боксит  кендерінің  ірі  шоғырларын 

анықтаған геологтар бастаған болатын.  

Жҥргізілген есептер бҧл кен орындарының келешегі 

мол екенін кӛрсетті де, 50 - ші жылдардың орта тҧсында - 

ақ  бҧл  жерде  геологтар  мен  қҧрылысшылардың  алғашқы 

кенттері  орын  тепкен.  Шамалы  уақыт  ӛткен  соң  Арқалық 

Бҥкілодақтық  комсомолдық  қҧрылыс  деп  жарияланып, 

мҧнда  барлық  Одақтық  Республикалардан  жастар  ағылып  келе  бастады. 

Мҧнда келген адамдар алюминий ӛндірісіне арналған кен -бокситтердің ірі кен 

орынын игеруді қолға алған.  

1956  жылдан  -  1960  жылға  дейін  Торғай  геологиялық  барлау  экспеди-

циясының бастығы Калменов Мҧхамбеджан Аташҧлы болды. 

Ол  Арқалықтың  болашағы  зор  екенін  қазба  байлығы  толық  120  жылға 

жететінін дәлелдеді. Арқалықтан ӛте сапалы ракета, самолет жасайтын дюрий 


ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

361 


 

алюминий шығатынын зерттеп бірден-бір нақтылы тҥсінік жазған қазақтың ғалым азаматы. 

Қазіргі  таңда  Арқалық  қаласының  мҧрағатында  геологтардың  тынымсыз  еңбегі  жайында  біраз 

мағлҧмат  бар.  Солардың  ішінде  Ж.  Шамшин,  Михаил  Прокопьевич  Демченко    туралы  бірнеше 

қҧжаттар сақтаулы.                    

         

Арқалығымыздың  алғашқы  геологтарының    бірі,  Ҧлы  Отан  соғысының 

ардагері,  еңбек  ардагері  Шамшин  Жақан  Сағипҧлы  1922  жылы  Қарағанды  об-

лысы  бҧрынғы  Сталин  кеңшарында  қарапайым  жҧмысшылар  отбасында  дҥ-

ниеге келген. 1932-1935 жылдар аралығында бҧрынғы Буденов атындағы ҧжым-

шарда бастауыш мектеп оқып, бітірген. 1935-1939 жылдары Есіл ауданында ор-

та  мектепте  білім  алған,  одан  әрі  1941  жылға  дейін  Қарағанды  қаласы  Орджо-

никидзэ атындағы №8 орта мектепте оқыған.  

Одан кейін соғыс басталып, 1941 жылдың тамыз айында неміс басқыншы-

ларына  тӛтеп  беру  мақсатында  Қызыл  әскер  қатарына  қабылданған.  Соғыста 

Обь стансасындағы №19 Батыс авто полкін де, Сталинград тҥнгі автополкінің 77 

гвардиясында,  Сталинград  автодевизиясының  2  гвардиясында,  4-ші  Украина 

фронтында  және  тағы  басқа  майдандарда  бірталай  ерлік  кӛрсеткен  жауынгер. 

Әскер  қатарынан  1947  жылы  ғана  елге  оралып,  соғыстың  зардабынан  еңсесін 

енді  тіктеп  келе  жатқан  елдің  ӛркендеуіне  қызу  араласты. 1948-1953  жылдары  Алматы  қаласындағы 

ҚазММИ  -  да  пайдалы  қазбалардың  кен  орындарын  барлау  және  геология  мамандығының  толық 

курсын  алып  шығады  және  тау  геолог  -  инженері  санатына  ие  болады.    Жақан  Шамшин  КСРО  жер 

қойнауын  зерттеу  ісінің  қҧрметті  барлаушысы.  1954  жылдан  Торғай  геологиялық  барлау    экскавато-

рында геолог, экспедиция бастығы болып істеген. 

Аманкелді  боксит  кен  кӛздері  тобын  барлауға  тікелей  қатысқан.  Соның  негізінде  ПАЗ  қҧрыл-

ғаннан кейін барланған боксит кенін ашумен, геолог тҥсіру жҧмыстарымен айналысқан. 

1954-

1956  жылдары  А.Н.  Волковтың  бастауымен  жҥргізілген  егжей-тегжейлі  барлау  жҧмыста-



рына араласып, ӛнеркәсіптік  ауқымда боксит  кеніші бар  екенін  дәлелдеуге атсалысқан. Жақан  Шам-

шиннің одан кейінгі ӛмірі  жазық далада бой  кӛтерген. Себебі, қандай да болса істің нәтижелілігі, же-

місті болуы, халыққа пайдасын тигізуі – жеке тҧлғаның еңбекке деген адалдығының жемісі. Ӛркениет 

дамуының  кілті  –  еңбекте.  Сол  себептен,  қазақтың  кең  жазира  даласында  орын  тепкен  біздің 

Арқалығымыз  -Жақан  Шамшин  сияқты  маңдай  терін  тӛккен  еңбек  адамдарының  арқасында  ҥлкен 

Торғай ӛңірінің орталығы, ордасы болып отыр.  

Жақан Шамшиннің ерен еңбегі мен соғыстағы жанқиярлық ерлігі бағаланып, талай марапаттар 

берілген. ІІІ дәрежелі Диплом, Ҧлы Отан соғысының 20-жылдығы, КСРО Қарулы кҥштерінің 50 жылды-

ғы,  «Еңбек  ардагері»  медальі,  КСРО  Қарулы  кҥштерінің  60  жылдығы  және  тағы  сол  сияқты 

марапаттары оның ғибратты ғҧмыр, ӛнегелі ӛмір сҥргенін дәлелдеп тҧр.  

Жақан Шамшин және тағы басқа геологтардың барлау барысында атқарған жҧмыстары тиянақ-

ты тҥрде жазылған қҧжаттар кҥні бҥгінге дейін сақталған екен.  

Торғай  боксит  кендері  басқармасының  кеншілерінің  даңқты  есімдерінің  қатарында,  кәсіпорын-

ның бетке ҧстар мақтанышы болып табылатын адамдардың арасында экскваторшылар, Филип Имель 

мен  Михаил  Демченко  алғашқылардың  санатында  тҧрады.  Дәл  осы  адамдар  алғашқы  аршу  жҧмыс-

тарын  жҥргізіп,  алғаш  рет  таужынысын  шығарып  алуды 

іске асырған. Олардың экскаваторларының ожаулары тоң 

болып  қатқан  топырақты  кеміре  жер  қыртысының  метр-

леп  еніп,  Торғай  бокситтерінің  бағалы  шоғырларын  ар-

шып  жатты.1963  жылы  «Правда»  газеті  «Экскаватордың 

ожауында – бокситтер» атты бас мақала жариялап, онда 

осы адамдардың жетістіктері туралы әңгімелеген. «КОКП 

ХХ11 съезін лайықты қарсы алу жолындағы жарыста Тор-

ғайдың бокситті кеніштерінің кеншілері ҥлкен еңбек жеңі-

сіне қол жеткізген. Карьерді он метрге тереңдете отырып, 

олар  бокситтердің  алюминий,  электрлік  корунд,  жоғары 

саз  торпақты  от  тӛзімділер  мен  тҥрлі  қорытпалар  ӛндірі-

сіне арналған кеннің шоғырларына жетті. Бағалы шоғыр-

ға алғашқы болып жеткендер ӛндіріс озаттары, социалис-

тік  жарыстың  жеңімпаздары,  экскаваторшылар  Михаил 

Демченко  мен  Филип  Имель  болды.  Торғай  бокситтері 

Арзан  ашық  әдіспен  ӛндірілетін  болған.  Бағалы  шикі  зат 

кәзір  тҧрғызылып  жатқан  Павлодар  алюминий  заводына 

барады». 

Торғай  бокситінің  алғашқы  ожауын  алып  шығу  мәртебесі  Михайл  Демченконың  ҥлесіне  тиді. 

Арқалықта  ӛлкетану  мҧражайына  кіреберісте  естелік  композиция  –  бокситтің  рәміздік  алғашқы  кесек 



ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

362 


 

шойын  тасы  және  Михайл  Демченконың  алып  шыққан  экскаваторының  ожауы  тҧр.  1971  жылы 

Арқалыққа  қуанышты  хабар  тарады  Михаил  Демченко  экскаватордың  бригадир  машинисі, 

Отанымыздың жоғарғы марапатына Социалистік Еңбек -Ері атағына ие болып, оған Ленин Ордені мен 

«Алтын  Жҧлдыз»  медальі  тапсырылған.  Бҧл  жаңалықты  кеншілер  шаттана  қарсы  алды.  Олар  бҧл 

марапатты  ҧжымның  жекелеген  мҥшесінің  ғана  емес,  бҥкіл  кәсіпорыныңда  еңбегінің  танылуы  деп 

қабылдады.  Тҥрлі  Ҥкіметтік  марапаттардың  иегері  бола  отырып,  Михаил  Демченко  сонымен  қатар 

«Қҧрметті  кенші»  деген  атаған  аса  қадірлейді.  Осы  бір  тӛс  белгі  басқа  орден  медалдардың  қасында 

тіпті жҧпыны кӛрінсе де, ол Михаил Демченко ҥшін ерекше мақтаныш кӛзі болған. 

Осындай  азаматтарымыздың  бірі  «Қҧрмет  Белгісі»  орденінің  иегері  Николай  Аштарович 

Бегадилов қайталанбас бірегей тағдырды бастан кешкен адам. Ол тек боксит кендері басқармасының 

іргесін  қалауға  ат  салысып,  қана  қоймай,  жасы  келгеніне  қарамастан,  осы  кҥнге  дейін  тынбай  еңбек 

етіп келеді. Ол кісіні Торғай боксит кендері  басқармасының директоры Виктор Павлович Родиннің кен 

басқармасының  «тірі  тарихы»  деп  атайтыны  кездейсоқ  емес.  Бҧл  жай  ғана  метафора  емес,  бҥкіл 

ғҧмыры  кәсіпорынның  қызметімен  ажырамастай  байланысқан  осы  жанның  сіңірген  еңбегіне  кӛрсе-

тілген  қадір  -  қҧрмет.  Николай  Аштаровичтің  ӛз  «еңбек  университеттерін»  А.Н.Волковтың  ӛзінің  қол 

астында бастағанын айтса да жеткілікті. 

1951  жылы  Семей  геологиялық  барлау  техникумын  бітіргеннен  кейін  Николай  Аштарович  Ар-

қалыққа жолдама алады. Онда геологиялық қызметін Алексей Николаевич басқарған  экспедицияның 

қҧрамында жҧмыс істеу бағытына ие болған. Студентік шағынан - ақ мен ҥшін Волковтың есімі аңызға 

бӛленген есім болатын. Сҥйтіп жҥргенде тағдырдың ӛзі-ақ азғана уақытқа болса да,онымен иық тіресе 

жҧмыс  істеп,  баға  жетпес  тәжірибе  жинақтау  мҥмкіндігін  сыйға  тарты.  Сонымен  қатар  Николай 

Аштарович ӛзін «ҥш дҥркін бақытты геолог» деп атайды.  

Кез келген геолог пайдалы қазбалар кен орынын ашуды армандайды. Ал біздің батыр геологтың 

ҥлесіне тек ӛзінің есімін алғашқы із ашарлар қатарында жазып қалдыру мҥмкіндігі ғана тиіп қойған жоқ, 

сонымен  бірге  ол  боксит  кен  орындарын  барлау  мен  және  қорларын  есептеумен  айналысып,  содан 

соң  қорларын  Мәскеуде  пайдалы  қазбалар  қорлары  жӛніндегі  мемлекеттік  комиссияның  мҥшелері 

алдында дәлелдегендердің қатарында болды және оған қосымша ашылған кен орындарын қаз-балау-

ға ӛзіде ат салысты. Сӛйтіп,  кептеген жылдар ӛткенен кейін оған оған ӛз еңбегінің нәтижесін кӛрудің 

сәті  тҥсті.  Бокситтің  қоры  64  миллион  тонна  кӛлемінде  бекітілген  Мәскеу  қорлары  комиссиясының 

отырысын  еске  ала  отырып,  Николай  Аштарович  Бигадилов  қанағаттанған  сезіммен:  «Ӛмір  біздің 

жасаған есептерімізді растап қана қойған жоқ, ӛзінің жарты ғасырлық тарихында Торғай боксит кендер 

басқармасы  бҧл  межеден  әлдеқайда  асып  тҥсіп,  елімізге  алюминий  ӛндірісіне  арналған  78  миллион 

тонна  шикізат  берді»,-  дейді.Ал  алда  әлі  де  қаншама  кен  шығарылмақ  Кәсіпорынның  тарихы 

жалғасуда.  Сол  жылдар  туралы  әңгімелей  отырып,  Николай  Аштарович  Бигадилов  оларды  ӛзінің 

еңбек ӛмірбаянындағы ең жарқын әрі жемісті жылдар деп атайды. 

Сексенінші жылдарға қарай Торғай боксит кеншілер  басқармасы Қазақ КСР Тҥсті металлургия 

Министрлігінің  ҥздік  кәсіпорындарының  қатарындағы  жетекші  орындарына  нық  орнықты.  Жоғары 

ӛнімділікпен  еткен  еңбегі  ҥшін  кеншілер  ҧжымы  Қазақ  КСР  Тҥсті  металлургия  министрлігінің  және 

Қазақ  Республикалық  Кәсіподақтар  комитетінің  ауыспалы  Қызыл  Туымен  бірнеше  дҥркін  мара-

патталған. Оныншы және он бірінші  бесжылдықтардың қорытындысы бойынша олар Республикалық 

қҧрмет тақтасына жазылу қҧрметіне ие болған. Кеншілер ҥш рет қҧрметті марапаттарды олжаланып, 

Қазақстан  Компартиясы  Орталық  комитетінің,  Қазақ  КСР  Министрлер  кеңесінің,  Қазақ  КСР 

Кәсіподақтар Кеңесінің және Қазақстан ЛКЖО Орталық комитетінің туын жеңіп алған. 1984 жылыдың 

нәтижелері  бойынша  кәсіпорын  Қазақстан  орталық  комитетінің  партиясының    орталық  комитетінің, 

КСРО  Министрлер  Кеңесінің  Бҥкілодақтық  кәсіподақтар  Кеңесінің  және  БЛКЖО  Орталық  комитетінің 

ауыспалы  Қызыл  Туымен  марапатталды.Оныншы  бесжылдықтың  қорытындысы  бойынша  Торғай 

Боксит кеншілер Басқармасы Қазақ КСР Тҥсті металлургия министрлігінің және Қазақ Республикалық 

металлургия ӛнеркәсібі жҧмыскерлерінің кәсіподақтары комитетінің Қҧрметті дипломын иеленді. 

Кеншілер ҧжымының отыз жылдық мерей тойына қарай 1985 жылы ҥкіметтің ордендерімен және 

медальдарымен марапатталған 160 адам болды. Жиырма бестен астам адам «КСРО тҥсті металлур-

гиясының  қҧрметті  кеншісі»  деген  атаққа  ие  болды  және  елуге  жуық  адам  «КСРО  тҥсті  металлур-

гиясының озаты» белгісімен марапатталды.  

Торғай боксит кендері басқармасына 2000 жылғы   ӛндірістік қызметтің  қорытындысы бойынша 

Швейцарияның астанасынан әкелінген халықаралық Алтын жҧлдызға ие болған.  

Адам  о  заманнан  бері  кӛкте  еркін  қалықтаған  қҧстардың  қимылына  сҧқтана  да  сҥйсіне  қарап, 

аспанға  ҧшуды  қиялдады.  Алайда  бҧл  қиял  шындыққа  айналып,  адамзатқа  қанат  біткенге  дейін 

мыңдаған жылдар ӛтті. Бҧл алюминийден, жеп – жеңіл, кҥмістей жарқыраған, шын мәнінде «қанатты» 

металдан жасалынған қанат болатын... 

Міне,  60  жылдың  жҥзі  болды,  отандық  алюминий  ӛндірісіне  арналған  шикізатты  «Қазақстан 

алюминийі»  акционерлік  қоғамының  бӛлімшелерінің  бірі  -  Торғай  боксит  кендері  басқармасы  қазып 


ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

363 


 

шығаруда.  Бҧл  кәсіпорын  еліміздің  ең  жас  қалаларының  бірі  –  Арқалықтың  да  іргесінің  қалануына 

себеп болды. 

Біздің  басты  байлығымыз  -  бҧл  жауапкершілігі  мен,  кәсіпқойлығымен  ерекшеленетін  адамдар 

олар  Торғай  боксит  кен  басқармасының  даңқын  шығарған  баға  жетпес  байлығы.Кеншілердің  бҥгінгі 

ҧрпағы ӛздерінің алдындағы буынның дәстҥрлерін аялай сақтап, әрі кӛбейте отырып, егемен Қазақс-

танның ӛркендеуі жолындағы жасампаздық ортақ іске лайықты ҥлесін  қосуда. 

 

Пайдаланған материалдар тізімі: 

1. ААММ мҧрағаттық қор №356. Тіз.[1.іс.1.] 

2. ААММ мҧрағаттық қор №371. Тіз.[1.іс.1.] 

3. ААММ анықтамалық ақпараттық қорынан Торғайдың кенді жҥрегі атты кітабы. 

 

 

 

«ПОДТВЕРЖДЕНИЕ ПРИБЫТИЯ К НАПРАВЛЕНИЮ №…» 

СЛОВО О ПЕРВЫХ РУКОВОДИТЕЛЯХ КОСТАНАЙСКОЙ ОБЛАСТИ 

 

Легкий Д.М. - доктор исторических наук,  профессор КГУ им. А. Байтурсынова 

 

К  80-летию  создания  Костанайской  (Кустанайской)  области  одной  из  важных  задач  стало 

восстановление  имѐн  руководителей  города,  возглавлявших  государственные  и  общественные 

организации, учреждения науки, культуры и образования, промышленные предприятия и артели, тех, 

кто  подготовил  свой  край  к  суровым  испытаниям  в  годы  Великой  Отечественной  войны.  Историкам 

известно,  что  на  заседании  бюро  Казкрайкома  ВКП(б)  23  августа  1936  г.  в  г.  Алма-Ате  утвержден 

состав Оргкомитета новой областной единицы. За подписью Секретаря Крайкома ВКП(б) Л. Мирзояна 

выходит  постановление:  «Утвердить  Оргбюро  Советов  вновь  образованной  Кустанайской  области  в 

следующем составе: Байдаков – председатель, Саакян – секретарь Оргбюро Казкрайкома ВКП(б) по 

Кустанайской области, Курманалин – член Оргбюро, Исаев – зам. пред. Облисполкома, Чуйкин – зав. 

облзу, Головин – зав. Облоно». Оргбюро или Оргкомитет просуществовал вплоть до 1939 г. [см.: 1].  

В сентябре 1936 года в Кустанае началось размещение, укомплектование и организационное 

оформление  областных  и  городских  организаций  в  Кустанае.  Трудности  выпали  на  долю  многих 

людей, но ответственность в то время лежала в первую очередь на  первых руководителях города и 

области.  В  первое  время,  за  отсутствием  городских  структур  советских  и  партийных  органов  вся 

работа  в  городе  Кустанае  осуществлялась  под  руководством  Крайкома  ВКП(б)  по  Кустанайской 

области,  на  первом  заседании  которого  2  сентября  1936  г.  укомплектован  аппарат  обкома  ВКП(б)  в 

следующем  составе:  «заведующий  ОРПО  (отдел  руководящих  партийных  органов)  –  Бросалин, 

заведующий сельхозотделом обкома ВКП(б)  – Летуновский, заведующий школьным отделом обкома 

ВКП(б)  –  Обухов,  инструкторы  ОРПО  –  Лепешкин  и  Евсеев,  заведующий  учебным  сектором  обкома 

ВКП(б) – Плеханов, заведующий особым сектором – Метелев» [см.: 2].  

С момента образования области и до 1939 г. государственная власть представлена Советами 

рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов. Вплоть до 18 ноября 1936 г., пока не был избран 

Облисполком,  исполнительным  и  распорядительным  органом  Оргкомитет  КазЦИК.  На  первом 

пленуме Облисполкома Советов рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов 18 ноября 1936 

г. избран  первый  Кустанайский Облисполком в составе  председателя, его заместителей, секретаря, 

членов, и в тот же день избрали членов Президиума Облисполкома[см.: 3].  

Сведения о первых областных руководителях очень краткие, 

причем  Интернет  сайты  и  казахстанские  энциклопедии  опираются  в 

основном  на  российские  архивы.  У  истоков  создания  Кустанайской 

области  стояли  два  человека  –  Бахитжан  Байдаков  и  Артавазд 

Саакян,  казах  и  армянин,  два  видных  советских  деятеля.  Первый  – 

председатель  Оргкомитета  Президиума  ЦИК  Казахской  АССР,  а 

затем  председатель  исполкома  Кустанайского  областного  Совета  (с 

августа 1936 г. до сентября 1937 г.). Второй, уже по партийной линии, 

сначала  был  председателем  оргбюро  Казахского  краевого  комитета 

ВКП(б)  по  Кустанайской  области,  затем  первым  секретарѐм 

Кустанайского Обкома партии (с июля 1936 г. до апреля 1937 г.). 



Саакян  А.А.  -  председатель  Оргбюро  Казахского  краевого 

комитета ВКП(б). Газета «Сталинский путь». 1937 г. ГАКО. 

Первый областной партийный руководитель Артавазд Саакян 

родился в 1895 г. на Кавказе, в с. Гадрут Елизаветпольской губернии. 

Что  любопытно,  эта  губерния  состояла  из  двух  уездов  – 



ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

364 


 

Занзегурского и Казахского. Накануне Октябрьской революции 1917 г. вступил в партию большевиков. 

В  годы  Гражданской  войны  был  организатором  большевистских  ячеек  на  Кавказе,  отработал  в 

органах ЧК. В Казахстане А. Саакян проработал три года секретарѐм Актюбинского Обкома ВКП(б), а 

с августа 1936 г. стал председателем Оргбюро Казахского краевого комитета ВКП(б) по Кустанайской 

области  и  соответственно  1-м  секретарѐм  Кустанайского  Обкома  партии  (почти  автоматически,  так 

как в состав Кустанайской области вошли 11 районов Актюбинской области). Работать в Кустанае ему 

довелось  всего  девять  месяцев.  Из  области  он  ушѐл  на  повышение,  получив  должность  народного 

комиссара земледелия Армянской ССР[см.: 4].  

Родственники  Бахитжана  Байдакова  в  период  перестройки  в  СССР  передали  в  областной 

историко-краеведческий  музей  ряд  интересных  документов,  включая  автобиографию,  судебно-

следственные  материалы.  Судя  по  ним,  Бахитжан  Байдаков  родился  в  1898  г.  в  ауле  №  13 

Темирского  района  Актюбинской  области.  В  анкетах  он  указывал,  что  «родители  занимались 

сельским хозяйством, жили очень бедно, отец умер в 1919 г., мать же умерла, когда мне было всего 

три  года».  Окончив  два  класса  русско-киргизского  училища  и 

один  класс  учительской  семинарии  в  1917-1918  гг.,  с  1922  г. 

работал аульным учителем. Его жена «воспитывалась в детдоме, 

никаких  родственников  не  имеет».  Когда  стал  членом  ВКП(б), 

началась  партийная  карьера.  Он  был  секретарем  Обкома  в 

Актюбинской,  Алма-Атинской,  Западно-Казахстанской,  Южно-Ка-

захстанской  областях.  Должность  председателя  Кустанайского 

Облисполкома  стала  последней  в  его  биографии.  Накануне 

ареста,  31  августа  1937  г.  он  подробно  описывал  в  автобио-

графии  свои  заслуги  перед  Советской  властью.  Процитируем: 

«Руководил  чисткой  парторганизаций,  а  также  Советского  аппа-

рата с начала до конца. Руководил конфискацией баев, полуфео-

далов  в  1928  г.  Принимал  участие  в  подавление  бандитизма  в 

Темирском  и  Иргизском  районе,  особенно  во  время  коллек-

тивизации в 1929-30-х гг.» [см.: 5]. 

Байдаков Б.Б. - председатель исполкома Кустанайского 

областного  Совета.  1936-1937  гг.  Фото  дано  Костанайским 

областным советом ветеранов 

В  бывшем  партархиве  сохранились  уникальные  «Харак-

теристики  на  секретарей  и  замсекретарей  райкомов  КП(б)К»  (вопрос  о  создании  Горкома  только 

решался).  В  деле  значилось,  что  оно  «начато»  и  «окончено»  буквально  в  один  день  –  16  сентября 

1936 г. [см.: 6]. Большинство новых руководителей области и города к нам прибыли: по направлению 

отдела Казкрайкома ВКП(б) – 6 человек; по решению Актюбинского областного комитета (с кем были 

вместе до разделения областей) – 4 человека. Всем выдавалось соответствующее «Направление». В 

направляющие  учреждения обязательно  давалось «Подтверждение прибытия к направлению  №…». 

Что скажешь, командно-административная система, все были солдатами партии.  

Приведѐм  один  показательный  документ  за 

подписью  секретаря  Казкрайкома  ВКП(б):  «Проле-

тарии всех стран, соединяйтесь. Всесоюзная комму-

нистическая  партия  (большевиков).  Казахстанский 

краевой  комитет.г.  Алма-Ата.  29  августа  1936  г.  На-

правление  №  382.  Казкрайком  ВКП(б)  направляет 

тов. Байдакова Бахиджана (Бахитжана – Д.Л.)  Бай-

даковича п/арт/ бил/ет/ № 1560184 н/ового/ обр/азца/ 

в  распоряжение  Оргбюро  Кустанайского  Обкома 

ВКП(б)  для  работы  Председателем  Облисполкома. 

Основание:  Решение  бюро  Казкрайкома  ВКП(б)  от 

2.VIII-

1936  г.  Протокол  №  196,  пун./кт/  29.  Срок 



прибытия к месту назначения 15 сентября 1936 г.». 

Таким же образом назначили на новые долж-

ности  ещѐ  пять  ответственных  партработников: 

«Прянишникова  Петра  Сергеевича,  начальником 

облуправления сберкасс, 8 сентября 1936 г.; Рудинс 

(

неразб.  –  Д.  Л.)  Р.А.,  управляющим  облсельхоз-

снабжения,  12  сентября  1936  г.;  1  октября  1936  г.; 

Летуновского  Алек.  А.,  завсельхозотделом,  7  октяб-

ря 1936 г.; Куленева М.Р., завшкольным отделом, 10 октября 1936 г.; Мовсесова Ерванда Погосовича, 

завотделом пропаганды и агитации». 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   92




©www.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет