Гүлді өсімдіктер туралы жалпы түсінік
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Раушангүлдің топтары және сорттары
- 1. Аязға төзімді саябақ раушангүлдері .
- 2. Аязға төзімді емес раушангүлдері .
- Раушангүлдің грунттық түрі
- Орын таңдау.
- Раушангүлді топыраққа отырғызу
- 3 Раушангүлдің құмыралық түрі
- Дәріс №15. ДЕКОРАТИВТІ-ГҮЛДІ РӘСІМДЕУДІҢ ТҮРЛЕРІ 1. ПАРТЕР ЛЕР ЖӘНЕ ГҮЛЗАРЛАР 2. КЛУМБ АЛАР , ТОПТАРЫ , РАБАТК ІЛЕР ЖӘНЕ СОЛИТЕРЛЕР
- 1 ПАРТЕР ЛЕР ЖӘНЕ ГҮЛЗАРЛАР
- 15.2 КЛУМБАЛАР, ТОПТАРЫ, РАБАТКІЛЕР ЖӘНЕ СОЛИТЕРЛЕР
- Ординарлар немесе солитерлер.
Цитрустылар (Citrus). Жасыл және сарғыш жемістері бар декоративті-жемісті өсімдіктердің ең жақсы түрі. Дәріс №14. Раушангүл 1.Раушангүлдің топтары және сорттары 2. Раушангүлдің грунттық түрі 3. Раушангүлдің құмыралық түрі 14.1Раушангүлдің топтары және сорттары Раушангүл тұқымдасы (Rosaceae) — қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір не екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі — көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз (кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды). Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т.б.); жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т.б.), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т.б.) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т.б.). Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды. Қазақстан ҒА-ның Бас ботаник. бағында 1957 — 84 ж. аралығында Раушангүл тұқымдасының әсемдік түрі — раушан гүлінің 16 сорты шығарылған. Ең бастылары: “Қазақстандық мерекелік” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызыл түсті); “Алматыдан сәлем” (биікт. 130 см-дей, гүлі қызғылт түсті); “Алматы хош иістісі” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызғылт түсті, хош иісті); “Қызжібек” (биікт. 110 см, гүлі қызыл күрең түсті); “Аққу” (биікт. 250 см-дей, гүлі ақ түсті); “Гүлсұлу” (биікт. 190 см-дей, гүлі қызыл күрең түсті, қыста үсімейді), т.б Қазіргі уақытта раушангүлдің сорттары өте көп – 6 мыңнан астам. Тәжірибелік мақсатта барлық раушангүлдерді 2 топқа бөлген ыңғайлы: 1) аязға төзімді саябақ раушангүлдері (грунтта қыстайтын), 2) аязға төзімді емес (грунтта қыстап қалмайтын). 1. Аязға төзімді саябақ раушангүлдері.Саябақ раушангүлдеріне еуропалық және азиаттық жабайы раушангүлдердің және олардың бақшалық гибридтері жатқызылады. Осы раушангүлдердің басты артықшылығы олардың қысқа төзімділігінде. Олардың бастылары мыналар: R. сaninа. Қарапайым итмұрын. Жылтыраған жапырақтары, берік, қисайған тікенектері бар биік өсетін бұта. Мәскеу облысынан оңтүстікке қарай таралған. Гибридті раушангүл. R. centifolia — центифольді немесе көпжапырақты раушангүл. Биіктігі 1 м жететін, кесуді қажет етпейтін бұта түзеді. Жапырақтары аралы, төменгі жағы томпиған болып келеді. Гүлдері түкті, хош иісті. Жаздың басында гүлдейді, кейде күзде екінші рет. R. centifolia бірнеше сорттары бар: Centifolia major — гүлдері ірі, түкті, өткір иісті, Centifolia alba — гүлдері ақ, үлкен, қою түкті. R. gallica — француздік (провансальді). Үлкен қабықшалы жапырақтары және оттай қызыл гүлдері бар аласа өсетін бұта. Май алуда қолданылады. R. rugosa —«әжімді раушангүл» деп аталады, өйткені әжімді жапырақтары бар. Бұтасы 1,5 м биіктікке дейін жетеді. Жаз бойы гүлдеп тұрады. 2. Аязға төзімді емес раушангүлдері. Бұл раушангүлдер үнділік раушангүлдердің еуропалық раушангүлдермен гибридтенуі нәтижесінде пайда болған. Олар жылу, ылғал және жарықты талап етеді. Бұл топтың раушангүлдері топырақта қыстайды. Аязға төзімді емес раушангүлдерге шай, шай-гибридті, бенгальді, бурбонды раушангүлдер жатады. Шай раушангүлі — R. indicaodoratissima (синонимдері — R. indicafragransиR. Theay). Өте хош иісті, ірі үнемі гүлдеп тұратын гүлдері бар. Негізгі сорттары: Lady Hillingdon. Гүлдері ірі, түкті, сарғыш-сары. Үздіксіз гүлдейді. Maman Cochet, 1893 ж. гүлдері өте ірі, қызыл. Бұтасы биік. Үнемі гүлдейді. Қысқартылып отырады. Weisse Maman Cochet — сары реңкі бар ақ раушангүл. Биік күлтесі бар. Күзде ерекше әдемі. Niphetos. Ақ шай раушангүлінің ең жақсысы.
Раушангүлдің грунттық түрі саябақ, гүлзарларды әшекейлеуге арналған. Раушангүлділердің формалары. Раушангүлдер түрлі формаларда культивирленеді: штамбтық, бұталық, пирамидалық, аспалы және жатаған. Алғашқы екеуі кең таралған. Пирамидалық формасы газондарда пайдаланылады. Орын таңдау. Раушангүлдерашық, жақсы жарықтандырылған орынды қажет етеді. Топырақты және тыңайтқышты дайындау. Раушангүл үшін аса ылғалды, қарашірік салынған топырақ тиімді. Раушангүлдер көп қоректік заттарды талап етеді және топырақты құнарсыздандырады. Тыңайтқышты уақытылы қолданбаса өсімдіктің өсуі баяулап, гүлденуі нашарлайды. Қолданылатын тыңайтқыштар: көң, компост, фекалий және т.б. Раушангүлді топыраққа отырғызу жұмыстары көктемде және күзде жүргізіледі. Раушангүлді күтіп-баптау. Раушангүл ұқыпты күтімді талап етеді. Күтудің негізгі тәсілдері: топырақты қопсыту, арам шөптерді жою, суару және бүрку, сұйық тыңайтқышты енгізу, өсімдікті сиретіп тұру, қыста сақтаудың әртүрлі тәсілдері. 3 Раушангүлдің құмыралық түрі Раушангүлдің құмыралық түрі топырақпен тығыз байланысты. Ол үшін мықты штамбты және тамыр жүйесі жақсы өсімдікті таңдайды. Құмыраға отырғызу қазанда басталады. Жаңа құмыраларды кептіріп, ескілерін жуу керек. Құмыраның түбінде жақсы дренаж болуы керек. Дәріс №15. ДЕКОРАТИВТІ-ГҮЛДІ РӘСІМДЕУДІҢ ТҮРЛЕРІ 1. ПАРТЕРЛЕР ЖӘНЕ ГҮЛЗАРЛАР 2. КЛУМБАЛАР, ТОПТАРЫ, РАБАТКІЛЕР ЖӘНЕ СОЛИТЕРЛЕР 15.1 ПАРТЕРЛЕР ЖӘНЕ ГҮЛЗАРЛАР Гүл өсiрушi гүл өсiрушiде әр түрлi Садаоның бiр бөлiктерiнде, саябақтар, көгалдар және тағы басқаларларда ойранда гүл өсетiн клумбалары басым болады, пiшiндердi еркiнiрек олардыңның өзара орналастырылуы және үлкен бостандық бұл жерде. Гүл отырғызуларын қарайту үшiн мiндеттi түрде көгал болуы керек. (клумбалар, рабаткалар) гүл отырғызуларын мөлшер партер және көгалды жалпы ауданмен байланыстыру керек. Гүл өсiрушi және партер гүл және әр түрлi пiшiндердiң декоративтiк - жапырақты отырғызуларынан қиыстырылады: клумба, рабатка, е өйткенi массив. аз-кем iрi өсiмдiктердiң топтары - бұта ) және (жеке өсiмдiктер) солитер шөп басқан. Әшекейлi партерлерде өрнекi және кiлем клумбалары түзiледi. Ескi партерлер өз пiшiндерiн сызықтықпен және ортақ симметриялар ерекшелендi. Оларда әдетте су алабы, су бұрқақтары түзiлдi, сауыт және мүсiнге тұрғызылды. Су бұрқағы, мүсiн және басқа әшекейлер партерлер және гүл өсiрушiлердегi кешiрек әр түрлi гүл отырғызуларымен көгалдарда өрнекi кiлемдерге орын жол бердi.
Гүлді екпелердің кең таралған формалары болып саналады, олар саябақтар, бақшалар және т.б.әшекейлеуде қолданылады. Гүлзар – бау-бақша, саябақ, мекемежәнетұрғынүймаңын, жолбойынкөгалдандыруүшінәсемгүлдерөсірілетіналаң. Гүлзардабір, екі не көпжылдықжәнекілемтәріздіөңберетінөсімдіктерөсіріледі. Олүшінөсімдіктүрлерініңбиологиялықерекшеліктері, гүлініңәсемдігіғанаемес, гүлдіңтүсі, пішіні, жапырақтарыныңүлкен-кішілігі, сабағыныңұзындығы, гүлдеумерзімі, ұзақтығы, өсімдіктердіңбір-біріменүйлесімділігіескеріледі. Гүлжарып, солғанөсімдікорнынажаңасыотырғызылады. Гүлзарлартүрлішеболуымүмкін: клумбалар, рабаткалар, ландшафтықгүлзарлар – миксбордерлер, партерлер, Қазақстандагүлзарөсіруде, көбінесегеометриялыжәнекөркемсызықты-өрнектеуәдістеріқолданылады. Әсіресе, қазақхалқыныңтүскиіз, текеметоюларыныңнақышынкелтіретінұлттықою-өрнектер (қошқармүйіз, жасбұта, гүл, жапырақ, т.б.) қызғалдақ, сарғалдақ, қалампыр, бозкілем, т.б. гүлдердіңтүрлеріменберіледі. Биік өсетін гүлдейтін немесе декоративті-жапырақты өсімдіктердің топтары саябақтардың басында, газондарда, гүлзарларда, ғимараттардың қабырғаларында орналастырылады. Газонға орналастырғанда ең биік өсімдіктерді ортасына таман орналастырып, шеттеріне ұзынынан қысқасына қарай іріктеп орналастырады. Топтарды құру үшін келесідей өсімдіктер қолданылады: гүлдейтін біржылдықтардан – георгиндер, канндар, темекі және т.б., көпжылдықтардан - аконит, боккония, дельфиниум, диклитра, қамыс, мак, пеон, пиретрум, және т.б. Ординарлар немесе солитерлер. Жекелеп отырғызылған биік өсетін өсімдіктер ординарлар немесе солитерлер деп аталады. Жекелеп отырғызуға агавылар, драцен, юкки, лаврлар, цитрустылар, биота, таксус қолданылады. Рабаткілер — жолдардың шеттерінде, ғимараттардың қабырғаларында, террассалар бойына, қылтималарға орналастырылатын ұзын тар қатаршалар. Рабаткілер біржақты және екіжақты болып бөлінеді. Рабаткінің ені орташа 1 -ден 2 м дейін. Рабаткілердің ұзындығы және ені партер немесе бақшаның параметрлеріне сай болуы керек. Рабаткіге өсімдіктерді отырғызу қатарлар бойынша жүргізіледі. Каталог: ebook -> umkd umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|