Имашева гүлім есенғалиқызы міржақып Дулатұлы шығармаларындағы «Ғаламның тілдік бейнесі»

Міржақыпты тілдік тұлға ретінде танытатын және тілдік тұлғаның қозғаушы күш екендігін айғақтайтын сала – оның публицистикасы мен көркемсөзі, мақалалары. М.Дулатұлының шығармаларындағы басты ерекшелік ретінде ХХ ғасыр басында пайда болған ағартушылық ниеттен туған жаңа мәдени концептілер жүйесінің, тілдік тұлғасының мынадай концептілік құрылымдары анықталды: «ұлтжандылық»; «ислам діні»; «әйел теңдігі»; «оқу-білім»; «надандық»; «ғылым»; «өнер»; «қазақ тілі». М.Дулатұлы шығармаларын лингвомәденитанымдық аспектіде зерттеу ұлттың дүниетанымынан, психологиясынан, тарихынан хабардар етер лингвомәдени бірліктердің мәнін ашу арқылы жүзеге асады. Осымен байланысты көркем шығармаларындағы, ағартушылық еңбектеріндегі заттық, рухани мәдениет атауларын білдіретін лингвомәдени бірліктердің ағартушы бойындағы ұлттық таным деңгейін көрсетудегі маңызы ерекше.

1. 
   Маслова В.А. Лингвокультурология. –Москва: «Академия», 2001.-202С
   
2. 
   Жұбаева О. Қ.Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы мен
   

Алматы, 2002, – 27б

3. 
   Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность. – Москва: Наука, 1987. – 263с.
   
4. 
   Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. Алматы «Ғылым». 1998, 137б
   

6. Қайырбаева Қ.С. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың символдық

мәні. Филол.ғыл.канд.дисс. –Алматы, 2004. – 135б

7. Букейханова Р.К. Субъектный аспект когнитивного механизма

обработки дискурса // Актуальные проблемы лингвистики и методики

преподаванияиностранных языков: Материалы международной научно-

практической конференций, посвященной 10-летию независимости РК и

60-летию Каз ГУМО и МЯ. Абылай хана. Ч.1. – Алматы, 2001. 72-75сс.

8. Ислам А. Ұлттық мәдениет контексіндегі дүниенің тілдік суреті.

Филол.ғыл.докт.дисс.автореф – Алматы, 2004. – 47б

9. Смағұлова Г.Н. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мәдени

аспектілері. Алматы «Ғылым», 1998. – 292б

10. Колшанский В.Г. Объективная КМ в познании и языке. М., 1990.

11. Елемесова Ш.М. Көркем мәтіндегі ұлттық мәдениеттің тілдік

релеванттары (Ғ.Мүсіреповтің “Қазақ солдаты” романы бойынша).

Филол.ғыл.канд.дисс. –Алматы, 2003. – 127б

12. Вежбицкая А. Язык. Культура. Познание. – Москва. Русские

словари., 1996, - 416с.

13. Воробьев В.В. Лингвокультурология (теория и методы). М., 1997,

331с

15. Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі.А.,2006,

1. 
   М. Дулатовтың «Насихат-ғұмумия» өлеңіндегі араб-парсы сөздері // Қазақ ұлттық университеті хабаршысы. Филология сериясы. Алматы, 2002, № 5(56). 102-10б.
   
2. 
   М. Дулатов шығармаларындағы ұлттық мәдениеттің тілдік көріністері // «Жұбанов тағылымы» атты ҮІ Халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Ақтөбе: Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты. 2005, 114-117б
   
3. 
   М.Дулатов шығармалары тіліндегі теңеудің лингвомәдени ерекшелігі // «Академик Ә.Т.Қайдар және тіл білімінің мәселелері» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Алматы: А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты. 2004, 214-218б
   
4. 
   М.Дулатовтың тілдік тұлға ретінде қалыптасуының поэзиядағы көрінісі // «Академик Ш.Ш.Сарыбаев және қазақ тіл білімі мәселелері» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Алматы: А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты. 2005ж., 287-293б
   
5. 
   Рухани мәдениеттің М.Дулатұлы шығармаларындағы ұлттық сипаты // «Мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру - әрбір азаматтың парызы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Орал, 2005ж. 155-158б
   
6. 
   М. Дулатовтың «Есеп құралы» оқулығындағы ұлттық танымды білдіретін линвгокультуремалар // «Рухани мұра және қазіргі мәдениет: текстология, игеру, зерттеу» атты халықаралық ғылыми симпозиум. Алматы: М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты. 2006, 259-264б
   
7. 
   М. Дулатұлының “Есеп құралы” оқулығының ұлттық тәрбиелік мәні // Қазақ тілі мен әдебиеті. 2006, №8, 57-63б
   
8. 
   М.Дулатұлы шығармалары тіліндегі араб-парсы сөздерінің лингвомәдени мәні // «Ғасырлар тоғысындағы түркі өркениеті: саясат, экономика және мәдениет» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда Орал, 2007, 39-43б
   
9. 
   М.Дулатұлы тілдік тұлғасының «ұлтжандылық» мәдени концептісі // Тілтаным. 2007, №1,152-156б
   

В связи с этим произведения М.Дулатова необходимо исследовать через когнитивную лингвистику и лингвокультурологию. Актуальностью исследования являются интерес к языковой личности М.Дулатова, неизученность особенностей языка автора первого романа в казахской литературе с научной точки зрения, неизученность особенностей его языка как публициста, математика, педагога, политического деятеля, неисследованность «языковой картины мира» в творчестве М.Дулатова с точки зрение антропоцентристики, отсутствие научного анализа лингвокультурологических единиц, использованных в произведениях М.Дулатова.

• 
  исследование языка художественного текста через теорию «языковая личность»;
  
• 
  определение вербально-семантического уровня языковой личности М.Дулатова;
  
• 
  выявление основных единиц, формирующих «языковую картину мира», созданную на национальных ценностях в дискурсе М.Дулатова;
  
• 
  исследование концептуальной структуры языковой личности М.Дулатова с когнитивной и структурной точки зрения;
  
• 
  дифференцирование прагматического уровня языковой личности М.Дулатова;
  
• 
  определение особенностей применения лингвокультурем в произведениях М.Дулатова через лингвокультурологию и выявление их значения.
  

• 
  впервые исследован язык произведений М.Дулатова с языковой точки зрения;
  
• 
  языковая личность М.Дулатова рассмотрена на вербально –семантическом уровне;
  
• 
  охарактеризована «языковая картина мира» в дискурсе М.Дулатова через национальные ценности автора в познании мира;
  
• 
  проанализирован и конкретизирован прагматический уровень языковой личности М.Дулатова;
  
• 
  рассмотрены и выявлены значения лингвокультурем в публицистике, поэзии, прозе.
  

• 
  М.Дулатов - языковая личность, состоящая из вербально-семантических, лингво-когнитивных, прагматических уровней;
  
• 
  языковая личность М.Дулатова состоит из следующих концептуальных структур: «нациолюбие»; «исламская религия»; «равноправие женщин»; «учеба-знание»; «невежество»; «наука»; «искусство»; «казахский язык»;
  
• 
  духовное мировоззрение казахской нации в языке М.Дулатова рассматривается в качестве «картины мира»;
  
• 
  языковую личность М.Дулатова характеризуют метафоры, использующиеся для описания национальной культуры и традиций. Большое употребление слов-символов в языке М.Дулатова является доказательством глубины национального познания. Применение окказиональных слов, особенности употребления риторических вопросов, употребление глагола в качестве художественного оформления, обилие повторов;
  
• 
  важна роль лингвокультурем отражающих национальное мировоззрение в духовном мире просветителя.
  

10.02.02-kazakh language

In this connection works of M.Dulatov is necessary to research through cognitive linguistics and linguocultural. Actuality of the study are the interest to language personality M.Dulatov, unstudied (unknown) of particularities of the language of the author of the first novel in kazakh literature with scientific standpoint, unstudied particularities of its (his) language as publicist, mathematics, teacher, politician, unexplored "the language picture of the world" in creative activity M.Dulatov with the points vision of anthropocentrical; the absence of the scientific analysis linguocultural units, used in works M.Dulatov.

- studing of the language of the artistic text through the theory "of language personality";

• 
  the determination of verbal-semantic level to language personality of M.Dulatov;
  

- the studing of the conceptual structure to language personality of M.Dulatov with cognitive and structured standpoint;

- the differentiation of pragmatic level to language personality of M.Dulatov;

- the determination of the particularities of the using linguoculturem in works of M.Dulatov through linguocultural and revealig of their importance.

for the first time (first of all) was explored the language of the works of M.Dulatov with language standpoint;

the language personality of M.Dulatov was considered on the verbal semantic level;

"the language picture of the world" was characterized in discourse of M.Dulatov through national value of the author in cognition of the world;

it was analysed and rendered concreted the pragmatic level of the language personality M.Dulatov;

they are considered and revealled importances linguoculturem in publicistics, poetries, prose.

M.Dulatov - a language personality, consisting of verbal-semantic, linguo-cognitive, pragmatic level;

the language personality of M.Dulatov consist of the following conceptual structures: "national eoving"; "islamic religion"; "the equality of women"; "training-knowledge"; "the ignorance"; "the science"; "the art"; "the kazakh language";

the spiritual worldoutlook to kazakh nation in language of M.Dulatov was considered as "pictures of the world";

the language personality of M.Dulatov is characterize the metaphores, using for description of the national culture and tradition. Large using the words-symbol in language of M.Dulatov is proving of the depth of the national cognition. Using occasional words, particularities of the using the rhetorical questions, using the verb as artistic registration, abudance repetition;

the important role of linguoculturem reflecting national worldoutlook in spiritual world of enlightner.