келе, ортағасырлық адам, сірә, он балдық шкала бойынша еңжоғарғы бағаны белгілейтін шығар. Сонымен, ата-бабаларымыз бақытты болды ма, өйткені олар о дүниедегі өмірдің ұжымдық елесімен көңіл жүбатып өтті ғой? Иә, осы қиялды тартып алғанша, олар неге мұңаюы керек? Қаншама сөз са- пырғанымызбен, ғылыми көзқарас түрғысынан адам өмірінде мән- мағына мардымсыздау. Адамзат жосықты себебі де, мақсаты да жоқ, кездейсоқ эволюциялық іріктеудің нәтижесінде пайда болды. Қарекет- қылықтарымыз ешқашан қүдіреті күшті құдайдың ғарыштық жоспары- ның бір бөлігі болған да емес, ертең Жер шары түгі қалмай жойылып кетсе де, он сегіз мың ғалам түк болмағандай, ештеңені елеместен одан әрі жасай береді. Субъективті бақылаушы - адам мынау ғаламға соншалықты қажет еді деп пайымдауға әзірше ғылыми дәлелдеріміз жоқ. Сондықтан адамдар өз өміріне дарытуға тырысатын кез келген мән-мағынаның бәрі бос қиял. Бүлаңытқан сағым ғана, орта ғасыр адамның өтпелі ғүмырына мән-мағына дарытқан о дүниенің рақаты туралы арман да қазіргі гуманистер, ұлтшылдар мен капиталистер өз өмірлерінен тапқан мән-мағына тәрізді негізсіздеу нәрсе еді. Ғалым 22-728
337
ТӨРТІНШІ БӨЛІМ білім арналарын кеңейту, солдат қару ұстап, Отанын қорғау, кәсіпкер жаңа компания құру арқылы өз болмысын ақтап алғысы келеді; және бұлардың бәрі ортағасырлық схоласт, крест жорығына қатысушы не- месе шіркеу салушы сияқты ашық күнде адасады. Олай болса, бәлкім, бақыт дегеніміз - жеке елес қуу әуресінің ұжымдық қиялға ұласуы шығар? Жеке басымның хикаялары әзірше жалпы сюжетке кірігіп тұрған кезде мен де өмірімнің мән-мағынаға толы екеніне сене аламын, сол сеніммен бақыттымын.
