Коммерциялық компаниялардың халыққа несие беруінің теориялық негіздері
Қазақстандағы тұтынушылық несиелендіру нарығы: үрдістер мен тәуекелдер
жүктеу/скачать 2,23 Mb.
|
диплом Айдархан С
9116 микроэкономика, Алгебра ОГН
| 3.2 Қазақстандағы тұтынушылық несиелендіру нарығы: үрдістер мен тәуекелдер
Нақты секторды белсенді несиелендірусіз экономиканы дамыту мүмкін емес, сондықтан жергілікті билік органдары үшін бірінші кезектегі міндет аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін шешуші маңызы бар экономика салаларын несиетік қолдаудың басымдықтарын әзірлеу болуы мүмкін. Біріншіден, бұл өндірістің айтарлықтай өсуі мен құрылымдық қайта құрылуын, жұмыс орындарының кеңеюін қамтамасыз ете алатын салалар болуы керек, яғни кәсіпорындардың инвестициялық және инновациялық қызметіне белсенді несие беру керек. Бұл ретте мемлекеттік билік және басқару органдары компаниялармен мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясатқа байланысты тәуекелдерді-уәкілетті банктерді мұқият іріктеу, үкіметтік кепілдіктерді беру мен қадағалаудың нақты жүйесін әзірлеу, банктер мен құрылтайшылардың капиталындағы мемлекеттік ықпалды күшейту жолымен бөлісуі қажет. Банк мекемелері үшін жоғары тәуекелдер мен банктердің төмен пайдасын өтейтін қаржылық жеңілдіктер немесе ынталандыру жүйесін құрған жөн болар еді, мысалы, жалдау ақысы, күзет ақысы, жергілікті салық мөлшерлемесін төмендету. Бұл ретте бюджет кірістеріндегі жақын арада болатын кейбір шығындар қарыз алушылардың салық салынатын базасын одан әрі кеңейтуге айналады және бұл банктерден салық түсімдерінің төмендеуін өтейді. Өйткені, банк жүйесінің экономика үшін шынайы маңызы оның республикаға тікелей қандай табыс әкелетіндігінде ғана емес, оның арқасында кәсіпорындардың салық салынатын базасы қалай өсетіндігінде. Сондықтан жергілікті өзін-өзі басқару органдары аймақта тиімді жұмыс істейтін банк мекемелерінің болуына мүдделі. Банктердің өздері үшін өз капиталын өсіруді жалғастыру өте маңызды; республикада және одан тыс жерлерде филиалдар мен қосымша кеңселер ашу арқылы өз қызметін кеңейту; банкті басқару деңгейін арттыру; лизинг, факторинг, пластикалық карталар шығару түрінде жаңа банк қызметтерін дамыту, ірі клиенттердің дербес менеджментін енгізу. Осы кезеңде прб республика аумағында ақша-несие саясатын жүргізуші ретінде өз өкілеттіктері шеңберінде қолма-қол ақша айналымының жай-күйін жақсарту бойынша жұмысты жалғастыруда; компаниялардың қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастырудың перспективалық нысандарын дамытуына қажетті жәрдем көрсетеді; кәсіпорындардың экономикасына талдау және мониторинг жүргізеді; олардың қызметіне сенімді сақтау мақсатында несиетік мекемелерді қадағалауды жүзеге асырады несиеорлар мен салымшылар тарапынан және осы сенімді республиканың одан әрі әлеуметтік-экономикалық дамуы мүддесінде пайдалану. Қазақстанда тұтынушылық несиетеудің дамуына талдау жүргізе отырып, оң және теріс ерекшеліктерді бөліп көрсетуге болады. Позитивтерге мыналар жатады: компаниялардың тұрақты жоғары пайда табуы; сауда ұйымдары мен автосалондардың сату көлемін ұлғайту; сатып алу төлем қабілеттілігін арттыру; банктер үшін де, сауда ұйымдары үшін де клиенттік базаны ұлғайту. Теріс: банктер үшін қолма-қол ақшаның қайтарылмау тәуекелдерінің жоғарылауы; клиент сатып алатын тауар үшін айтарлықтай артық төлемдер; Дегенмен, тұтынушылық несиелеу бағдарламаларын кешенді іске асыру ел экономикасы үшін жағымсыз тенденцияларға қарағанда оң үрдістерге ие. Алайда, тұтынушылық несиелеуді қазіргі кездегі формаларда сақтау өте қиын. Келесі кезең (ол қазір іске асырыла бастады) пластикалық карталардың көмегімен мақсатты емес несиелеу болады. Қазір Қазақстанда мұндай несиелеу нысандары бар, бірақ олар өте танымал емес. Бұл, ең алдымен, пластикалық карталарды төлеуге қабылдау инфрақұрылымының дамымауына байланысты (POS-терминалдардың, импринтерлердің, банкоматтардың аз саны). Екіншіден, мұндай несиелерді алу үшін банктер қарыз алушылардан төлем қабілеттілігін қосымша растауды талап етеді. Өткен жылы берілген тұтынушылық кредиттердің көлемі төрттен бірінен астамға өсті, сонымен қатар Үкімет жаңа шектеу шараларын енгізумен күресуге тырысатын халықтың кредиттелуі ұлғайды. Бұл ретте екінші деңгейдегі банктердің (ЕДБ) кредиттік портфелінің өсуімен бірге проблемалық кредиттердің пайызы азаяды – 8 млн-ға жуық қазақстандықтың белсенді қарыздары бар, бірақ мерзімі өткен берешегі 90 күннен асатындардың үлесі 1,5% - ға төмендеді. Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (АРРФР) статистикасына сәйкес, өткен жылдың желтоқсан айының басында жеке тұлғаларға кредит беру көлемінің 30% - ға өскені байқалды-банктер клиенттерге 13,9 трлн теңге берді. Бұл ретте олардың басым бөлігін тұтынушылық қарыздар алады – 7,6 трлн теңге. Осы соманың 461 млрд теңгесі-30 күннен астам мерзімге кешіктіру (5,6%). Проблемалық несиелер саны біртіндеп азайып келеді-өткен жылы 186000 келісімшартқа. Мерзімі өткен берешектің орташа мөлшері де азаяды. Дәстүр бойынша, ең танымал несие тұтынушы болып табылады, дегенмен олардың жалпы портфельдегі үлесі ипотекалық несиеге сұраныстың артуына байланысты төмендеді – бір жыл ішінде олардың саны 27% - дан астамға өсті. Бірақ ЕДБ бөлшек портфелінде тұтынушылық несиелер әлі де жартысынан көбін алады – 56%. Барлық тұтынушылық кредиттердің 80% - ға жуығы қамтамасыз етусіз бағдарламалар бойынша ресімделеді. Сомалар да аз-қарыз алушылардың 50% - дан астамы 150 000 теңгеге дейінгі мөлшерде несие алады. Банктердің ең танымал өнімдерінің бірі бөліп төлеу болып қала береді-тауарларды несиеге сатып алу, соманы бөліп-бөліп өтеу. Өткен жылдың үшінші тоқсанында тарихи максимум жаңартылды-банктер 12 млн өтінім қабылдады. Бұл қазақстандықтардың өз қажеттіліктерін қарыз қаражатының көмегімен «жабатынын» білдіреді. Өтінімдер санының ұлғаюына қарамастан, мақұлдау пайызы өзгермейді және 40% – дан аспайтын деңгейде қалады-10-нан 6-7 қарыз алушыға банктер бас тартады. Өткен жылдың қорытындысы бойынша инфляция деңгейін ескере отырып – 20,3%, несиенің орташа мөлшерінің 17% - ға (669 мың теңгеге дейін) өсуін де толық түсіндіреміз. Көптеген көрсеткіштер бойынша ең үздігі «Отбасы банкі» болып қала береді: несие портфелі 106,4 млрд теңгеге ұлғайды; кредиттік портфельдің сапасы – ҚР банк секторындағы үздік; активтер 846 млрд теңгеге артты. Бұл ретте несие портфелінің өсуі әртүрлі банктерде біркелкі емес. Өткен жылдың қараша айына дейін ЕДБ-нің тек 14-і ғана өсіммен мақтана алды, 6 банк минус болды, біреуінде бұрынғы көрсеткіштер сақталды. Банктер үшін тәуекелдер. 2022 жыл екінші деңгейдегі банктер үшін белгісіздік жылы болды. Күрделі геосаяси жағдайдан басқа, олар Қазақстанның ақша-кредит саясатының қатаңдауына тап болды. Оның шараларының бірі желтоқсандағы базалық мөлшерлемені 16,75% - ға дейін көтеру болды (жылдың басында ол тек 10,25% -) құрады). Бұл салымдар бойынша ставкалардың өсуіне ғана емес, сәйкесінше шоттарға ақша салғысы келетін клиенттердің келуіне де әкелді. Базалық мөлшерлеменің өсуі несиелердің қымбаттауына себеп болды, сондықтан оларға сұраныс жақын арада төмендеуі мүмкін. Реттеушінің жаңалықтарының бірі екінші деңгейдегі банктердің капиталына қойылатын талаптарды қозғайды және өз қарыз алушыларының дефолт тәуекелдерін ескеру міндетін енгізеді. Кепілсіз несиелеу тәуекелді болса да, ең жоғары маржаның бірі болып табылады. Егер банктер ЖРФР талаптарына сәйкес ГЭСВ – қа қарыз алушыға іс жүзінде түсетін барлық төлемдер мен комиссияларды қосатын болса, мұндай өнімдер ЕДБ үшін онша тартымды болмайды-пайыздық сыйақы төмендейді. Сонымен қатар, қарыз алушылар одан тек пайда көреді. Басқа шаралар: мерзімі 3 айдан асатын қарыз алушыларға қамтамасыз етусіз кредиттер беруге шектеулер. Енді, егер клиенттің күнтізбелік 90 күн ішінде өтелмеген қарызы болса, ол жаңа несие ала алмайды. МҚҰ мен банктердің коллекторларға қарыздарын сатуға шектеу. Мұндай шара қарыз алушыларды коллекторлық компаниялар қызметкерлерінің заңсыз әрекеттерінен қорғауға бағытталған. Оның ішінде заңға енгізілген түзетулер коллекторлар үшін әкімшілік айыппұлдарды екі есе – 300-ден 600 АЕК-ке дейін арттыруды көздейді. Тағы бір жаңалық – егер банктер мен МҚҰ алдындағы қарыз 4,9 млн теңгеге жетсе, соттан тыс банкроттық мүмкіндігі. Бұл ретте борышкердің күнкөріс деңгейінен жоғары ресми табысы және меншігіндегі мүлкі болмауы тиіс. 2023 жыл Қазақстанның банк секторы үшін қиын болуы мүмкін. Қарыз жүктемесінің коэффициентін міндетті түрде есептей отырып, кредиттер беру қағидаларын қатаңдату, ЖЭС-тің шекті мөлшерін төмендету-мұның бәрі клиенттерді қорғауға бағытталған, бірақ банктердің пайдасын ұлғайтуға емес. Көптеген сарапшылардың пікірінше, несиелендірудің жалпы мөлшері баяу азаяды, өйткені инфляцияның одан әрі өсуімен салыстырмалы түрде оңай кепілсіз несиелерге сұраныстың төмендеуін күтуге болмайды. жүктеу/скачать 2,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|