ҚР Конституциясы Күніне арналған V Тамыз оқылымы

Дәстүрлі Тамыз оқылымы біркүндік конференция тұрпатында Қазақстан Республикасы Конституциясының күні қарсаңында өтті. Бұл жолы адамдық қадір-қасиетке қол сұқпаудың конституциялық қағидатын талқылау БАҚ-та кеңінен жария етілді. Бір ай бойы «Казахстанская правда» газетінің беттерінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мен заң шығару және сот билігінің, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы консультациялық-кеңесші органдардың, академиялық топ өкілдерімен арасындағы әңгіме түрінде осы конституциялық қағидатты іске асырудың түрлі қырлары талқыланды.

2007 жылғы 28 тамызда V Тамыз оқылымының қорытындыларына арналған конференция болды. Онда адамның құқықтары мен бостандықтарын ұстауға конституциялық реформалардың ізгілендіруші әсері, осы процеспен байланысты адамның қадір-қасиетін құрметтеу және тану, азаматтылықты тәрбиелеу, мемлекеттік органдар лауазымды адамдарының адамның қадір-қасиетін төмендетуді болдырмайтын мәдениетін қалыпастырусаласындағы мемлекеттік саясат мәселелері өзектендірілді.

V Тамыз оқылымы қатысушылардың кең ауқымыдылығымен ерекшеленді, оған ҚР Президенті Әкімшілігің, ҚР Президентінің жанындағы консультациялық-кеңесші органдардың өкілдері, ҚР Парламенті Сенатының депутаттары, ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасы мен судьялары, ҚР Конституциялық Кеңесінің мүшелері, орталық мемлекеттік органдардың, халықаралық ұйымдардың және елшіліктердің, ҮЕҰ өкілдері, еліміздегі оқу орындарының ғалымдары мен студенттері қатысты.

Тамыз оқылымына қатысушылар елімізің ата заңының адамның қадір-қасиетін қорғайтын негізгі құқықтары мен бостандықтарына бағдарланғандығын, сондай-ақ адамның құқықтары мен бостандықтарын бекітудің, насихаттаудың, құрметтеу мен сақтаудың маңыздылығын атап өтті.

07.08.2007 жылы Астана қаласында БҰҰ Даму бағдарламасы мен ЕҚЫҰ орталығы ұйымдастырған жұмыс кездесуінде болған Адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі дүниежүзілік бағдарламаны және Дүниежүзілік бағдарламаның бірінші кезеңінің (2005-2007 жылдар) іс-қимыл жоспарын Қазақстанның орындау барысын талқылау мемлекеттік органдардың жүргізген жұмыстарында кемшіліктер барын анықтады. Олардың ішінде ең маңыздысы – БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссардың Басқармасын адам құқықтары жөніндегі білім беру саласында елде қабылданған күш-жігерлер туралы тиісінше хабардар етудің жоқтығы. Атап айтқанда, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссар Басқармасының веб-сайтындағы Дүниежүзілік бағдарламаға арналған тарауда (www.ohchr.org/english/issues/edication/training/programmr.htm) 2006 жылы 30 маусымда мақұлданған Адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі ұлттық іс-қимыл жоспары (бұдан әрі – Ұлттық жоспар) сияқты Қазақстанда қабылданған маңызды құжат туралы ақпарат жоқ. Адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі ұлттық іс-қимыл жоспарының қабылдануы осы сәтте Қазақстаннан басқа тек 11 мемлекет қана орындаған Дүниежүзілік бағдарламаны орындау бойынша алғашқы шара болып табылады.

Оның үстіне, көрсетілген веб-сайтта Қазақстанда адам құқықтары жөніндегі білім саласындағы жұмысты жүргізуге жауапты мемлекеттік орган туралы ақпарат жоқ (national focal point). БҰҰ-ға қатысушы 35 мемлекеттің мемлекеттік органдарының ішінде осындай мәліметтерді білім министрліктері немесе олардың құрылымдық бөлімшелері ұсынған.

Дүниежүзілік бағдарламаны орындау процесі елдің ішінде де белгісіз. Дүниежүзілік бағдарламаның іске асырылуына жауапты не Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, не қандай да бір басқа мемлекеттік органдар Ұлттық жоспар туралы ақпараттың таратылуына тиісті көңіл бөлмей отыр: ол туралы мәліметтер жарияланбайды, осы жоспарды орындау процесін түзететін іс-шаралар өткізілмейді. Дүниежүзілік бағдарламаның бірінші кезеңін орындау шеңберінде жүргізілген ұлттық зерттеу («Мектеп жүйесіндегі адам құқықтары мәселелері бойынша ағарту саласындағы бүгінгі жағдайды талдау») жария етілген жоқ, ал Дүниежүзілік бағдарламада зерттеу нәтижелерін кеңінен тарату ұсынылған.

Келесі маңызды мәселе адам құқықтары саласындағы білім жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру болып табылады. Ұлттық жоспарды егжей-тегжейлі талдау білім іс-шараларын өткізуге қаражат бөлуге мемлекеттік органдардың ниеті жоқтығын көрсетеді. Ұлттық жоспарда көбінесе қаржыландыруды талап етпейтін (жоспардың 38-тармағының ішінде – 23 тармақ қаржыландыруды талап етпейді) және бюджеттен тыс қаражаттың есебінен іске асырылатын (11 тармақ бюджеттен тыс қаражатты пайдалану арқылы іске асыру жоспарланған) акциялар қамтылған. «Құқықтық насихат» (Әділет министрлігі), «Мемлекеттік ақпараттық саясатты жүргізу» (Мәдениет және ақпарат министрлігі), «Ішкі саяси тұрақтылық және қоғамдық келісім саласында мемлекеттік саясатты жүргізу» (Мәдениет және Ақпарат министрлігі) сияқты бағдарламалардың шеңберінде іске асырылатын Ұлттық жоспардың іс-шаралары мамандандырылмаған, олардың нысаналы мақсаты адам құқықтары жөніндегі білім мәселелерін жаппайды.

Ұлттық жоспардың іс-шараларын орындау барысын үйлестіру жоқ, жалпы ведомствоаралық ынтымақтастық жолға қойылмаған. Ұлттық жоспарды бекіткен Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы бекітілген сәттен бастап адам құқықтары саласындағы білім жұмыстарына қатысатын мемлекеттік органдардың және үкіметтік емес ұйымдардың бірде бір кеңесі өткізілмеген. Нәтижесінде Ұлттық жоспардың орындалуын бақылауға, оның тиімділігін бағалауға және қабылданған күш-жігерлердің қайталануын болдырмауға мүмкіндік жоқ.

Ұлттық жоспарды Халықаралық гуманитарлық құқық және адам құқықтары бойынша халықаралық шарттар жөніндегі ведомствоаралық комиссияның қарауына енгізу туралы «Қазақстан Республикасында адам құқықтары саласындағы бiлiм беру жөнiндегi 2006-2007 жылдарға арналған ұлттық iс-қимыл жоспарын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 30 маусымдағы № 629 қаулысының 4-тармағы орындалмаған.

Кездесудің қатысушыларына көтерілген проблеманы талқылау кезінде:

1. 
   Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне Ұлттық жоспардың қабылданғандығы, оның мазмұны мен орындау барысы туралы БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссардың Басқармасын хабардар ету жұмыстарын жандандыру;
   
2. 
   Дүниежүзілік бағдарламаның орындалуына (focal point) жауапты мемлекеттік органды белгілеу және БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссардың Басқармасын Қазақстанда осындай органның болуы туралы хабардар ету;
   
3. 
   Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне Ұлттық жоспарды іске асыру мәселесін Халықаралық гуманитарлық құқық және адам құқықтары бойынша халықаралық шарттар жөніндегі ведомствоаралық комиссияның келесі отырысының күн тәртібіне қою және Ұлттық жоспардың орындалуын аталған комиссияның тұрақты бақылап отыруын қамтамасыз ету;
   
4. 
   Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жанынан Ұлттық жоспармен жұмыс жөніндегі жұмыс тобын, халықаралық ұйымдардың қолдауымен Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жанынан – адам құқықтары бойынша білім проблемалары жөніндегі топты құру;
   
5. 
   БҰҰДБ, ЕҚЫҰ, «Эквитас» Қорына, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне, Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесіне Ұлттық жоспардың орындалуы туралы конференцияны 2007 жылдың қарашасында өткізу мәселесін қарастыру, осы жұмысқа жаңа серіктестер мен донорларды тарту;
   
6. 
   Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне 2007 жылы 5-6 қарашада Страсбург қаласында өтетін Адам құқықтары саласындағы білім берудің дүниежүзілік бағдарламасының бірінші кезеңіне арналған іс-қимыл жоспарын имплемегтациялау бойынша еуропалық елдердің Өңірлік кездесуіне дайындық қарсаңында Ұлттық жоспардың орындалу барысын бағалауды бастау;
   
7. 
   БҰҰДБ және Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесіне жергілікті үкіметтік емес ұйымдардың қатысуымен Астана қаласында Дүниежүзілік бағдарламаны орындау мәселелері бойынша кездесу өткізу ұсынылды.
   

Бұдан басқа, студенттер Адам құқықтары жөніндегі уәкіл аппаратында оқу-танысу практикасынан өтеді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі түрлі мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер мен халықаралық ұйымдастырған іс-шараларды білім беру мақсатында пайдаланады, сондай-ақ түрлі семинарлар мен тренингтерде дәріскер мен жаттықтырушы ретінде қатысады. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы мен қызметкерлері мынадай іс-шаралардың жұмысына қатысты:

• 
  Қарағанды қаласында балалардың құқықтарын сақтау мониторингі және келіп түскен шағымдарды қарау бойынша жаттықтырушыларға арналған оқу семинары (11-15.12.2006);
  
• 
  «Босқындардың құқықтарын сақтауды қамтамасыз ету: ұлттық заңнама және халықаралық стандарттар» тақырыбында тренинг өткізу (20.12.2006);
  
• 
  «Азаматтардың сот төрелігіне қол жеткізуі: ҚР заңнамасын дамыту жолдары» тақырыбындағы дөңгелек столдың отырысы (Астана, 25.07.2007);
  
• 
  «Отбасылық қолайсыздықты ертерек айқындау. Балаларға көмек» тақырыбындағы дөңгелек столдың жұмысы (Астана, 25.07.2007);
  
• 
  № 138 «Жұмыс қабылдаудың ең төменгі жасы туралы» және № 182 «Балалар еңбегінің ең жаман нысандары туралы» ХЕҰ конвенцияларының ережелерін орындау туралы ұлттық баяндамаларды дайындау бойынша Балалар еңбегінің ең жаман нысандарына қарсы күрес жөніндегі Ұлттық Үйлестіру Кеңесінің жұмыс тобының отырысы (07.08.2007);
  
• 
  ҚР Үкіметі мен ЮНИСЕФ-тің 2005-2009 жылдарға арналған ынтымақтастығының ел бағдарламасын орта мерзімді шолу шеңберінде ЮНИСЕФ қызметін талқылау жөніндегі отырыс (18.09.2007);
  
• 
  «Қазақстан Республикасында және Орталық Азияда мүгедек әйелдердің қозғалысын дамыту» тақырыбындағы дөңгелек столдың жұмысы (21.09.2007);
  
• 
  «Қазақстан тәуелсіздігінің тарихында желтоқсан оқиғасының маңыздылығы» тақырыбында қызметкер Астана қаласындағы № 3 орта мектеп оқушыларының алдында дәріс оқыды (05.12.2006).
  

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметі туралы ақпарат беру ақпараттық бюллетень және Уәкілдің веб-сайты арқылы жүзеге асырылады. Онда омбудсмен институты мен оның қызметі туралы тұрақты жаңартылатын материалдар, адам құқықтары саласындағы ұлттық заңнама мен халықаралық құжаттар туралы ақпарат, негізгі басым бағыттар бойынша адам құқықтарымен ахуалды талдау қамтылады.

Еуропалық Одақтың қолдауымен қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жұмыс істейтін Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жаңа веб-сайты (www.ombudsman.kz) құрылды. Онда омбудсмен қызметі туралы деректер жинақталған. Омбудсмен инситутытының интернет желісіндегі электрондық беттерін ашқандар адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қатысты қажетті нормативтік актілермен және құжаттармен де таныса алады. Сайтта БАҚ хабарламалары, баспасөз релиздері, тоқсан сайынғы және жыл сайынғы есептер, арнайы баяндамалар, заң жобаларына сарапшылық қорытындылар, ақпараттық бюллетеньдер, ұсынымдар, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің сөйлеген сөздері және басқа да материалдар орналастырылған, сондай-ақ электрондық түрде Уәкілге жүгіну мүмкіндігі берілген. Ол үшін сайтқа келушілерге арнайы тараудағы кері байланыс нысанын толтыру және Уәкілдің электрондық почтасына автоматты түрде арналатын өзінің хабарламасын жіберуі қажет.

Плакаттар мен басқа да ақпараттық материалдарды тарату және жаңа веб-сайттың ашылғандығы жөнініде ақпарттық науқанның басталғаны туралы халыққа хабарлау үшін 2007 жылғы 13 наурызда жаңа коммникациялық арналардың тұсаукесері өткізілді.

Халықтың құқықтық мәдениетін арттыруда, азаматтарға құқықтық ақпаратқа кеңінен қол жеткізуді қамтамасыз етуде, мемлекеттік-құқықтық жүйені жетілдірудің өзекті проблемаларын талқылауда адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ақпараттық бюллетені маңызды роль атқарады. Есептік кезеңде Еуропалық Одақ пен БҰҰ БЖКБ қаржыландыратын «Орталық Азияда баспана жүйесін күшейту мақсатында институционалдық даму әлеуетін нығайту қызметі» жобасын іске асыру шеңберінде ақпараттық бюллетеньнің 3 нөмірі шығарылды. Ақпараттық бюллетеньдерде Уәкілдің қызметі, аталған жобаны кезең-кезеңмен іске асыру туралы ақпарат, босқындар мен оралмандардың құқықтарын сақтау мониторингі нәтижелерінің материалдары, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің дөңгелек столдарда, семинар-тренингтерде, конференцияларда сөйлеген сөздері, сарапшылық қорытындылар, нормативтік құқықтық актілер қамтылған.

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыпастыру бүгінде маңызды міндет болып табылады. Ол өркениетті қоғамды дамытуға, әділдікті және заңды құрметтеуге бағытталған құндылықтардың қалыптасуына ықпал етеді.

Уәкіл өз қызметін адамның бұзылған құқықтарын қалпына келтіру, ашықтық, жариялық, қол жетімділік, сұхбатқа дайын болу қағидаттарында құқықтық білім беру және ағарту, және кез келген құрылыммен өзара іс-қимыл бойынша өз қызметін құрады.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметіндегі маңызды бағыт БАҚ-пен өзара іс-қимыл болып табылады.

Ақпарат құралдарымен жұмыста омбудсмен мекемесі тоқсан сайынғы баспасөз конференциялары, брифингтер, теледидар сюжеттерін, сөйлейтін сөздерін, сұхбат дайындау, құқық қорғау тақырыптары мен күндерге арналған іс-шараларға журналистерді шақыру сияқты қызмет нысандарын пайдаланады. Электрондық және баспа БАҚ-пен тығыз өзара іс-қимыл адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды ақпараттық тжағынан қолдауды қамтамасыз етуге, құқықтық ағартуды белсенді жүргізуге және елдің кез келген өңіріндегі әрбір азаматқа дейін Уәкілге жүгіну мүмкіндігі туралы ақпаратты жеткізуге мүмкіндік береді.

Есептік кезең ішінде омбудсмен қызметінің қорытындылары жария етілген, сондай-ақ құқық қорғау проблемалары бойынша пікір алмау жүзеге асырылған Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің баспасөз конференциясын өткізу дәстүрге айналды.

Мәселен, Ақтөбе қаласындағы мемлекеттік мамандандырылған мекемелерді тексеру қорытындысына арналған баспасөз конференциясына (2006 жылғы 2 желтоқсан) «Қазақстан-1», «Хабар» агенттігі, «Эра ТВ», «Рика», «31 арна - Отырар», «Ақтөбе ТВ» телеарналары, «Экспресс-К», «Юридическая газета», «Актобе таймс», «Диапозон», «Эврика», «Актюбинский вестник», «Ақтөбе» газеттерінің тілшілері бар жергілікті және республикалық бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты.

БАҚ-та кеңінен жарияланатын Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметі туралы жыл сайынғы тоқсандық және мамандандырылған есептердің тұсаукесері тұрақты сипатқа ие.

26.01.2007 жылы электрондық және баспа БАҚ-та 12-ден астам мақала мен хабрламалар жарияланған «Қазақстан Республикасында егде адамдардың құқықтарын сақтау туралы» мамандандырылған есептің шығуына арналған тұсаукесер өткізілді.

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің 2006 жылғы қызметі туралы есептің тұсаукесеріне Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, уәкілетті мемлекеттік органдардың басшылары, қоғамдық бірлестіктердің, дипломатиялық миссиялардың және халықаралық ұйымдардың өкілдері қатысты. 2006 жылдың ішінде омбудсмен мекемесі құқықтарын қалпына келтірген өтініш берушілердің оған қатысуы іс-шараның ерекшелігі болды.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметі туралы тоқсандық есептердің тұсаукесеріне дәстүрлі түрде баспа басылымдарының журналистері, сондай-ақ астаналық және республикалық телеарналардың журналистері есептік кезеңдегі ұлттық құқық қорғау мекемесі қызметінің нәтижелерін, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ұсынымдарын талқылау, заңнаманы және құқық қолдану практикасын адам құқықтарының халықаралық стандарттарына сәйкес жетілдіру, адам құқықтары саласындағы ағымдағы ахуалды талқылау мақсатында шақырылады.

БАҚ-пен жұмыстың жүйелігі аса маңызды оқиғаларға, кездесулер мен құқық қорғау іс-шараларына арналған баспасөз релиздерін тұрақты түрде дайындауға және жіберуге мүмкіндік береді. 2007 жылы 25-тен астам баспасөз релиздері дайындалып таратылды. Баспасөз релиздеріндегі ақпарат «Казахстанская правда», «Егемен Қазақстан», «Юридическая газета», «Заң газеті», «Экспресс-К», «Известия Казахстан» «Астана хабары» газеттерінде, «Казинформ», «Казахстан тудей», «Интерфакс» ақпараттық агенттіктерінде және басқа да басылымдарда жарияланды. Онда Ұлыбритания, Швейцария Сыртқы істер министрлігінің, Венеция комиссиясының, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдерімен кездесу, Уәкілдің адам құқықтарын сақтау мониторингі мақсатында Ақмола және Алматы облыстарын аралауы, сондай-ақ Уәкіл мекемесінің Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық Комиссияның (Венеция комиссиясының) 71-ші пленарлық отырысына қатысуы, Уәкілдің БҰҰ Бас Ассамблеясының 62-ші сессиясының жоғары деңгейдегі салтанатты пленарлық отырысына қатысуы жарық көрді.

Ұлттық құқық қорғау мекемелерінде бұқаралық ақпарат құралдарымен, әсіресе «Казинформ», «Казахстан тудей», «Интерфакс» ақпараттық агенттіктерімен, радиарналар: Қазақ радиосы және «Азаттық» радиосымен, «Казахстанская правда», «Егемен Қазақстан», «Юридическая газета», «Заң газеті», «Инфо-Цес», «Экспресс-К», «Известия Казахстан» «Астана хабары» газеттерімен, «Қазақстан», «Хабар», «Эра ТВ», «Астана», «31 арна», «Рахат», МИР МТРК және басқаларымен серіктестік өзара қатынас қалыптасқандығын жұмыс қорытындылары растайды.

БАҚ-тың адал және мінсіз қызметі, адам құқықтары проблемаларына зейін қойғаны үшін ризашылық білдіру мақсатында жылдық есептің тұсаукесері кезінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл кейбір журналистерге, олардың ішінде: «Время» газетінің тілшісі Г.Н.Выборноваға, «Экспресс-К» газетінің Қостанай облысындағы тілшісі Л.М.Түркістановаға, «Литер» газетінің тілшісі М.Левыкинаға, «Литер» газетінің Оңтүстік Қазақстан облысындағы меншікті тілшісі Ю.Г.Елисеевке, «Литер» газетінің Қарғанды облысындағы меншікті тілшісі А.А.Балакешеваға, «Караван» газетінің тілшісі Г.Вологодскаяға, «Мегаполис» газетінің меншікті тілшісі Е.В.Нефедоваға, «Эра-ТВ» телеарнасы «Апта айнасы» ақпараттық-талдау бағдарламасының редакторы А.Қ.Әлжанға, «Юридическая газета» газетінің Астана қаласындағы меншікті тілшісі Н.У.Абильдиновке алғыс жариялады.

Масса-медиа өкілдерімен өзара қарым-қатынасты сапалы жақсартуға, және, ең соңында адамның құқықтары мен омбудсмен қызметі туралы халықтың хабардар болуын арттыруға Уәкіл мен оның аппараты қызметкерлерінің көпшілік алдында сөйлеген сөздері ықпал етеді. 2007 жылы бұқаралық ақпарат құралдарымен ақпараттық жұмыстың көбейгені байқалады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 16-тармағына сәйкес Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, егер адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзу фактілері туралы оған бұқаралық ақпарат құралдарынан белгілі болса, осы бұзушылықтар туралы мәліметтерді өз бастамасымен тексере алады. Осыған байланысты, Уәкіл аппаратының қызметкерлері қазақстандық және шетелдік баспасөз материалдарына күнсайынғы мониторингті жүзеге асырады, адам құқықтары проблемасы бойынша сөйленген сөздердің, мақалалардың және хабарламалардың дайджестін қалыптастырады.

2007 жылы адам құқықтары мәселелеріне байланысты БАҚ хабарламаларының тұрақты мониторингі шеңберінде 2006 жылғы 26 қазандағы «Время» газетінде Галина Вологодскаяның «Слабое звено» жарияланымы бойынша күдіктілерге қатысты ҚР Қылмыстық іс жүргізу заңнамасының қолданыстағы нормаларын бұзуға жол берілгені, соның салдарынан олардың заңсыз соталғаны туралы іс жүргізу басталды. Дегенмен, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Бас прокуратурасына сауалдың нәтижесінде жүргізілген тексеру нәтижесі бойынша жоғарыда аталған жарияланымда көрсетілген дәлелдер расталған жоқ.

2007 жылғы 10 мамырдағы № 56 «Время» газетінде жарияланған «Девчачье дело» мақаласының материалдары бойынша осы мақалада жазылған фактілерді тексеру бойынша іс жүргізуге бастама болды. Қорытындысы бойынша қылмыстық істі тергеу бұзылғаны анықталды, тергеушіге қатысты тәртіптік іс жүргізу қозғалды, Тараз қаласы прокурорының орынбасарына тәртіптік жаза қолданылды.

Алматы қаласы әкімінің атына мемлекеттік қажеттіліктер үшін балалар үйінің жер учаскесінің жартысын алып қоюға қатысты бірқатар БАҚ хабарламаларына (09.02.2007 жылғы «Kazakhstan today» ақпараттық агенттігі; 09.02.2007 жылғы «Gazeta.kz» интернет-газеті; 09.02.2007 жылғы «Караван» газеті; 09.02.2007 жылғы № 5 (227) «Эпоха» газеті) ден қою нәтижесінде барлық маңызды шешімдерді қабылдау кезінде балалардың құқықтарының басымдылығын қамтамасыз ету қажеттігіне бағытталған Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ұсынымы жіберілді.

Есептік кезеңде БАҚ-пен ынтымақтастықты кеңейту, құқық қорғау іс-шараларына қатысушылардың кең ауқымын тарту қоғамдағы адам құқықтарының мағынасы мен мазмұны туралы жан-жақты, толық, объективті пікірдің қалыптасуына, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың заңнамалық тәсілдеріне қатысты жұртшылықтың хабардар болуын арттыруға, адамның құқықтары мен бостандықтарын барлығының мүлтіксіз орындауының және тегіс құрметтеунің маңыздылығы туралы хабарлауға ықпал етті.

7. 
   Үкіметтік емес ұйымдармен серіктестік
   

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі мен қоғамдық бірлестіктердің арасындағы өзара іс-қимыл адам құқықтарын қорғау мәселесі жөнінде азаматтарды хабардар ету, мемлекеттік органдар қызметінің айқындылығын қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады. ҮЕҰ өкілдері әлеуметтік типтегі мекемелерде және пенитенциарлық мекемелерде адам құқықтарын сақтау, ҚР халықаралық шарттарын орындау мониторингін жүргізу кезінде бағалы қолдау көрсетеді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі қызметінің және мемлекеттік органдардың адам құқықтарын сақтау саласында халықаралық стандарттарды сақтауын қоғамдық бақылау мақсаттарының тұтастығы мемлекеттік органдарға халықаралық құқық нормаларына сәйкес заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу кезінде өзара іс-қимыл жасауға, бірлескен ақпараттық-ағартушылық іс-шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Ынтымақтастықтың аса маңызды бағыт тарының бірі ҮЕҰ-ның олардың атына азаматтардан келіп түскен өтініштерді қарауына жәрдемдесу болып табылады.

2007 жылы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросы (бұдан әрі - АҚЗСҚХБ), ШҚО солдаттардың аналары ұйымы, саяси партиялардың тіркелуін қоғамдық байқау жөніндегі топ, «Полигон жаңғырығы» Әйелдердің федерациясы, «Қоғамдық қорғау» қоғамдық қорытының Жамбыл өкілдігі, Астана қаласындағы «Нұр Отан» партиясының Қоғамдық қабылдау филиалынан «Демократия және адам құқықтары институты» сияқты ұлттық жәіне халықаралық үкіметтік емес ұйымдардан 31 өтініш келіп түсті.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің атына келіп түскен ҮЕҰ өтініштері азаматтық қоғамның ұлттық құқық қорғау мекемесіне сенім білдіруінің куәлігі болып табылады. Алайда көптеген өтініштердің мазмұны ҮЕҰ-ның адам құқықтары жөніндегі уәкілдің құзыретін жеткілікті білмейтінін көрсетеді.

Атап айтқанда, 7 өтініш бойынша мәселелерді қарау Уәкілдің құзыретіне кірмейді; 4 өтініш басқа мемлекеттік органға қайта жіберілді; 14 өтініш бойынша құқықтарды бұзушылық анықталған жоқ; 3 өтініш бойынша өтініш берушілердің құқықтары қалпына келтірілді; 3 өтініш қазіргі кезде іс жүргізуде жатыр.

Фактілерді тексеру басталған өтініштердің ішінде АҚЗСҚХБ өңірлік өкілдіктерінің құқық қорғау органдары қызметкерлерінің іс-әрекетіне шағымданған С. (17.04.07 жылғы кіріс № 376/02) мүддесі үшін, Оңтүстік Қазақстан облысы Сарыағаш ауданы ҰҚКД қызметкерлерінің іс-әрекетіне Т. (25.04.07 жылғы кіріс № 405/02) мүддесі үшін, құқық қорғау органдары қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне С., Х., Ә., Е. (21.05.07 жылғы кіріс № 470/02) мүддесі үшін, Д. мүддесі үшін (30.05.07 жылғы кіріс № 512/02) жазылған хаттар, Оңтүстік Қазақстан облысы түзеу мекемелері әкімшілігінің іс-әрекетіне шағым (06.06.07 жылғы кіріс № 531/02) бар. Бұдан басқа, іс жүргізуде бірқатар облыстардың түзеу мекемелеріндегі ұстау жағдайларына, мекеме әкімшілігінің әрекетіне және азаптауына бірнеше үкіметтік емес ұйымдары басшыларының шағымы (26.06.07 жылғы кіріс № 613/02), қаржы полициясының іс-әрекетіне, қылмыстық істің қозғалуына келіспейтін шағыммен С. (15.08.07 жылғы кіріс № 792/02) мүддесі үшін Астана қаласындағы «Нұр Отан» партиясының қоғамдық қабылдау филиалының өтініші, Сарыарқа ауданы мүлікті жария ету жөніндегі комиссияның әрекетіне шағыммен Ц. мүддесі үшін (14.09.07 жылғы кіріс № 644/02 - 880) Астана қаласы Автокөлік қызметкерлері кәсіподақ комитетінің төрағасы С. өтініші жатыр.

Мансард қабаттарды демонтаждау және үйлердің жабынын қалпына келтіру туралы сот шешімдерінің орындалмауына ҮЕҰ мен саяси партиялар басшыларының ұжымдық шағымы бойынша жұмыс ҮЕҰ мен Уәкіл мекемесінің ынтымақтастығындағы нәтижелердің бірі болды. Уәкілдің араласуы нәтижесінде ЖШС директорына қатысты тиісті рұқсат құжаттарынсыз құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізгені үшін, сондай-ақ сот актілерін орындаудан қасақана жалтарғаны үшін қылмыстық іс қозғалды.

Жазбаша өтініштерді қараудан басқа ҮЕҰ, Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ынтымақтастықты кеңейту мақсатында үнемі адам құқықтарын қорғау саласындағы өзекті мәселелер бойынша ҮЕҰ-ның қатысуымен кездесулер, семинарлар өткізеді.

ІІІ азаматтық форум қоғамның билікпен сұхбаттасуы үшін, ел өміріндегі негізгі проблемаларды бірлесіп талқылау үшін кең мүмкіндік берді.

2007 жылы 17 қазанда Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы ІІІ Азаматтық форумның жұмыс отырыстарында сөз сөйлеп, 2005 жылы 12 қыркүйекте ІІ Азаматтық форумда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2005-2007 жылдарға берген тапсырмаларын іске асыру бойынша Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің жұмысын жария етті. Оның қызметінде негізгі бағыттардың бірі Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын елде жүзеге асыруға белсене жәрдемдесу, адам құқықтарын қорғау саласында омбусменнің маңызды серіктестерінің бірі ретінде үкіметтік емес ұйымдармен сындарлы ынтымақтастық пен һхара іс қимыл екенін атап өтті. Бұдан басқа, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы «Реформалар призмасы арқылы адамның және азаматтың құқықтары» тақырыбында сұхбаттау алаңының жұмысына қатысты.

2007 жылғы 18 қазанда Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ІІІ Азаматтық форумның пленарлық отырысына қатысты.

Азаматтық форум жұмысының қорытындылары үкіметтік емес ұйымдардың биліктің құқығы толық серіктесті бола алатынын көрсетті. Форумның ұсынымдары оның шеңберінде қабылданған Шешімдердің орындалуы жөніндегі іс-қимыл жоспарының негізін қалады.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің үкіметтік емес ұйымдармен сындарлы ынтымақтастығы мен өзара іс-қимылы Еуропалық Одақ пен БҰҰ БЖКБ қаржыландыратын «Орталық Азияда баспана жүйесін күшейту мақсатында институционалдық даму әлеуетін нығайту қызметі» жобасын іске асыру барысында қалыптасты.

2007 жылғы 11 сәуірде Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстандағы «Фридом Хаус» бағдарламасы директорының орынбасары И.Добичинамен және «Правовая инициатива» заңгерлердің қоғамдық бірлестігінің директоры А.В.Андреев, «Женский правовой центр» қоғамдық бірлестігінің директоры В.М.Сергунина, «Информационная инициатива» корпоративтік қорының атқарушы директоры М.Тюнин, «Эхо» қоғамдық бірлестігінің басшысы П.Г.Лобачев енген үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінің тобымен кездесуі өтті. Кездесу барысында тараптар Қазақстанның Азаматтық және саяси құқықтары туралы халықаралық пактіге Факультативтік хаттамаға қосылуын қолдау, азаматтардың сот төрелігі мен ақпаратқа қол жетімділігін қамтамасыз ету сияқты мәселелер бойынша ұлттық құқық қорғау мекемесі мен үкіметтік емес ұйымдардың ынтымақтастығын нығайтуға байланысты мәселелер талқыланды. Үкіметтік емес ұйымдар азаматтардың сот төрелігіне қол жеткізу бойынша ахуалды жақсарту ұсынымдарын және азаматтардың ақпаратқа қол жеткізу құқықтарын іске асыру мониторингінің нәтижелерін омбудсменнің қарауына ұсынды. Қоғамдық ұйымдардың өкілдері мемлекеттік органдарға жүгіну кезінде азаматтардың құқықтарын бұзу фактілерін атап өтті. Кездесудің қорытындысы бойынша 2007 жылы 27 маусымда өткен «Азаматтардың ақпаратқа қол жетімділігі» тақырыбында бірлескен дөңгелек стол өткізу жоспарланды.

2007 жылғы 11 маусымда Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі «Астана қаласы бойынша Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросы» АҚ филиалымен бірлесіп, «Жазадан шартты-мерзімінен бұрын босату. Проблемалар және перспективалар» тақырыбында дөңгелек стол ұйымдастырды. Оның жұмысына мемлекеттік органдардың және мүдделі үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері қатысты.

Уәкіл және оның мекемесінің қызметкерлері үкіметтік емес ұйымдар ұйымдастырған іс-шараларға да қатысады. Есептік кезең ішінде олар: «Ақпараттық желіні құру»; «Өлім жазасын жою, әлемдік мораторий және Халықаралық Қылмыстық сотына кіру: ҚР жоғары халықаралық стандарттарды қабылдау бағыты бойынша», «Мүмкіндігі шектеулі балаларды оңалту, әлеуметтік бейімдеу және кіріктіру мәселелерінде мемлекеттік және үкіметтік емес ұйымдардың ынтымақтастығын нығайту», «Азаптауларды жою және ҚР осы саладағы өзінің халықаралық міндеттемелерін орындау перспективалары», «Этникалық қазақтардың тарихи отанына қайтып оралуы: тәжірибе, проблемалар және перспективалар», «Азаматтардың сот төрелігіне қол жетімділігі: ҚР заңнамасын дамыту жолдары», «Отбасылық қолайсыздықты ертерек анықтау. Балаларға көмек» тақырыптары бойынша 8 дөңгелек столдың жұмысына, сондай-ақ мынадай іс-шараларға:

• 
  «Қоғам барлығы үшін. ҚР Президенті Жолауының аясында мүгедектердің жүріп-тұру және оңалту проблемаларын шешудің басым бағыттары» тақырыбындағы конференцияға;
  
• 
  «ҚР Баланың құқықтары жөніндегі уәкілдің жүйесін құру» жобасы бойынша балалармен жұмыс істейтін мамандардың забарлар болуын және біліктілігін арттыру жөніндегі ақпараттық-оқу семинарына қатысты
  

Есептік кезеңде Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жанындағы ҮЕҰ консультациялық кеңесінің бес отырысы өткізіліп, ҮЕҰ-ның мемлекеттік органдармен және азаматтық сектормен өзара іс-қимылының жаңа әдістері талқыланды.

Атап айтқанда, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жанындағы ҮЕҰ астаналық консультациялық кеңесінің қызметін бұқаралық ақпарат құралдарында жария етуді кеңейту, адам құқықтары мәдениетінің деңгейін арттыру, сондай-ақ халықтың әлеуметтік осал топтарын ҮЕҰ қызметтерімен жүгіну мүмкіндіктерімен таныстыру мақсатында «ҮЕҰ Сіздердің құқықтарыңызды қорғайды» деген алдын ала атаумен астаналық газеттердің бірінде айдар ашу туралы шешім қабылдады. Осы жобада қоғамның әлеуметтік осал топтарының құқықтарын қорғау бойынша үкіметтік емес ұйымдардың қызметін сипаттауды, оқырмандарды қызықтыратын сұрақтар бойынша кеңес беруді, сондай-ақ аса маңызды құқық қорғау проблемаларын өзектендіруді көздейді. «Балаларды әлеуметтік бейімдеу орталығы» АҚ төрайымы Е.А.Колмогорова, «Қазақстан Республикасындағы Қызыл Жарты ай Қоғамының филиалы - Астана қалалық комитеті» АҚ өкілі Л.Е.Құсайынова, «Мұра» АҚ жетекшісі Л.Г.Егерь, «Жан» мүгедектердің құқықтары жөніндегі Азиялық қоғам» АҚ өкілі К.М.Жасанова, Астана қаласы мүгедектердің ерікті қоғамдарының қауымдастығының төрағасы М.М.Мыңбаев, Астана қаласы «Ауғанстандағы соғыс мүгекдетері мен ардагерлерінің одағы» АҚ төрағасы К.М.Елубаев сынды ҮЕҰ консультациялық кеңесінің мүшедері айдардағы жарияланымдардың авторлары болып табылады.

Уәкілдің ҮЕҰ-мен өзара іс-қимылы адам құқықтарын қорғау және көтермелеу бойынша оның мақсатты әрі тиімді қызметі өзара ақпарат алмаспай және бірлескен адам құқықтары мониторингін жүзеге асырмай мүмкін емес деген сенімге негізделген. Осыған байланысты әлеуметтік объектілерге: қарттар мен мүгедектер үйіне, нәрестелер үйіне, пенитенциарлық мекемелерге мониторинг жүргізу кезінде үкіметтік емес сектордың өкілдері тартылады. Мәселен, Адам құқықтары жөніндегі уәкіл 2006 жылы желтоқсанда Ақтөбе қаласындағы мамандандырылған мекемелерді аралау кезінде «Балаларды әлеуметтік бейімдеу орталығы» АҚ төрайымы, консультациялық кеңестің төрайымы Е.А.Колмогорова іске тартылды, Ақмола облысындағы мекеменің мониторингіне «Луч надежды» АҚ төрайымы Л.А.Рубежанская, Алматы облысындағы мекеменің мониторингіне – Қазақстандағы «Фридом Хаус» халықаралық ұйымының өкілі А.Сабралиева қатысты. Мұндай практика азаматтық бақылау институтын дамытуға ықпал етеді, мониторингтің міндеттерін жедел әрі тиімді орындауға мүмкіндік береді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі Қазақстан Республикасының омбудсмені жанындағы азаптауларды қолдану фактілері туралы шағымдарды тергеу жөніндегі жұмыс тобын құру бойыншаҚазақстандағы «Фридом Хаус» халықаралық ұйымының өкілдігімен тығыз ынтымақтастықты жүзеге асырады. Жұмыс тобы азаптаулар және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерін қолдану фактілері мен хабарламаларды тергейтін, шағымдарды тәуелсіз қабылдауды, ол бойынша тәуелсіз тергеуді (Жұмыс тобының атынан оқиға болған жерге шағын топтардың жедел баруды, ішкі істер органдарымен жұмысты, прокуратура органдарымен жұмысты, жәбірленушіні медициналық тексеруді, жәбірленушіден психологиялық сұхбат алуды қосқанда), құқықтық көмек көрсетуді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің жанындағы жұмысшы органы болып табылады деп ұйғарылуда.

Ақпараттық жұмыс шеңберінде ұлттық құқық қорғау мекемесі үкіметтік емес ұйымдарға өз ақпараттарын сайтқа және Интернет желісі мен Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің тоқсан сайынғы бюллетенінде орналастыру мүмкіндігін беру түрінде үкіметтік емес ұйымдарға көмек көрсетеді. Бюллетеньнің әрбір нөмірінде үкіметтік емес ұйымдар ұсынған олардың қызметіне арналған материалдар жарияланады.

7. 
   Халықаралық ынтымақтастық
   

1. 
   Адам құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық шарттар бойынша ел баяндамаларын дайындауға қатысу
   

Есептік кезең ішінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі адам құқықтары саласындағы халықаралық шарттар бойынша ел баяндамаларын дайындау жөнінде мемлекеттік органдарға сараптамалық кеңес беру жұмыстарын жалғастырды.

Ел баяндамаларын дайындау адам құқықтары мәселелері жөніндегі ұлттық талқылаулар жүргізуге, азаматтық қоғамның қатысуын және тартуды көтермелейді, және жалпы қоғамның мемлекеттік саясатты мұқият зерделеу процесіне жәрдемдеседі.

БҰҰ Комитеттерінде мемлекеттердің баяндамаларын талқылау ақпарат алмасу, проблемаларды сәйкестендіру, сондай-ақ жаңа бағдарламаларды жылжыту үшін маңызды мүмкіндік болып табылады.

БҰҰ Комитеттерінің ел баяндамаларын қарау қорытындысы бойынша ұсынымдары көбінесе одан арғы іс-қимылдардың негізі бола отырып, адамның құқықтарын нығайтуда елеулі роль атқарады. Жалпы есеп беру процесі елдің одан әрі дамуы үшін қосымша ынталандыру болып табылады.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі адам құқықтары саласындағы ахуалға қатысты өз пікірін жазу мақсатында ел баяндамаларын дайындауға қатысады, сондай-ақ белгіленген рәсімдерге сәйкес ел баяндамаларын жасау мәселелері бойынша қорытынды береді.

2007 жылы ел баяндамаларының жобаларына бірқатар сарапшылық қорытынды дайындалды, БҰҰ Комитеттерінің қорытынды ұсынымдарына ақпарат берілді.

Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің орындалуы туралы Қазақстан Республикасы баяндамасының жобасын талдау қорытындысы бойынша қорытынды жіберілді. Қарау қорытындысы бойынша Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі комитеті әзірлеген Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 16 және 17-тармақтарына сәйкес қатысушы мемлекеттер ұсынуға тиіс баяндаманың нысаны мен мазмұнына қатысты Жалпы басшылыққа алынатын қағидаттарды ескеріп, баяндаманың жобасын пысықтау ұсынылды.

ҚР Әділет министрлігіне азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт бойынша ел баяндамаларын жасау жөнінде БҰҰ-ның басшылыққа алынатын қағидаттарын ескере отырып, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің ережелерін жүзеге асыру бойынша Қазақстан Республикасы қабылдаған шаралар туралы баяндаманың жобасын толықтыру жөнінде ұсыныс жіберілді.

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігіне Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі БҰҰ Комитетінің қорытынды ескертулері жөнінде ақпарат жіберілді. Ақпаратта Адам құқықтары жөніндегі уәкіл қызметіндегі босқындардың, көшіп-қонушылар мен аз ұлттылардың, оралмандардың, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің мәртебесі мен құзыреті туралы мәселелер қозғалды.

Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның ережелерін орындау туралы Қазақстан Республикасының екінші мерзімді баяндамасын қарау қорытындысы бойынша Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою жөніндегі БҰҰ Комитетінің қорытынды ескертулерін орындау мақсатында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі ҚР Президентінің жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссияға Комитеттің қорытынды ескертулерінде аталғандарды іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына ұсыныстар дайындауды жүзеге асырды.

Мемлекеттік шарттар бойынша есеп беру мәселелері жөнінде мемлекеттік органдарға консультация беру БАҚ-та, семинарларда, дөңгелек столдарда, конференцияларда сөйлеу арқылы іске асырылады. Мұндай бағыт беруші ықпалға «Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің ізденімпаздығы және оны іске асыру процесінің бағдары» тақырыбында «Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні (АСҚХП) имплементациялау мәселелері: ұлттық баяндамаларды ұсыну. Өлім жазасын жоюға бағытталған АСҚХП-ге Екінші Факультиативтік Хаттамаға қосылу перспективалары» деген семинар-тренингте Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық басшысының сөзі болып табылады (09.04.07).

Есептік кезеңде Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық қызметкері № 138 «Жұмыс қабылдаудың ең төменгі жасы туралы» және № 182 «Балалар еңбегінің ең жаман нысандары туралы» ХЕҰ конвенцияларының орындалуы туралы Қазақстан Республикасы баяндамасының жобаларын Балалар еңбегінің ең жаман нысандарымен қарсы күрес жөніндегі Ұлттық Үйлестіру Кеңесінің жұмыс тобының отырысына көрсетілген Конвенциялардың ережелерін орындау туралы ұлттық баяндамалардың дайындалуын талқылауға қатысты.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі адам құқықтары саласындағы ұлттық іс-қимыл жоспарларын әзірлеуге көмек көрсетеді.

Халықаралық гуманитарлық құқық және адам құқықтары бойынша халықаралық шарттар жөніндегі ведомствоаралық комиссияның отырыстарында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мен Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық басшысы мемлекеттік органдардың халықаралық шарттармен жұмысын жүйелеуді және халықаралық шарттарды іске асыруды жақсарту ұсыныстарымен сөз сөйледі.

2007 жылғы 15 наурызда болған комиссияның үшінші отырысында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл құқық қорғау шарттары бойынша қосылу, имплементациялау және есептерді дайындау бойынша мемлекеттік саясатты әзірлеу туралы ұсыныспен сөз сөйледі. Құқық қорғау конвенцияларына қосылу, имплементациялау және ол бойынша есептер дайындау жөнінде мемлекеттің айқын да ойластырылған саясат жүргізу қажеттігі туралы ұсынысы негізгі болды. Осыған байланысты халықаралық шарттармен жұмыс салаысндағы саясат бағыттарын сипаттайтын мемлекеттік органдардың жауапкершілігін бөлуде айқындылықты енгізетін, конвенцияларды тиімді имплементациялау жүйесін құру шараларын көздейтін юағдарламалық құжат қабылдау ұсынылды. Осы бағдарламалық құжаттың бөлігі мемлекеттік органдардың жұмысын жүйелеу мүмкін болатын шарттарға қосылу жөніндегі жоспар болуға тиіс. Жоспарда шарттарды ратификациялау қажеттілігіне баға беру іс-шаралары, дайындық шаралары қамтылуы, сол немесе өзге шартты ратификациялаудың уақытша шеңбері сипатталуы мүмкін.

Бұдан басқа, шарттарға қосылу туралы шешім қабылдау ресімін қайта қарау, жеке мемлекеттік органның күш-жігеріне ғана негізделмей, барлық мемлекеттік құрылымдардың жиынтық жоспарын ұйғаратын халықаралық шарттарды орындаудың тиімді мониторингі жүйесін жасау, сондай-ақ құқық қорғау конвенциялары бойынша ұлттық жоспарлау жүйесін енгізу ұсынылды.

Құқық қорғау шарттары бойынша қосылу, имплементациялау және есептер дайындау бойынша мемлекеттік саясатты әзірлеу туралы ұсыныстарымен Адам құқықтары жөніндегі уәкіл баяндамасының толық мәтіні – осы есептің қосымшасында.

Комиссияның төртінші және бесінші отырыстарында Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық басшысы ел баяндамаларын жасау тәртібі, осы саладағы ұсынымдық құжаттардағы ақпараттарды жинау ерекшеліктері туралы ақпаратпен сөз сөйледі.

2007 жылғы 7 тамызда Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің қызметкері БҰҰ Даму бағдарламасы мен Астана қаласындағы ЕҚЫҰ Орталығы ұйымдастырған «Адам құқықтары саласындағы дүниежүзілік білім беру бағдарламасын іске асыру жөніндегі одан арғы шаралар» тақырыбындағы жұмыс кездесуіне қатысты.

Кездесу барысында Қазақстанның Адам құқықтары саласындағы дүниежүзілік білім беру бағдарламасын (бұдан әрі – Дүниежүзілік бағдарлама) имплементациялау, осы бағдарламаны орындау және адам құқықтары бойынша білім беру саласындағы ахуалды жақсартатын басқа да шараларды өткізу бойынша бірлескен іс-қимылды жоспарлау мәселелері қарастырылды.

Қазақстан Республикасында халықаралық құқық қорғау стандарттарын таратуды көтермелеу саласында Уәкілдің қызметіндегі маңызды бағыт Париж қағидаттарының 3-тармағы b) тармақшасында көзделген халықаралық шарттарға елдің қосылуына жәрдемдесу функциялары болып табылады.

Ұзақ уақыт бойы Уәкіл мекемесі 1993 жылы 29 мамырда Гаагада қабылданған Балаларды қорғау және баланы шетелдiк асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы халықаралық конвенцияға Қазақстанның қосылу қажеттігі туралы идеяны ұстанып келеді. Осы конвенция асырап алынатын баланың мүдделерін қорғауды, бала асырап алу процесінің заңдылығын және бала асырап алу халықаралық құқық нормалары сақталып жүргізілетініне кепілдік белгілейтін баланың отбасына орналастырылуын екі мемлекеттің тарапынан бақылауды қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттер араында ынтымақтастықтың дамуына жәрдемдесуге арналған.

Шетелдік бала асырап алу, сондай-ақ Балаларды қорғау және баланы шетелдiк асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы халықаралық конвенцияны ратификациялау қажеттігі мәселелерін кеңінен талқылау мақсатында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі «Қазақстанға баланы шетелдіктердің асырап алуы керек пе?» тақырыбында қоғамдық тыңдаулар ұйымдастырды.

Қоғамдық тыңдаулардың қорытындысы бойынша қабылданған ұсынымдардың бірі «Балаларды қорғау және баланы шетелдiк асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы халықаралық конвенцияны ратификациялау туралы» ҚР Заңын қабылдау болып табылады. Оны реттеу нысаны ретінде балаларды пайдалануға, қатыгездікпен қарауға, ұрлауға және сатуға кедергі келтіре отырып, баланың құқықтарын қорғауды және мүддесін ескеруді қамтамасыз ету айқындалған.

2007 жылғы 30 наурыздан бастап Мүгедектердің құқықтары туралы конвенция және Конвенцияға Факультативтік хаттама қол қоюға ашық.

Конвенцияға қосылған елдер осы конвенцияда танылған құқықтарды қамтамасыз ету үшін саясатты әзірлеуге және жүзеге асыруға, заңнамалық және әкімшілік шаралар қабылдауға, сондай-ақ мүгедектерді кемсітетін қоданыстағы заңдардың, қаулылардың, әдет-ғұрыптар мен практиканың күшін жоюға, таптаурындарға, соқыр сенімге қарсы күрес жүргізуге және қоғам өміріндегі мүгедектердің әлеуеті мен үлесі туралы хабардар болуды көтермелеуге міндеттенеді. Осы конвенцияның мониторингін жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін үкімет шеңберінде үйлестіру орталықтарын құрады, сондай-ақ ұлттық деңгейде осы конвенцияның жүзеге асырылуын көтермелеу және байқаудың тәуелсіз тетігін жасайды. Барлық адамдардың құқықтарын мүгедектер тең негізде толық жүзеге асыруын көтермелеу, қорғау және қамтамасыз ету мақсатында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл БАҚ-та конвенцияға қосылу қажеттігін өзектендірді. Мүгедектердің құқықтарын қорғау ісіне және Конвенцияға қосылған Қазақстан халықаралық қоғамдастық көтерген мәселелерге уақытында ден қоюмен қатар, жаһандық халықаралық процесте күш алып келе жатқан мүгедектердің құқықтарын қорғау процесіне қатыса алады. Экономикалық, ғылыми, мәдени ресурстарға ие бола отырып, және осылайша құқықтық, әлеуметтік бағдарланған мемлекет құруға ұмтылысын көрсете отырып басқа да қарқынды дамып келе жатқан елдермен бірге Қазақстан мүгедектердің қоғам өміріне кіріктірудің өз жүйесін құрастыруға және Мүгедектердің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияны имплементациялау барысында осы тәжірибенің тұсаукесеріне мүмкіндік ала алады.

«Қазақстан Республикасы - Еуропалық Одақ» ынтымақтастық комитетінің 8-ші отырысына дайындық шеңберінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі 1990 жылғы БҰҰ Барлық еңбекші-көшіп қонушылардың және олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенция, № 97 Еңбек етуші кшіп-қонушылар туралы Халықаралық Еңбек Ұйымының конвенциясы, № 143 Көші-қон саласындағы теріс пайдаланулар туралы және еңбекші көшіп-қонушыларға мүмкіндіктер мен қатынастар теңдігін қамтамасыз ету туралы Халықаралық Еңбек Ұйымының Конвенциясы сияқты халықаралық шарттарға Қазақстанның қосылу мүмкіндігін зерделеу қажеттігі атап көрсетілген ақпаратты Сыртқы істер министрлігіне ұсынды.

2. 
   Халықаралық ұйымдармен және шет мемлекеттердің
   

Есептік кезең ішінде қызмет саласына адам құқықтары мәселесі кіретін халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық жұмыстары жалғастырылды. Ол бірнеше бағыттарда, яғни Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің халықаралық ұйымдар ұйымдастырған консультациялар мен семинар-тренингтерге қатысу, ақпарат алмасу, бірлескен жобалар мен іс-шараларды дайындау және іске асыру бағыттарында жүзеге асырылды.

Адам құқықтары саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың маңызды қыры Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің халықаралық және өңірлік конференциялар мен форумдардың жұмысына қатысуы болып табылады. Уәкіл мен Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық қызметкерлері ЕҚЫҰ-ның мынадай форумдарының жұмысына қатысты: «Жиналу, бірігу және білдіру бостандығы: плюралистік қоғамға толық әрі бірдей қатысуды көтермелеу» тақырыбында Адамзаттық өлшем жөніндегі ЕҚЫҰ-ның қосымша кеңесі; «Демократиялық қоғамдарға тиімді қатысу және мүддесін білдіру» тақырыбында адамзаттық өлшем семинары; Кемсітушілікке қарсы күрес және өзара құрмет пен түсіністікті көтермелеу жөнінде ЕҚЫҰ конференциясы; «Адам құқықтарын қорғау және көтермелеу: қорғау жауапкершілігі және тиімді құралдары» тақырыбында Адамзаттық өлшем жөніндегі ЕҚЫҰ Қосымша кеңесі.

Осы саладағы аса маңызды іс-шара Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің 20007 жылғы наурыздың 29-ы мен 30-ы аралығындағы кезеңде «Жиналу, бірігу және білдіру бостандығы: плюралистік қоғамға толық әрі бірдей қатысуды көтермелеу» тақырыбында Адамзаттық өлшем жөніндегі ЕҚЫҰ-ның қосымша кеңесіне (Вена қаласы, Австрия) қатысуы болды. Оның жұмысына ЕҚЫҰ-ға қатысушы елдердің мемлекеттік органдарының 200-ге тарта өкілдері, құқық қорғаушылары мен журналистері қатысты.

Жиналу, бірігу және білдіру бостандығына құқықтарды қамтамасыз ету кезінде ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттер жиі кезігетін шақыруларды зерделеу, және оларды еңсеру тәсілдерін іздестіру кеңестің мақсаты болды. Әдеттегінше, ЕҚЫҰ қосымша кеңестерінің барысында түрлі мемлекеттердің практикасын талдау негізінде ел заңнамасын және құқық қолдану практикасын жетілдіру үшін одан әрі пайдаланылатын әдіснамалық тұрығдағы маңызды амалдар әзірленеді.

Кеңес тек практикалық мәселелерді зерделеуге бағытталған еді. Жақын арадағы негізгі де бағдарға алынатыны қоғамдық ұйымдарды, бұқаралық ақпарат құралдарын және жиналыстарды тіркеу институтынан бас тарту және кеңестің тақырыбында мәлімделген құқықтарды іске асыру кезінде хабардар ету сипатына көшу қажеттігі туралы пікір болды.

Кеңес барысында мемлекеттік делегация өкілдері қоғамдық бірлестіктердің құқықтарын қамтамасыз ету саласындағы ахуал туралы, діни сенім бостандығына қатысты заңнамадағы жоспарланып отырған өзгерістер, ұлттық заңнаманы ЕҚЫҰ стандарттарымен сәйкес келтіруге бағытталған бұқаралық ақпарат құралдары туралы баяндады.

Адамзаттық өлшемнің аса өзекті мәселелері талқыланған қазақстандық және американдық делегациялардың кездесуі қосымша ұйымдастырылды. Қазақстандық тарап елде қоғамдық бірлесіктердің жұмыс істеу және медиа заңнамасын жетілдіру мәселелеріне түсінік берді. Өз кезегінде американдық тараптың өкілі бірігу және білдіру бостандығына құқықты қамтамасыз ету саласында ахуалды жақсарту бойынша Қазақстанның ниетін қолдайтынын білдірді.

Бұдан басқа, 2007 жылғы 22 маусымда Варшава қаласында Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ЕҚЫҰ/ДИАҚБ басшылығы және сарапшыларымен кездесулері ұйымдастырылды. Кездесу барысында Қазақстандағы құқық қорғау қағидаттары мен мұраттарын дамыту қорытындылары мен перспективалары талқыланды.

Осы салада маңызды іс-шаралардың бірі «адам құқықтарын қорғау және нығайту: қорғау жауапкершілігі және тиімді құралдары» тақырыбында Адамзаттық өлшем жөніндегі ЕҚЫҰ Қосымша кеңесіне Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қатысуы болды (2007 жылғы 12-13 шілде, Вена қаласы, Австрия).

Халықаралық міндеттемелердің ролі мен маңыздылығының және олардың мемлекеттердің ұлттық заңнамаларына әсерінің өзектілігін аназарға ала отырып, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық басшысы БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссардың басқармасы ұйымдастырған БҰҰ Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі комитетінің қорытынды ескертулерін талқылау бойынша субөңірлік семинарға (2007 жылғы 28-30 наурыз, Бішкек қаласы, Қырғызстан) және 2007 жылы 29-31 мамырда Тегеран қаласында (Иран) болған «Ислам шариғатының негізінде айыпталушыны қорғау саласында әділ тергеуде прокуратураның ролі, мұсылман елдерінің заңдары және халықаралық міндеттемелер, орнықты экономикалық, мәдени және қоғамдық қауіпсіздік» тақырыбындағы конференцияға қатысты.

Халықаралық ұйымдардың және шетелдік омбудсмендер мекемелерінің өкілдерімен кездесулер тұрақты негізде жүзеге асырылады.

2007 жылғы 13 қарашада Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің БҰҰ Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссар Антонио Гуттереспен кездесуі өтті. Оның барысында Қазақстанда халықаралық стандарттарға сай келетін баспана жүйесін дамыту мәселелері талқыланды. Кездесу қорытындысы бойынша Уәкіл босқындар мен баспана іздеген адамдарды халықаралық қорғау мен көмекті ұйымдастыруда негізгі функциялардың маңызы артып келе жатқанын атап өтті, сондай-ақ өз мекемесінің босқындардың құқықтарын қорғау мәселесі бойынша ынтымақтастыққа дайындығын білдірді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі мен ЕҚЫҰ арасында ауқымды мәселелер шеңбері бойынша түрлі деңгейдегі консультациялар үнемі өткізіліп тұрады.

Мәселен, есептік кезеңде Астана қаласындағы ЕҚЫҰ Орталығының Басшысы Ивар Виккимен, ЕҚЫҰ Орталығы Басшысының орынбасары Жанет Клотцермен, ЕҚЫҰ Орталығы Адамзаттық өлшем бөлімінің меңгерушісі Эуджение Бенинимен (29.10.2007) адам саудасына қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі ЕҚЫҰ делегациясымен (24.01.2007), «Эквитас» Адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі халықаралық орталықтың қызметкерлері Мария Холчак және Винченца Назаримен, Астана қаласындағы ЕҚЫҰ Орталығы Адамзаттық өлшем бөлімінің меңгерушісі Эуджение Бенинимен және Қазақстандағы «Эквитас» өкілі Татьяна Маркинамен (21.09.2007), ЕҚЫҰ дін бостандығы мәселелері жөніндегі консультациялық кеңестің сарапшыларымен (22.02.2007) кездесулер өтті.

Уәкіл мекемесі Қазақстанда БҰҰ-ның мүддесін білдіретін мекемелермен байланысты қолдап отырады. Халықаралық ұйымдардың өкілдерімен тұрақты кездесулердің барысында жоба бойынша ақпарат пен идея алмасу жүзеге асырылады. 2007 жылы БҰҰ-ның резидент-Үйлестірушісі – БҰҰДБ Тұрақты Өкілі Хаолянь Шумен (24.08.2007, 04.10.2007), Қазақстан Республикасындағы БҰҰ БЖКБ Өкілдігінің Басшысы Сезар Дюбонмен және БҰҰ БЖКБ қызметкерлерімен (12.02.2007), Қазақстан Республикасындағы ЮНИСЕФ өкілі А.В.Зуевпен (27.02.2007, 04.10.2007), ЮНИСЕФ сарапшысы, «Нет алкоголизму и наркомании» Ресей қайырымдылық қоры заң қызметінің басшысы Нодари Хананшвилимен (11.04.07) кездесулер ұйымдастырылды.

Есептік кезең ішінде адам құқықтары мәселелерімен айналысатын халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты нығайтуға көңіл бөлінді. Бұған Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Орталық Азиядағы Фридом Хаус жобасының үйлестірушісі ДГолстейнмен және Қазақстандағы Фридом Хаус ұйымының басқа да өкілдерімен (15.11.2007), Фридом Хаус Қорғаншылық Кеңесінің мүшелерімен (25.04.2007), Қазақстандағы Интернейшнл Каунтерпарт өкілдері Уильям Шланскермен, Ұлжан Қанжығалинамен және Жәмила Асановамен (30.05.07), Азаптауды болдырмау қауымдастығының мүшесі Мэтью Принглмен (01.02.2007), Балалар мәселелері жөніндегі офистің директоры және Консулдық мәселелер бойынга бас хатшының бас ассистент кеңесішісі Элен Конуэймен (08.02.2007), Қасиетті Эджидио Общинасының өкілі Эмберти Джиаллореттимен (16.03.2007) кездесулер ықпал етті.

2007 жылы Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына басқа мемлекеттердің, соның ішінде Ресей Федерациясының, Свердлов, Смоленск, Кемерово, Самара, Саратов облыстарының. Ресей Федерация Краснояр өлкесінің, Алтай өлкесінің, Ресей Федерациясы Қалмық Автономды Республикасының, Қырғыз Республикасының омбудсмендерінен азаматтардың мүддесі үшін 37 өтініш келіп түсті.

Уәкіл мекемесіне түрлі елдердегі адам құқықтарымен жағдайды бағалау қамтылған шетелдік омбудсмендердің қызметі туралы талдау баяндамалары мен материалдар келіп түседі, олардың аппаратындағы жұмысты ұйымдастыру тәсілдері мен әдістері мемлекеттік органдармен және халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимылы ұсынылған. Мұның барлығы адам құқықтарын мемлекеттік қорғаудың шетелдік оң тәжірибесін жинақтауға және оны жұмыста пайдалануға мүмкіндік береді. Мәселен, 2006 жылы өз мекемелерінің қызметі туралы ақпаратты Қырғыз Республикасының, Ресей Федерациясының, Ресей Федерациясы Алтай өлкесінің, Ресей Федерациясы Самара облысының, Австрия, Финлядия, Грекия, Македония омбудсмендері, Еуропа омбудсмені жіберді.

Есептік кезеңде Қазақстандағы шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінің өкілдерімен тығыз іскерлік қатынас орнады. Қазақстан Республикасындағы Италия Елшісі Бруно Пасквуиномен, ҚР Италия Елшілігінің бірінші хатшысы Эмилио Лоллимен (09.02.2007), Швейцария Сыртқы істер министрлігінің делегациясымен (24.04.2007), Ұлыбритания СІМ өкілдері: Кэтрин Лэйденмен, Крис Уотмоумен, Мартин Чайлдпен (14.05.2007), Астана қаласындағы Иран Елшілігінің Өкілі Валиоллах Заргаримен (02.07.2007), ҚР-дағы АҚШ Елшісі Джон Ордвэймен, ЕҚЫҰ жанындағы АҚШ елшісі Джулия Финлимен (16.11.2007) кездесулер өтті.

Шетелдердің дипломатиялық миссияларымен ынтымақтастықтың маңызды нәтижесі Италия Республикасының өлім жазасына мораторий белгілеу туралы ұсынымының жобасын БҰҰ Бас Ассамблеясының күн тәртібіне қою жөніндегі халықаралық бастамасын қолдау, «Қазақстанға баланы шетелдіктердің асырап алуы керек пе?» тақырыбындағы қоғамдық тыңдауларға балалардың құқықтары саласындағы танымал халықаралық сарапшылардың қатысуы болды.

Есептік кезеңде ынтымақтастықтың маңызды бағыттарының бірі Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық Комиссиясымен (Венеция Комиссиясы) өзара іс-қимылды нығайту және кеңейту болды.

Бүгінде Қазақстан Венеция комиссиясының мүшесі болып табылмайды және оның құрамында байқаушы ретінде ғана тұр. 1990 жылы Еуропа одағы 18 мүше мемлекеттің келісімінің нәтижесінде құрылған, 2002 жылы ақпанда кеңейтілген келісіммен комиссия болып, оған еуропалық емес мемлекеттердің кіруіне мүмкіндік туды. Қазіргі кезде комиссияға 50 мемлекет кіреді, 8 елдің байқаушы мәртебесі бар.

Венеция комиссиясы құқықтық саладағы идеялармен алмасу бойынша халықаралық танымал тәуелсіз форум болып табылады. Комиссия еуропалық құрлықтың негізгі нормаларына негізделген еуропалық конституциялық мұраның таратылуы жәрдемдеседі, сондай-ақ «жедел конституциялық көмек» көрсетеді.

2007 жылғы 1-2 маусымда Венецияда Уәкіл мекемесінің қызметкері қатысқан комиссияның 71-ші пленарлық отырысы өтті.

Отырыс қарсаңында Венеция комиссиясының делегациясы конституциялық реформаларды зерделеу мақсатында Қазақстанда болды. Комиссия мүшелері пленарлық отырыстың барысында Қазақстандағы конституциялық реформаларды зерделеуге және оның нәтижелерін талдауға қызығушылық білдірді. Венеция комиссиясының хатшысы Джованни Букиккио Конституцияға өзгерістерді жоғары бағлай отырып, Қазақстанда демократиялық реформалардың жалғасатынына сенім білдірді. Комиссияның пікірі бойынша, елде өткен конституциялық реформа Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі болып табылатындай ұлттық құқық қорғау мекемесінің аса тиімлі және кәсіби қызметі үшін жағдай жасап отыр.

Венеция комиссиясының сарапшылары (Хортур Торфасон және Петер Пацалау) Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің құзыретін кеңейтулің мүмкін болатын перспективалары туралы зерттеу жүргізді. Омбудсмен мекемесімен ынтымақтастық барысында Уәкілдің заңнаманы жетілдіруге қатысу, мамандандырылған омбудсмендер құру және аппарат санының мәселелеріне талдау жасалды. Түрлі еуропалық елдердің тәжірибесін салыстырмалы зерттеуден тұратын сарапшылық жұмыстың нәтижесі 71-ші пленарлық отырыстың барысында Венеция комиссиясы мақұлдаған сарапшылық қорытынды болды.

Қатысушы елдер үшін комиссияның қарарлары халықаралық шарттардың нормаларын түсіндіретін және басқа да мемлекеттердің практикасын жинақтайтын маңызды сарапшылық құжат болып табылады. Конституциялық құқық саласында танымал сарапшы болып табылатын комиссия мүшелері қорытындыларында маңызды құқық қорғау проблемаларын шешу үшін әдіснамалық нұсқауларды түйіндейді. Осыған байланысты халықаралық ұйымдар мен көптеген мемлекеттердің конституциялық бақылау органдары өз қызметінде сарапшылық қорытындыларды басшылыққа алады.

Венеция комиссиясымен ынтымақтастықтың маңызды нәтижесі «Қазақстан Республикасында омбудсмен институтын дамыту» тақырыбындағы бірлескен конференция болды.

Шетелдік құқық қорғау орталықтары мен білім беру мекемелерінде Уәкіл мекемесінің қызметкерлерін оқыту практикасы жалғастырылды. Уәкіл мекемесінің қызметкерлері Лунд (Швеция) және Тирана (Албания) қалаларында Адам құқықтары және гуманитарлық құқық жөніндегі Рауль Валленберг Институты ұйымдастырған оқу бағдарламалары мен курстарда дайындықтан өтті.

2007 жылғы 21-25 мамыр аралығындағы кезеңде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл аппаратының қызметкері Тирана қаласында Р.Валленберг институты ұйымдастырған адам құқықтары жөніндегі өңірлік бағдарламаның екінші кезеңіне қатысты. Оның барысында Албаниядағы адам құқықтарымен байланысты ахуалдарға шолу ұсынылды, Баланың құқықтары туралы конвенция қолдану, адам құқықтарына қауіп ретінде сыбайлас жемқорлық, түрлі өңірлерде адам құқықтарымен ахуалды жақсарту мәселелері талқыланды.

2007 жылғы 8 қазан мен 2 қараша аралығында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің қызметкері Р.Валленберг институты ұйымдастырған адам құқықтары жөніндегі өңірлік бағдарламаның бірінші кезеңіне қатысты. Оның шеңберінде халықаралық және өңірлік адам құқықтарын қорғау тетіктері, Швецияның құқық қорғау жүйесінің тәжірибесі зерделенді.

21-25 мамыр аралығында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл аппаратының қызметкері Ли Куан Ю Ұлттық университетінің жанындағы Мемлекеттік саясат мектебі ұйымдастырған «Сыбайлас жемқорлыққа қарс күрес» тақырыбындағы семинарда оқыды (Сингапур). Семинар барысында Қытайдағы, Сингапур мен Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықтың шығу тегі, анықтамасы және өзара іс-қимылы, көлеңкелі экономиканың, мемлекеттік басқару мәселелері, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша жекелеген халықаралық қырлары қарастырылып, зерттелді. Сыбайлас жемқорлық тәуекелін бағалау және өзгерістерді бақылау үшін диагностика жүйесі, ұйымдасқан бағалаудың және өзгерістермен басқарудың көмегімен сыбайлас жемқорлықты азайту мүмкіндігі де зерделенді. Бұдан басқа, семинарға қатысушылар е-басқару, саясатты жоспарлау, халыққа қызмет көрсетуді жетілдіруде ІТ-технологиясын стратегиялық қолдану, билік құырылымын қайта ұйымдасыру және база клиенттерімен жқмысты жалғастыру негізінже сыбайлас жемқорлық стратегиясының мақсаттарын анықтау әдістерін оқып үйренді.

Қазақстанда, Қырғыз Республикасында және Тәжікстанда Еуропалық Комиссияның Өкілдігімен іскерлік байланыс Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің мамандарын оқытуды ұйымдастыру және жүргізу ісінде пайда әкелетінін күмәнсіз. 2007 жылы 11-15 маусымда Адам құқықтары жөніндегі уәкіл аппаратының қызметкері Брюссель қаласындағы (Бельгия) Еуропалық Одақ органдарының, Еуропа Кеңесінің Адам және мекемелердің құқықтары жөніндегі Еуропа сотының (Страсбург қаласы, Франция) қызмет тәртібімен таныстыруды қамтитын Еуропалық Одаққа келушілердің бағдарламасына қатысты.

Білім беру бағдарламаларына қатысу Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі қызметкерлерінің кәсібилігін арттыруға, сондай-ақ шетелдік құқық қорғау ұйымдарымен пікір алмасуға ықпал етеді.

Ақпарат алмасуға ықпал ететін ынтымақтастықтың маңызды бағыты отырыстарға, конференцияларға, семинарларға қатысу, сондай-ақ кәсіптік қоғамдастықтарға мүшелік болып табылады.

Есептік кезеңде Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың қызметкерлері ЮНИСЕФ-тің Халықаралық консультанты Джон Доннахьюдің қатысуымен ҚР Үкіметі мен ЮНИСЕФ-тің ынтымақтастығының 2005-2009 жылдарға арналған ел бағдарламасын орта мерзімді шолу шеңберінде ЮНИСЕФ қызметін талқылау жөніндегі отырысқа қатысты.

БҰҰДБ-мен ынтымақтастықта Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі мен ҚР Конституциялық Кеңесінің ірі ағартушылық іс-шарасы – Қазақстан Республикасы Конституциясы Күніне арналған V Тамыз оқылымы ұйымдастырылды. Оған ЕҚЫҰ, БҰҰ БЖКБ, ЮНИСЕФ өкілдері қатысты.

Түрлі елдердің құқық қорғау институттарымен өзара іс-қимылдың негізгі нысандарының бірі олардың халықаралық кәсіптік ұйымдардың қызметіне қатысуы болып табылады. Мұндай ұйымдарда ірі ауқымды зертетулер мен жобаларды өткізу үшін бір немесе тіпті бірнеше мекемелердің шеңберінде өтпейтін, күш-жігерді біріктіруді, қаржылай қаражатты және тұтас ғылыми ұжымдардың қатысуын талап ететін едуір мүмкіндіктер бар.

2007 жылы Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл тәуелсіз, саяси емес, демократиялық және кәсіпқой ұйым болып табылатын Омбудсмендердің Азиялық қауымдастығына кіруге өтінім берді. Қауымдастықтың негізгі мақсаты:

• 
  омбудсмен қызметі туралы тұжырымдаманы жылжыту және олардың Азияда дамуына жәрдемдесу;
  
• 
  омбудсменнің функцияларында кәсіпқой дағдыларды дамыту;
  
• 
  адам құқықтарын қорғау саласында оқып-үйренуге және зертеулер жүргізуге жәрдемдесу;
  
• 
  өңірлік омбудсмендер институты үшін оқу және білім беру бағдарламары бойынша қаржылай қаражат ұсыну;
  
• 
  омбудсмен институты туралы ақпаратты және зертеу деректерін жинау, сақтау, тарату;
  
• 
  омбудсменге өңірлік омбудсмендер арасындағы ақпаратпен және тәжірибемен жәрдемдесу;
  
• 
  азия елдеріндегі омбудсмендердің мерзімді кеңестерін жоспарлау және ұйымдастыру;
  
• 
  қауымдастықтың жоғарыда аталған міндеттерін жүзеге асыруға байланысты басқа да мәселелерді қарату.
  

3. 
   Жобалау қызметі
   

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі жұмыс істегеннен бастап, халықаралық серіктестіктермен бірлескен іс-қимыл мен жобалар саласы едәуір кеңейді, ал соңғы үш жылда ынтымақтастық мүлдем жаңа деңгейге көтеріліп, қызметтегі басым салалардың біріне айналды. Түрлі қатысушылар тартылған жобалар шеңберіндегі серіктестік сол немесе өзге проблеманы шешу үшін қосымша иедяларды табуға, мүмкіндіктер мен ресурстарға мүмкіндік береді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің тұрақты серіктесі БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ) болып қалады. Есептік кезең ішінде 2006 жылы қаңтарда басталған Қазақстанда балалар омбудсмені институтын құруды көтермелеу, сондай-ақ Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау стандарттарын әзірлеу бойынша «Қазақстанда балалар омбудсмені институтын құру» жобасын іске асыру жалғастырылды.

11-15 желтоқсанда Қарағанды қаласында Қазақстан Республикасында балалардың құқықтарын сақтау мониторингі бойынша жаттықтырушыларға арналған семинар ұйымдастырылды. Жаттықтырушылар ретінде Адам құқықтары жөніндегі Хельсинки қорынан сарапшылар және Ұлыбритания Баланың құқықтары жөніндегі Альянстың Ұлттық үйлестірушісі шақырылды. Осы семинарға Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің бас сарапшысы қатысты.

Осы оқу семинарының қорытындысы бойынша балардың құқықтарын сақтау мониторингі, олардан келіп түскен шағымдарды қарау және балаға кешенді қолдау көрсету мақсатында басқа органдардың қарауына беру бойынга жаттықтырушыларға арналған басшылық әзірленді. Қазіргі кезде басшылық пысықталуда.

2007 жылғы 13 наурызда Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің қызметкері балалардың құқықтары жөніндегі коммуникациялық жоспарды әзірлеу бойынша Алматы қаласындағы жұмыс кездесуіне қатысты. Коммуникациялық жоспарды Қазақстан баспасөз клубы әзірлейтін болады. АҚУ мекемесі балалардың құқықтары жөніндегі плакаттар мен жадынамалар басылымының жобасын ұсынды.

Есептік кезеңде жобаның шеңберінде балалардың құқықтары туралы негізгі құжат ретінде Баланың құқықтары туралы БҰҰ Конвенциясының негізгі ережелері туралы мақсатты аудиториялардың ішінде хабардар болуды арттыруға бағытталған Қазақстандағы балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі коммуникациялық жоспар әзірленді, коммуникациялық жоспар 2 жылға әзірленді және басты жұмыс бағыты болып табылатын жалпы, сондай-ақ жекелеген құқықтар бойынша баланың құқықтары туралы хабардар болуды арттыруға бағытталған коммуникациялық іс-шараларды қамтиды:

1. 
   Баланың отбасында өсу құқығы (балалардың негізгі санаты – ата-ана қамқорлығынан айырылған балалар);
   
2. 
   Баланың өмір сүруге және дамуға құқығы (негізгі назар – мүмкіндігі шектеулі балаларға);
   
3. 
   Баланы қорлықтан қорғану құқығы (негізгі назар – балалар трафигі және оған ұласатын жыныстық пайдалану).
   

Коммуникациялық жоспарды іске асыру үшін қазіргі кезде ақпараттық өнімдерді – баланың құқықтары туралы буклеттерді, плакаттарды, мультипликациялық роликтерді әзірлеу жүзеге асырылады.

Жоба бойынша пилоттық өңірлер Қарағанды және Шымкент қалаларында балалармен жұмыс істейтін мақсатты аудиторияларға арналған оқу семинарларын өткізді. Оған Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің қызметкерлері шақырылды. Мәселен, «Қарағанды» облыстық қоғамдық балалар қоры мен ҚР-дағы ЮНИСЕФ өкілдігі ұйымдастырған «ҚР-да Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл жүйесін құру» жобасы бойынша балалармен жұмыс істейтін мамандардың хабардар болуын және біліктілігін арттыру жөніндегі ақпараттық оқу семинарына Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің қызметкері қатысты (29.05.2007 , Қарағанды қ.).

Бұдан басқа, мамандандырылған аудиториялар – жастар мен кәсіпқой журналистер үшін бірқатар семинарлар өткізілді.

2007 жылғы 10-11 қазанда Степногор қаласында «Болашақ» дарынды балаларға арналған облыстық пансионаттың базасында «Миру нужен Я, мне нужна семья» тақырыбында жас журналистерге арналған семинар-практикум өтті. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің бас сарапшысы қатысушылар алдында «Қазақстандағы блалардың құқықтарын сақтау мониторингі» тақырыбында сөз сөйледі. Семинар шеңберінде қатысушыларға жасөспірімдер үйін, балалар үйін, ментальды бұзушылықтары бар балаларға арналған мектеп-интернатты, «Болашақ» дарынды балаларға арналған мектеп-интернатты аралауға мүмкіндік болды.

2007 жылғы 12-13 қазанда Қарағанды қаласында кәсіби журналистерге арналған «Баланың отбасында өсу құқығы» тақырыбында семинар өтті. Іс-шара мақсаты журналистердің сауалттылығын артыру, оларды ата-анасының қамқорлығынан айырылған және қосымша жағдайға мұқтаж балалар туралы және бас пен электронды БАҚ арқылы олардың мүддесін қорғау туралы ақпаратты таратуға тарту мақсатын көздейді. Семинар барысында Қарағанды қаласындағы қатысушылар балалар үйін, жасөспірімдер үйін, психикалық дамуы кешеуілдеген балаларға арналған мектеп-интернатты және қорғаншы отбасыларын аралады.

Жобаның нәтижелерін аралық бағалау және қосымша бірлескен іс-шаралар өткізу мақсатында 2007 жылғы 4 қазанда Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстандағы БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) өкілі А.Зуевпен, «Білім беру және балалардың құқықтарын сақтау» бағдараламасының жетекшісі Т.Адерихинамен кездесуі болды.

2007 жылғы 16-18 қазан аралығында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесінің қызметкері Оңтүстік Қазақстан облысы Шымкент қаласындағы пилоттық жұмыс үлгісімен танысты. Шымкент қаласында осы жобаны іске асырумен «Сана сезім» Әйелдер бастамасының құқықтық орталығы» қоғамдық бірлестігі айналысады. Осы ұйымда телефонмен және ауызша консультация беру арқылы азаматтармен жұмыс жоғары деңгейде өтеді. Азаматтармен тек заңгер ғана емес, психолог та, әлеуметтік педогог та жұмыс істейді. Балалардың мүддесі үшін ересек адамдар не баланың өзі сенім телефонымен консультация ала алады, оның жұмыс істейтінлігі туралы жергілікті БАҚ арқылы халықтың назарына үнемі жеткізіледі. Қолдау сұрап, қосымша көмек алу қажет болған жағдайда, ересек адамның не баланың Орталықтағы маманнан тікелей консультация алуға мүмкіндігі бар. Барлық мәселелер қорғаншылық пен қамқоршылық, ішк істер бөлімінің, прокуратура және басқа да жергілікті органдардың мамендары тартыла отырып шешіледі. Бұдан басқа, балалардың өздерімен және олардың ата-аналарымен жұмыс белсенді өткізіледі.

2007 жылғы 8 қарашада Қазақстандағы ЮНИСЕФ Өкілдігі және Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі ұйымдастырған «Балалық шақты қорғау: ҚР-нда Баланың құқықтары жөніндегі уәкіл жүйесін құру шарттары, ресурстары және перспективалары» жобасы бойынша Сарапшылық Кеңестің отырысы өтті. Отырыстың жұмысына Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы мен қызметкері қатысты.

Осы отырыстың жұмысына Қарағанды, Алматы, Шымкент және Өскемен қалаларында ендіру жүзеге асырылатын барлық пилоттық үлгілер ұсынылды. Барлық үлгілер ойдағыдай іске асуда, дегенмен балалардың құқықтарын қорғаудың бірыңғай үлгісі айқындалған жоқ.

Жобаны іске асыру 2008 жылдың сәуіріне дейін жүзеге асырылады.

Бірлескен іс- қимылдың нәтижелі мысалы ретінде 2006 жылдан бастап іске асырылатын және Еуропалық Одақ қаржыландыратын «Орталық Азияда баспана жүйесін күшейту мақсатында институционалдық даму әлеуетін нығайту қызметі» БҰҰ Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссардың басқармасы мен (БҰҰ БЖКБ) жоба болып табылады.

Жобаның шеңберінде Қазақстанның алты өңірінде (Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан, Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында) босқындар мен оралмандардың құқықтарын сақтай отырып, ахуал мониторингі, сондай-ақ Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Батыс Қазақстан облыстары және Алматы қалалары мемлекеттік органдарының, үкіметтік емес ұйымдарының және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдеріне арналған «Босқындардың құқықтарын сақтау: ұлттық заңнама және халықаралық стандарттар» тақырыбында тренингтер өткізілді. Тренингке қатысушылар баспана институтының туындау тарихымен, оны ұсынудың құқықтық мәселелерін реттейтін халықаралық құжаттармен таныстырылды. Тренинг барысында босқын мәртебесін қосу, адып тастау және тоқату сияқты құқықтық мәртебенің қырлары, сондай-ақ босқындарға қатысты шығрамау қағидаттары және ұзақ мерзімді шешімдер өзектендірілді; әрбір тақырыпқа практикалық тақырыптар, рольдермен ахуалдық есептер пайдаланылды.

Мониторинг барысында облыстық көші-қон комитетінің басқарма және облыстың ІІД көші-қон полициясы, облыстық прокуратура қызметкерлерімен, тікелей босқындармен және оралмандармен, сондай-ақ босқындар мен оралмандарға көмек көрсететін үкіметтік емес ұйымдармен, атап айтқанда Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросының облыстық филиалымен, ҚР Қызыл Жарты ай қоғамы комитетінің филиалымен, «Вайнах» ұлттық-мәдени орталығымен, «Отандастар» АҚ-мен кездесулер өтті. Кездесулер ұйымдар ұсынған материалдарды жинаумен, қызметкерлер мен басшылықтан сұхбат алумен (дыбыс жазу құрылғысын қолдана отырып), сондай-ақ мемлекет орган қызметкерлерінің кәсіби біліктілік деңгейін ақындау мәніне соңғыларынан сауалнама жүргізумен ұласты.

Жобаны іске асыру кезеңінде жүргізілген іс-шаралардың қорытындылары Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің бес ақпараттық бюллетенінде жария етілді.

Жобаның маңызды нәтижесі плакаттар (бес мыңнан астам), ақпараттық брошюралар (32 мыңнан астам) таратуды және Дүниежүзілік босқындар күніне орайластырылған «Хабар» мен «Қазақстан» телеарналарында теледидар роликтерін көрсетуді қамтитын босқындардың құқықтары туралы ақпараттық науқан болды.

Жобаның қорытындысы «Қазақстан Республикасында босқындар мен оралмандардың құқықтары сақтау туралы» Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің арнайы баяндамасы болды.

Жобалау қызметі шеңберінде жұмыстың негізгі нәтижесі өңірлерде бастамаларды дамыту, әлеуметтік серіктестік, ұсынылатын мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын және адам құқықтарын қорғау тетіктерін жақсарту жөніндегі ұсынымдар әзірлеу болып табылады.

Есептік кезең ішінде Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық Комиссиямен (Венеция комиссиясымен) бірлесіп, 71-ші пленарлық отырыста бекітілген Қазақстанда омбудсмен мекемесін реформалау мүмкіндігі туралы қорытындысын талқылау бойынша конференцияны ұйымдастыру жөніндеі жобамен жұмыс басталды.

Бұдан басқа, Братиславадағы БҰҰ ДБ Өңірлік Орталығының қолдауымен ТМД елдері омбудсмендерінің бірқатар мекемелерінде имплементацияланатын адам құқықтары жөніндегі ұлттық институттардың тиімділігін бағалау бойынша БҰҰ Даму бағдарламасымен (БҰҰДБ) бірлескен жобаны талқылау басталды.

Баланың отбасында өсу құқықтарын сақтау саласында Қазақстанға отбасы құндылықтарының жүйесін, отбасы институтын дамыту қажет. Дегенмен, бала асырап алу жүйесін және баланы отбасына орналастырудың басқа да нысандарын жетілдіру жұмыстарын жалғастырған маңызды.

«Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасының Кодексін әзірлеу, Балаларды қорғау және баланы шетелдiк асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы халықаралық конвенцияны ратификациялау туралы мәселені қарау маңызды болып табылады.

Соттардың алименттерді өндіру туралы шешімдерін орындау жөніндегі сот орындаушыларының жұмысын жетілдірудің мәні зор. Дегенмен, өз балаларын асырап-бағу бойынша ата-аналар арасынла олардың констиуциялық құқықтары туралы жұмыс жүргізу, мұндай ата-аналарға қатысты жазалау жүйесін енгізу қажет. Балаларын ата-анасының біреуі тәрбиелейтін толық емес отбасыны ақапараттық және білімдік, материалдық қолдауды күшейту керек.

Балалардың еңбекке құқықтарын бұзу, атап айтқанда балалар еңбегін пайдалану фактілерін құқық қорғау органдары қандай да бір акция, рейд жүргізген уақытта анықтайды. Осындай тексерулер жүйелі сипатта болуға тиіс. Бағдарламалық құжаттарды және ондағы ережелерді іске асырудың тиімді тетіктерін бекіту жолымен балалар еңбегінің ең нашар нысандарымен қарсы күрес бойынша кешенді шаралар қабылдау қажет.

Балалардың ең жақсы құқықтарын қамтамасыз ету саласында Қазақстан ювеналды әділет жөніндегі бағдарламалық құжатты әзірлеуді бастай отырып, дұрыс бағыт таңдады. Балалардың құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыщ етуге бағдарланға жүйе, ұзақ уақыт бойы осындай жүйе қолданылатын елдердің тәжірибесі көрсеткендей, балалардың құқықтарын қорғау мәселелрін өте оңтайлы шеше алады. Ювеналды әділет туралы заң қабылдау, Қазақстанның бүкіл аумағында ювеналды соттар практикасын кеңейту қажет.

Балалардың құқықтарын тиімді қорғаудың негізгі элементтерінің бірі халықты олардың құқықтары мен оларды қорғау тетіктері туралы хабардар болуы болып табылады. Осыған байланысты баланың құқықтарын қорғаудың халықаралық және ұлттық стандарттар турады халықты хабардар ету, соның ішінде 2007 жылы 19 маусымда БҰҰ Баланың құқықтары жөніндегі комитеттің Қазақстанға берген Қорытынды ұсынымдарын тарату жұмыстарын күшейтудің мәні зор.
Әйелдердің құқықтары
Әйелдердің құқықтарын қамтамасыз ету және жыныс белгісі бойынша кемсітушілікті жою мәселелері Қазақстан мүшесі болып табылатын БҰҰ-ның және ЕҚЫҰ-ның күн тәртібіне тұрақты қойылған. Осы ұйымдар әзірлеген көпжақты халықаралық шарттар, қарарлар, ұсынымдар мен басқа да бағдарламалық сипаттағы құжаттар әйелдердің жағдайын жақсарту және гендерлік теңдікке қол жеткізу бойынша ұлттық үкіметтер үшін міндеттемелер кешенін қамтиды.

Кемсітушіліктің айқын да жасырын нысандары әлі де сақталатын күрделі салаларда – экономикалық және саяси салаларда әйелдердің жағдайы мәселелеріне басым көңіл бөлінуге тиіс.

Шешім қабылдау деңгейінде билік басында көзге көрініп тұрған әйелдердің аздығы олардың әділ де әлеуметтік қоғам құруға, елде реформа жүргізуге қатысу мүмкіндігін төмендетеді. Әйелдерді экономикалық және әлеуметтік даму саласындағы проблемалар толғандырады, сондықтан әйелдердің барлық салаларда шешім қабылдау процесіне тең негізде және тең сапада қатысуы әділ әрі қажет.

Жақын арада гендерлік теңдікті қамтамасыз ету үшін маңызды «Қазақстан Республикасындағы ер адамдар мен әйелдердің тең құқықтары және тең мұмкіндіктері туралы» және «Тұрмыстық зорлық туралы» заңдарды қабылдау қажет.

Отбасында зорлықтың таралу ауқымын объективті бағалау қажеттігі әйелдерге қатысты зорлықты көрсететін статистканы қалыптастыруға тәсілдерді айқындау қажеттігін туындатты.

Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою – адам құқықтарын қорғау саласындағы басым міндеттер ғана емес, адамдар саудасының ауқымын азайтуға ықпал ететін тұтқалы элемент.

Азаматтардың өздері іске асыру, сондай-ақ саясатты, әлеуметтік-еңбек және отбасы қатынастарын қосқанда, тіршілік әрекеттің барлық салаларында жыныстардың теңдігін қамтамасыз ету үшін қоғамның құқықтық және саяси мәдениетінің деңгейін арттыруға ерекше көңіл бөлу қажет.

Жыныстардың теңдігі проблемасына кешенді амалдар үкіметтік емес ұйымдар және біліктілігі жоғары сарапшыларды жұмылдыруды талап етеді. Қоғамның әлеуметтік пробелмаларын іс жүзінде шешуде ынтымақтастық бағыттарының бірі басым әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешу үшін мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың мүмкіндігін кеңінен пайдалану болып табылады.

Мемлекеттік органдар мен ҮЕҰ-ның ғылыми-зерттеу институттарымен ынтымақтастығының гендерлік проблемаларды шешу үшін мәні зор.

Қартаю проблемалары жөніндегі ұлттық іс-қимыл жоспарында егде жастағы адамдардың лайықты денсаулық деңгейі мен көңіл-күйін қолдауға, осы осал топқа жататын адамдардың ағзасындағы жас және физиологиялық өзгерістерді ескеретін қарт адамдардың ауруларын зерделеуге және оларды емдеу әдістері мен құралдарын әзірлеуге бағытталған іс-шаралар әзірлеу мен өткізу жөніндегі геронтологиялық орталықтарды құру көзделуге тиіс. Мұндай орталықтардың қызметі жас ауруларының туындау жағдайларының алдын алу мен азайту жолдарын және тәсілдерін әзірлеуге, егде жастағы адамдардың өмір сүру ұзақтығы мен сапаын арттыруға бағытталуға тиіс.

1982 жылы Қартаю проблемалары жөніндегі дүниежүзілік ассамблея бекіткен Қартаю проблемалары жөніндегі халықаралық (Вена) іс-қимыл жоспарына Қазақстанның қосылуы және еліміздің 1991 жылы 16 желтоқсанда Бас Ассамблеяның 46/91 қарарымен қабылданған Егде адамдарға қатысты БҰҰ қағидаттарын толық сақтау бойынша жұмыстаржы жалғастыру керек.

Зейнеткерлердің лайықты және тұрақты өмір сүруі үшін коммуналдық қызметтерді төлеу кезінде егде адамдар үшін жеңілдіктер мен преференциялардың болуын болжайтын тұрғын үй-коммуналдық қатынастар саласында мемлекеттік салмақты саясатының, сондай-ақ жүріп-тұру шектелген адамдарға сыртқы әлемнен тыс қалдырмайтын инфрақұрылымдар құрудың мәні зор.

Осыған байланысты, зейнеткерлердің дәрменсіз күйі, олардың қоғамнан оқшау тұруы тереңдей түседі, кейде туыстары мен жақындарының тарапынан салғырт, немқұрайдылық көзқарастар да болып жатады, мемлекетке Қазақстан халқының арасында қарттық проблемасына жұртышылықтың назарын аудару мақсаты болып табылатын үкіметтік емес ұйымдар мен бұқаралық ақпарат құралдарын тару, газеттер мен журналдарда тиісті мазмұндағы материалдар жариялау, мектепке дейінгі балалар мекемелері мен мектептерде сынып сағаттары мен ашық сабақтар өткізу арқылы егде жастағы адамдарға құрметпен және сыйластықпен қарауды тудыру шараларын қабылдау керек.

Зейнеткерлердің құқықтық қорғалу дәрежесін қамтамасыз ету үшін осы тұрғыда арнайы нормалар болмағандықтан, отбасындағы зорлықтан қарттарды қорғау мәселесін реттеу тұрғысында заңнаманы жетілдіру қажет. Зорлық қылмыстық жазаланатын әрекет белгісі ретінде көрінгенде ғана, осы проблемаға назар аударылады. Ауырлататын мән-жайлардың бірі ретінде – жәбірленушінің белгілі бір жасқа толу фактісін қылмыстық заңнамаға енгізу дұрыс болар еді.

Мүгедектердің басым көпшілігінің толыққанды тіршілік әрекеті олардың әлеуметтік қажеттіліктеріне, соның ішінде оңалту және әлеуметтік қызмет көрсету саласында тұрі көмек пен қызмет түрлерін, көмекші құралдар мен заттарды, материалдық және өзге де қолдауды ұсынбай мүмкін емес.

«Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» ҚР Заңының қабылдануы арқылы елімізде мүгедектерді әлеуметтік қорғаудың қазіргі заманғы құқықтық базаның негізі қаланды. Мүгедектеге қатысты мемлекеттің әлеуметтік саясатында мүгедектіктің алдын алу, әлеуметтік қорғау, соның ішінде мүгедектерді оңалту, сондай-ақ мүгедектерді қоғамға кіріктіру басым деп танылды.

Дегенмен, мүгедектердің жағдайы өте күрделі болып отыр.

Мүгедектердің проблемасын кешенді түрде шешу үшін Мүгедектердің құқықтарын қорғау және оларды қоғамға кіріктіру жөніндегі ұлттық бағдарлманы әзірлеу және қабылдау қажет.

Құлағы нашар еститін адамдардың ақпаратқа қол жетімділік құқығын қамтамасыз ету мақсатында теледидарларда субтитрі және сурдоаудармасы бар бағдарламалардың санын көбейтуге шаралар қабылданды.

Денсаулық сақтау саласында мүгедектікті болдырма және алдын алу қызметі басымдық ретінде саналады.

Бұдан басқа, мүгедектердің проблемаларына қатысты мәселелерді қарауға олардың қоғамдық ұйымдарын белсендірек тарту керек.

Мүгедектердің басқа да азаматтар сияқты құқықтары мен міндеттері бар азаматтар екенін хабарлай отырып, мүгедектердің проблемасына және мүгедектерге қатысты саясатқа қатысты ақпараттық науқандарды ұйымдастырып, қолдау қажет.

Мүмкіндіктері шектеулі азаматтардың тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін қажетті жағдай жасаудағы маңызды қадам Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияны ратификациялау болып табылады.

Осыған байланысты бас бостандығынан айыру орындарының мониторингі үшін базаны кеңейтуді қамтамасыз ететіндіктен оларды тезірек ратификациялаған маңызды.

Пенитенциарлық жүйе реформасын кадрмен қамтамасыз ету мәселелері оның маңызды құрамы ретінде бағалануға тиіс. Қызметкерлердің кәсіби деңгейін арттырумен және маоральдық-психологиялық денсаулығын жақсартумен қатар адамның құқықтары мен бостандықтарын адамдарды жауапкершілікке тартуды қамтамасыз ететін тетіктерді жасау қажет.

Бас бостандығынан айырылған адамдар үшін сыртқы әлеммен жақсы байланысты қолдап отыру өте маңызды. Ең алдымен, қамауда отырған адамға өзінің отбасымен, туған-туысқандарымен және достарымен қарым-қатынасты сақтауға мүмкіндік беру қажет. Алайда, қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу мекемелерінде жазасын өтеп жатқан адамдардың осы құқығы жиі бұзылады. Атап айтқанда, сотталған адам қамалғанға дейін тұрған аумақтың облысында жазасын өтеуді көздейтін ҚР Қылмыстық-атқару кодексінің 68-бабын Әділетмині Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің сақтамау фактілері туралы сөз болып отыр.

Бұл орайда қамауда отырғанның сөйлесуге құқығы бекітілген және қайта әлеуметтендіру құрамы ретінде қарастырылатын Қамауда отырғандармен қарым-қатынас жасаудың ең төменгі стандарттық ережелерінің 37, 79 және 92-тармақтары бұзылуда. Осыған байланысты осындай байланысқа кез келген шектеу бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан адамдар қауіпсіздігің тек өлшемді мүдделерімен негізделуге тиіс.

Шартты-мерзімінен бұрын босату әрқашанда қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде тәртіпті қолдау үшін ынталандырушы фактор болған. Алайда, соңғы кезде осы мәселе бойынша Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына келіп түсетін өтініштердің саны көбейе түсті.

Осыған байланысты қылмыстық-атқару жүйесі, прокуратура органдарына, соттарға түрмедегілерге шартты-мерзімінен бұрын босатудан негізсіз бас тарту фактілерінің жолын кесуге шаралар қабылдау қажет.
Психикалық ауытқудан зардап шегуші адамдардың құқықтары
Халыққа психикалық көмек көрсетуге ресурстар бөлу көбінесе жеткілікті көлемде жүзеге асырылмайды. Оның салдары психикалық жағынан денсаулығында проблемасы бар адамдарға көңілдің бөлінбеуі және оларды кемсіту болып табылады.

Психиатриялық көмекті қаржыландыру оларға аса мұқтаж адамдар үшін ресурстар мен жеңілдіктерді қатысты көлемде бөлуді қамтамасыз ететін әділ және барабар сипатта болуға тиіс.

Психикалық проблемалары бар адамдарға жанама әсері аз қажетті дәрі-дәрмектерге қол жеткізуге кепілдік беру қажет.

Психиатриялық мекемелерде персоналдың жетіспейтіндігін ескере отырып, психиатриялық көмек көрсететін ұйымдардың жаңа қызметкерлерді таңдауына және тиісті ынталандырулар әзірлеу арқылы персоналды сақтауға ықпал ететін шаралар қабылдау қажет.

Психикалық ауытқудан зардап шегуші адамдарға қарқынды көмек көрсетуге және қолдауға жиі жаупакершілік көтеретін және өздері де көбінесе қолдауды қажет ететін отбасылардың эмоцианалдық, экономикалық және білім алу қажеттіліктеріне ерекше назар аудару керек.

Бұдан басқа, еріксіз госпитальдандыру туралы істерді қарау тәртібінің сақталуына бақылауды күшейту керек.

Психикалық денсаулықты нығайту психикалық проблемасы бар адамдарды және оларды күтіп-бағатын адамдарды қосқанда, барлық халықтың өмір сапасы мен психикалық саулығының деңгейін арттырады. Психикалық денсаулықты нығайтудың тиімді жоспарларын әзірлеу және жүзеге асыру жалпы қоғамның психикалық саулығының деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.
Құқық қорғау органдарының қызметінде адамның құқықтары
Құқық қорғау органдарының қызметінде заңдылықты және адамның құқықтарын сақтауға кепілдік беретін бақылау тетіктерін жетілдіру Қазақстан Республикасының мемлекеттік-құқықтық дамуында маңызды міндет болып табылады.

Осы мақсаттарда азаматтық қоғамның полиция учаскелеріне мониторинг жүргізуі үшін құқықтық негіз жасау қажет, ол полиция учаскелерінде ұсталғандарды азаптау немесе теріс көзқарас оқиғаларын азайтуға мүмкіндік береді.

Азаптауды қолдану фактілері туралы шағымдарды тексеру жөніндегі жұмыс тобын құру мақсатқа сай болып, оның құрамына тек қоғамдық және құқық қорғау ұйымдарының өкілдері ғана емес, сонымен бірге күш құрылымдарын қосқанда, мүдделі мемлекеттік ведомстволар енуге тиіс.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына келіп түскен құқық қорғау органдарының қызметкерлері жасайтын азаматтардың құқықтарын бұзуға, азаптауға, қатыгездікпен қарауға және жеке басына қатысты заңға қарсы әрекеттерге жазылған шағымдардан оларды жауапкершілікке тартуды қамтамасыз ететін тетіктерді құру қажеттігі туындайды. Осыған байланысты демократиялық мемлекеттердің практикасына сәйкес көрсетілген құрылымдарда бірін-бірі толықтыратын заңдылықтың және адамның құқықтарының сақталуын ведомствоаралық, сот, парламенттік (депутаттық) және қоғамдық бақылаудың қосалқы тетіктерін жетілдіру талап етіледі.

Құқық қорғау органдарының адам құқықтарын бұзудағы негізгі себептердің бірі қызметкерлерінің кәсіби деңгейінің төмендігі болып отыр. Нашар кәсіпқойлық кадр саясаты және персоналды оқыту саласында шешілмеген проблемалар кешенінің нәтижесі болып табылады.

Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау бойынша құқық қорғау органдарының қызметін жетілдіру мақсатында кейіннен мүмкіндігінше өңірлерді қамти отырып, үкіметтік емес және халықаралық ұйымдардың оқу жүйесі арқылы құқық қорғау органдары қызметкрелерінің біліктіліктерін арттыру жұмыстарын жалғастыру керек.

Әлеуметтік типтегі мекемелерде адамның құқықтарын сақтау мониторингін жүзеге асыру тұрғысында облыстардың, Астана, Алматы қалалары әкімдерінің жанында ҮЕҰ кеңестерінің қызметін кеңейткен мақсатқа сай болады.

Осындай жобалардың қаржыландырылуын ынталандыратын жағдай жасау мақсатында ҮЕҰ жүргізетін әлеуметтік жобаларды іске асыруға отандық бизнесмендерді тарту жұмыстарын жалғастыру қажет.

Мұның барлығы азаматтық секторға адамның құқықтары мен бостандықтарының құндылықтарын қоғамдық санаға және әлеуметтік практикаға белсенді енгізуге мүмкіндік береді. Сол арқылы қоғамның, бизнестің және биліктің жемісті сұхбаты үшін қолайлы айқын орта қалыпастыруға ықпал етеді.

Құзыретті мемлекеттік органдардың жанынан азаматтарға денсаулық сақтау, білім беру, еңбек қатынастары саласында олардың құқықтары түсіндірілетін тұрақты тегін тренингтер мен семинарлардың өткізілуін ұйымдастыру халықтың өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, сақтауға және қалпына келтіруге байланысты мәселелерін сауатты шеше білуін арттыруға ықпал етеді.

Халықаралық құқық қорғау стандарттарын ескеруге ықпал ететін негізгі құралдар негізгі құқық қорғау конвенциялары бойынша ұлттық жоспарлы құжаттар болып табылады. Халықаралық шарттарды іске асыру жөніндегі ұлттық іс-қимыл жоспарларын әзірлеу қажеттігі БҰҰ-ның кейбір шарттық Комитеттерінің ұсынымдарында көрсетілген.

Министрліктерде, ведомстволарда халықаралық шарттардың имплементациялануына жауапты адамдар тобын белгілеу осы жүйені жүйелендіруге, сондай-ақ мемлекеттердің ел есептерін ұсыну және БҰҰ-ның шарттық органдарының ұсынымдарын іске асыру бойынша міндеттемелерді тиімді орындауына ықпал ететін болады.

Адам құқықтары саласында халықаралық-құқықтық міндеттемелерді іске асыру, халықаралық нормалардың үлкен тиімділігін қамтамасыз ету жолдарын іздестіру мәселелері бойынша БҰҰ ұйымдарымен сұхбаттасу мүмкіндігін кеңінен пайдалану қажет.

Қазақстан Республикасында адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету бойынша оң тәжірибесін шетелде таратуға күш-жігерімізді жалғастыру керек.
Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс
Қазақстанда болып жатқан демократиялық процестер мен өзгерістерге байланысты бұқаралық ақпарат құралдарына демкоратиялық қоғамның ажырамас бөлігі болып табылатын адам құқықтарын қорғау мәселелерін жария етуге көп көңіл бөлуі қажет.

БАҚ-та адамның құқықтарын нақты бұзу фактілерін, омбудсмен мекемесі, мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, үкіметтік емес ұйымдар өткізетін құқық қорғау іс-шаралары туралы хабарламаларды жариялау практикасын жалғастыру қажет. БАҚ Уәкіл үшін адам құқықтарын бұзу туралы ақпараттың маңызды көзі болуға тиіс.

Мемлекеттік органдарға журналистердің құқық қорғау тақырыбындағы ақпаратқа қол жетімділігін қамтамасыз ету шараларын қабылдауы қажет.


Қорытынды
2007 жыл Қазақстанда демократиялық реформалар мен адамның және азаматтың құқықтық мәрбесін дамыту бастамашылығымен өтті.

Өткен жылдың қорытындылары туралы айтқанда, бірінші кезекте, елді одан әрі демократияландыруға бағытталған «Қазақстан Республикасының конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы Заңын қабылдаудың маңызыдылығын атап өту қажет.

Аталған конституциялық түзетулердің шеңберінде адамның өмір сүруге ажырамас іргелі құқығының дәрежесін айқындаудың өлшемдік негізі сапалы өзгерістерге ұшырады. Өлім жазасы түрінде жаза тағайындау негіздемелерінің ауқымы - құқық тұрғысында адамды өмірінен айырудың рұқсат етілген жалғыз нысаны - төменге дейін шектелді. Мемлекетке адамдардың қаза болуымен ұштасқан террористік қылмыстарды, сондай-ақ соғыс уақытында аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін жазалаудың жоғары шарасын қолдану мүмкіндігін қалдырды. Ал сотталушыға рақымшылық жасау туралы өтініш беру құқығы беріледі. Осы арқылы Қазақстан Республикасында қылмыстық саясатты ізгілендірудің жоғары дәрежесі сызып көрсетіледі.

Құқық шектейтін бұлтартпау шараларының бірі қамауға алуға санкция беру құқығын сотқа беру адамның еркін сұруіне және жеке басына қол сұғылмау құқығын негізсіз бұзуды алдын алу мақсатын көздейді. Көрсетілген шара бас бостандығынан айыру түрінде бұлтартпау шарасын таңдау кезінде тергеушілер мен прокурорлардың жауапкершілігін күшейтуге, сот билігінің беделі мен тәуелсіздігін арттыруға, адамның еркін сүруіне констиуциялық құқығының сенімді қорғалуын қамтамасыз етуге ықпал ететін болады.

2007 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Азаматтық және саяси құқықтары турады халықаралық пактіге және Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияға факультативтік хаттамаларға қол қойды. Қазақстан көрсетілген халықаралық шарттарға қосылу арқылы келесі жылы заңнаманы жетілдіру жұмыстарын жалғастыруды ұйғарып отыр.

Билік пен азаматтық қоғамның сындарлы ынтымақтастығы мен өзара іс-қимылы мемлекеттік саясаттың тұтқалы элементтерінің бірі болды. Бұған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің жанынан Қоғамдық палатаны құру, ІІІ Азаматтық форумды жүргізу болып табылады.

Әкімшілік реформаны одан әрі іске асыру мақсатында «Мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту шаралары туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы қабылданды. Осы арқылы мемлекет Басшысы барлық мемлекеттік органдар жүйесінде жұмыс істеу тиімділінің арттыру, барлық атқарушы билік деңгейлері арасында өзара іс-қимыл мен ынтымақтастық тетігін жақсарту, мемлекеттік қызметке аса дарынды, бастамашыл және кәсіби кадрларды тару үшін қолайлы жағдай жасау, халыққа мемлекеттік қызмет көрсетуді ұсыну тетігін жетілдіру, Қазақстан Республикасында мемлекеттік әкімшілік етуді жоғары халықаралық стандарттар мен талаптарға сәйкес келтіру қажеттігін мақсат етті.

Орталық атқарушы органдардағы әкімшілік реформа шеңберінде оны саяси басшылық арасында ауыстырылуына қарамастан орталық атқарушы органның үздіксіз жұмыс істеуіне қол жеткізу үшін жауапты хатшы лауазымы енгізілді. Тұтқалы мемлекеттік органдардың жұмысындағы тұрақтылық республикалық даму жоспарларын іске асыру қарқынын тездетуге, сапалы мемлекеттік қызмет алуда адамның құқықтарын сақтау деңгейін арттыруға қызмет етеді.

Жалпы былтырғы жыл мемлекеттік басқару жүйесіндегі өзгерістермен және реформалармен, адамның және азаматтың құқықтық мәртебесінің өзгерісімен және адамның өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау тетіктерін жетілдіруімен сипатталады.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі кең ауқымдағы мәселелерді шешуге тартылды. Алдағы жыл мекеме ұсынатын қызметтерге белсенді сұраныстың сақталуын білдіреді.

2007 жылы үлеске қатысушылардың, Халықаралық Кришнаны тану қоғамы діни общинаның құқықтарымен байланысты проблемалардың күрделілігі күн тәртібінде биліктің қоғам алдында айқын болуы мен есеп беру және бірлесіп алдын ала талқылау құралдары мен ресімдерін әзірлеу және ахуалдардың мониторингісі қажеттігін тақырып қып қойды.

Азаматтар жиі ұшырайтын күрделі проблемалардың бірі сыбайлас жемқорлық болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімділігін арттыру мемлекеттік органдардың қызметінде ашықтықты одан әрі арттыруда, сондай-ақ атқарушы билік органдарының қызметін парламенттік бақылау нысандарын дамытуда және іске асыруда көрінеді.

Халықаралық міндеттемелерді орындау мақсатында мемлекеттік органдармен бірлесіп, Қазақстан қосылған халықаралық құқық қорғау шарттарын имплементациялаудың белгілі бір стратегиясын әзірлеу қажет.

Алдағы жылы мемлекеттік органдардың халыққа сапалы мемлекеттік қызметтер көрсетуін қамтамасыз ету арқылы мемлекеттік басқару тиімділігін арттыруға көңіл бөлетін боламыз. Сонымен бірге Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі халықтың және ең алдымен, өз құқықтарын тиімді түрде талап етуі үшін әлеуметтік осал топтың құқықтық танымы мен құқықтық мәдениетінің деңгейін арттыру бойынша мақсатты жұмыстарды жалғастырады.