Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы рухани мәдениет лексикасы
Талақ. Лєкин никах, талаќ
жүктеу/скачать 3,93 Mb.
|
| Талақ. Лєкин никах, талаќ, мирас ісін, Лайыќ µзі бітіру дауы болса (М-Ж., 34), Никах, талаќ, мирас, жаназа оќып, Указной балаѓа есім ќойса (М. Дулат, 34); Жалѓанды талаќ ќылыпсыњ, Бас – аяѓын біліпсіњ (Шєкєрім, 87);
Талаќ сµзініњ µзі де бірден ќалыптасып кетпеген белгілі бір тілдік фономорфологиялыќ даму сатысынан µткенін байќауѓа болады. Т±л > т±лып > тулаќ > талах > талаќ сияќты семантикалыќ форманы кµрсетуге болады. Талаќ. а. طلاق талакъ разводъ, طلاق ويرمك, عورتغه, عورته далаќ ойрмәк ғуртәғһ, ғуртәт развестись съ женою, اج طلاق три развода (посл чего мужъ не можеть уже взять ее же въ жены), далќ мужъ. дающій разводъ жен; мдаќе мутталлака, разведенная (по шаріату, къ категоріи байы полного развода, относятся слдующія: а) رجعته ржѓе рідж’эть, срочный или возвратный разводъ, предоставляющій мужу право возвратить къ себ жену, безъ повтаренія брачного обряда, но право это ограничивается срокомъ عده ѓде истеченіемъ которого ріджэ теряеть свое значеніе и обращается въ баинъ; бірнеше рет ажырасќан, екі рет ажырасќан к‰йеуініњ пайдасына ќалыњ алмай ажырасу, немесе єйелін ќайтару ‰шін ерекше сый - сияпат тµлеу, Мысалы, ржйе رجعه бір - біріне м±раѓат ќалдыру, егер де عدهѓде м±рагер µлетін болса, онда µздерініњ ерлі-зайыпты екендігін саќтап ќалады. Басќа жаѓдайда бір-біріне м±рагерлікке ештењке ќалтырмайды – транслитерациясын жасаған, арабша графикадан қазақша және арабша жазған, аударған – А.Қ. (Будагов, 1869: 738); Талақ > ажырасу (жалғыз қалу). Талаќ (a) діни. (талаќ). 1) Ерлі-зайыптыныњ ажырасуы. 2) Бір нєрседен м‰лдем безді, аластады (Бекм±хаметов, 167); Талаќ а. [тєлак: развод] – рел. развод, расторжение брака по инициативе мужа (Р‰темов, 268); Талаќ 1. зат. Ескі. Ерлі-зайыптыныњ ажырасуы (ЌТТС, 322). В. Радлов: талаk – разводъ брака; талаk етті он развелся съ женой – дейді [7, б.880]. Зерттеу жұмысқа қатысты аса маңызды мәлімет беретін Б. Майлинніњ «Талаќ» єњгімесіндегі этнографиялыќ кµріністен ‰зінді береміз: «Айдарбек шошып кетті. Зейнепті ±рѓанныњ соњынан ќаншама ойласа да, ойына т‰спей ж‰рген бір нєрсе бар секілді еді, ол – осы «талаќ» болып шыѓады!... Талаќтыњ т‰пкі маѓынасын айыра білмесе де, ерлі-байлы адамѓа ±намды нєрсе еместігін сезеді. Жалпы ж±рттыњ т±рмысында б±л сирек ±шырайтын нєрсе. Ќатынымен ќанша араздасса да, ±рысып тµбелессе де, талаќ ќылѓан ол жоќ. Олай болса, б±л талаќ-жµнсіз талаќ. Айдарбекке м±ны айттырѓан – еркін билеп кеткен ашу. Біраќ ашу уаќытында айтылѓан сµздіњ шариѓат ќарауында ќанша ауырлыќ-жењілдігініњ барын айырып білерлік Айдарбекте молдалыќ жоќ. Талаќ жµнінен м±ныњ бар білетіні бір-екі-аќ оќиѓа: біреуі – кµрші ауылындаѓы Ќасым ќатынын менсінбей, Ќалтайдыњ ќатынын алмаќ болып кµњіл ќосады. ¤з ќатыны айрылып біреуге тимек болады. Сонда молдалар, талаќсыз неке ќиюѓа болмайды деп, аѓайыншылыќпен айыпты малын тµлеген соњ Ќалтайѓа да, Ќасымѓа да ќатындарын талаќ ќылѓызады. Талаќ ќылѓан ќатындар тиетін байына бара алмай, ‰йінде отырып ‰ш ай *«м‰ддетін» µткізеді... Талаќ жµнінен екінші білетіні ишан хазіреттіњ ‰ш ќатыны болѓан екен. Кіші тоќалы «тентектеу» болып біреумен кµњіл ќосып ќиянат ќылѓан соњ, хазірет ашуланып талаќ ќылады. Сол ќатын ќартайѓанша байсыз отырѓан. Жєне біреулер шариѓат с±раѓанда Шолаќ молданыњ да айтќаны бар: «Адам µз ќатынын бір рет талаќ ќылса, сол ќатынды екінші бір адам алып, ол адам талаќ ќылѓанныњ артынан ‰ш ай «м‰ддетін» µткізген соњ бастапќы байына неке ќиып алуына болады» – деп. Б±л, єсіресе, Айдарбекке тура келеді. Шариѓаттыњ б±йрыѓын істеймін десе, Айдарбек ќатынын екінші біреуге ќосып, ол адам талаќ ќылѓанныњ артынан ‰ш айдан кейін барып ќайта неке ќиып алу керек! Олай ќылмаса, некесіз ќатын ±стаѓан болады. «Некесіз ќатынныњ ‰йініњ асы арам» деп Шолаќ молда екі к‰нніњ бірінде ќаќсайды» (Майлин Б. Таңдамалы. – Алматы: Жазушы, 1977. – 98-99 б). Талау: талаќ, жаманат (сибирская язва). Талау тию: талаќ тию. К-р. Сл., 1951, 191; 1954, 328-329 [206, б.408]. Ќ. Халид: Ѓидда – (арабша идда) жесір, болмаса к‰йеуінен ажырасќан єйел, «ѓидда» уаќыты µтпейінше к‰йеуге тиюге болмайды. Айталыќ жесір ‰шін 4 ай 10 к‰н. Ал ажырасќан єйел ‰шін 3 рет етек кірі келуін к‰теді, ондаѓы себебі осылай таза отырса, к‰йеуі ќайтып келеді деген маќсат ќойылѓан – дейді [207, б.291]. Каталог: fulltext -> transactions transactions -> Казахстан республикасының Ғылым және білім министрлігі transactions -> Азамат Тілеуберді transactions -> Қырықбай Аллаберген тарих және баспасөЗ Қазақ мерзімді баспасөзінде тарихтың «ақтаңдақ» мәселелерінің жазылуыбаспасөзінде тарихтың transactions -> Екінші кітап transactions -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку transactions -> МӘШҺҮр тағылымы жинақ 2 Том transactions -> Е. Жұматаева жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық ЖҮйесінің теориясы монография Павлодар 2012 Кереку жүктеу/скачать 3,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|