Молекулалық биология кіріспе Молекулалық биология пәні және міндеттері

« Калпак » жалғану немесе « кэп жалғану »

жүктеу/скачать 67,07 Kb. бет 26/31 Дата 28.12.2023 өлшемі 67,07 Kb. #199765

Бұл бет үшін навигация:

• 2. Полиаденилдік « кұйрықтың » жалғануы .
• . РНК - сплайсинг

1. « Калпак » жалғану немесе « кэп жалғану » . « Кэп жалғану » процесі ұшына метилденген гуанозиннің жалғануы . Мұны 7 метилгуанин ( 7 - Мег немесе m'Г ) деп атайды . « Қалпак » жалғанудың биологиялық маңызы « сар » -қалпак а - РНК -ны нуклеаза ферменттерінің бұзу әрекетінен қорғайды , сонымен қатар белоктың биосинтезіне қатынасатын факторлардың а - РНҚ - ны танып байланысуына көмектеседі . Мұндай 7 - Мег- « қалпақ » гистонды белоктардың а - РНҚ - да болмайды . 2. Полиаденилдік « кұйрықтың » жалғануы . А - РНҚ - ның 3 ' ұшына поли - А фрагменттің жалғануы екі кезеңнен тұрады : а ) эндонуклеаза ферменті пре - а - РНҚ - ны ( бірінші реттік транскриптті ) белгілі учаскеде кеседі . б ) пре - а - РНҚ - ның кесілгеннен кейінгі түзілген 3 ' ұшына полиаденилдік фрагмент ( « құйрык » ) жалғанады . Бұл үшін арнайы фермент -поли- ( А ) полимераза қатынасып субстрат ретінде АТФ - ты пайдаланады , процестің өзін полиаденилдену деп атайды . Жалғанған полиаденилдік фрагмент шамамен 200 - ге жуык нуклеотидтен тұрады . Әдетте полиаденилдену пре - а - РНҚ - ның 30 % қамти жүрсе , жетілген а - РНҚ тізбегінің -70 % жуығын қамтиды . Барлық жоғары сатыдағы эукариоттарда ( ашытқы саңырау кулагынан басқа ) пон - А фрагменті жалғанатын сайттан жоғары , солға карай 11-30 нуклеотидтік аракашыктыктагы учаскеле ААУАААА — жүйесі орналаскан . Бұл жүйе нуклеаза ферментінің кесіп ажыратуға арналган сигналы болуы мүмкін делінеді . Процессингтен кейінгі - РНҚ - ның құрылым ерекшелігі мына төмендегі 33 суретте келтірілген : Көпшілік гистонды белок тардын а - РНҚ - сында поли - А фрагментінін жалғануы жүрмейді , яғни полиаденилденуге ұшырамайды . Ұзындығы 57 жұп нуклеотид терден тұратын кіші ядролық PHқ у7 - нің процессингі ол нуклеотидтердің тя РНҚ гистондарымен экстенсивті комплементарлы жұптасуы негізінде жүреді . 3. РНК - сплайсинг . Сплайсинг деп пре - а - РНҚ - кұрамындағы ақпарат жазылмаған нуклеотидтер жүйесі - нітрондардын кыркылып түсіп , калган акпараты бар жүйелердің немесе экзондардың бір - бірeмен жалғанып , тіріліп жетілген , функционалды активті а - РНҚ - ның түзілу процесін айтады . Түрлі гендердегі интрондардың саны түрліше болып кең көлемде ауытқиды. Пре - а- РНҚ - дағы интрондардын кыркылып түсуі мен экзондардың жалғану механизмдері жайлы нақты дәйекті мәліметтер әлі де жеткіліксіз . Сплайсинг процесіндегі негізгі кезендердің бірі пре - а - РНҚ тізбегіндегі интрондардың дәл қыркылуы : тіпті бір нуклеотидке не ары , не бері кате кыркылу нуклеотидтердің оқылу ретін бұзып а - РНҚ - дағы барлық кодондар дың мағынасын өзгертеді . Олай болса , интронды учаскелердің өте дәлдікпен кыркылып алынуы екі жағдайға байланысты . Біріншіден , әр интронды учаскенін басы мен аяғында нақты консенсустык нуклеотидтер жүйесі орналаскан кез - келген интрон əрдайым Г - у - мен басталып , А - г дуплетімен аяқталады . Екіншіден , бұл нуклеотидтік жүйелерді дұрыс танып табу үшін арнайы кіші ядролық РНҚ - лар - белоктық бөлшектер ( sn RNP ) колданылады . Кіші ядролық РНҚ - белоктық бөлшектер УІ , У2 , 94 , 95 , және У6 деп белгіленеді . Бұлар сплайсинг процесіне қатынасатын ферменттермен байланысып рибонуклеопротеидтік кешендер - сплайсеосомаларды түзеді . ( мөлшері 40-60 нм келеді ) .Сплайсингтың басталуы кезінде екі кіші ядролық РНҚ - лар У1 және У5 - интронның екі жақ ұшымен байланысады . Бұл байланысулар эндонуклеаза ферменттері үшін бағдарлық учаскелер болып табылады . Пре - а - РНҚ - дағы бірінші қыркылу интронның 5 - ұшында жүріп , кыркылған 5 - ұшы сол интронның орта шеніндегі бір нуклеотидпен « жеке сайтпен » байланысып сақина тәрізді құрылым түзейді . Бұл кезде бірінші ядролық РНҚ ыдырап кетеді де ферменттік кешен интронның екінші 3 ұшындағы келесі кіші ядролық РНҚ - ға жылжып ауысады . Осы жерде екінші кыркылу жүріп пре - а - РНҚ - дағы интрон бөлініп кетеді , ал екі экзон озара жалғанады . Интронда ( нуклеотидтер ретінде ) болған мутациялар пре - а - РНҚ мен кіші ядролық РНҚ - лар арасындағы комплементарлық әрекеттесулерді бұзады . Кейде интронның екі ұшындағы нуклеотидтер мутацияға ұшырап алмасулар жүруі мүмкін . Мысалы , В(,бетта)- талассемиямен ауру адамдардың бетта глобиндік геніндегі интронда мутация жүруіне байланысты түзілген B( бетта )- глобиндік пре - а РНҚ - ның интронында 5 ұшындағы Г ( гуанин ) А ( аденинимен ) -мен алмаскан . Сондықтан интронның бұл ұшын кіші ядролық РНҚ танып таба алмайды да , интрон кырқылмай қалады . Мұның нәтижесінде жетілген B глобиндік а - РНҚ түзілмейді , гемоглобиннің В глобиндік полипептидтік тізбегі де түзілмейді . Адамда ,бетта - талассемия ауруы қалыптасады . Сплайсинг процесіне ферменттік қызмет атқаратын бірқатар белоктар қатынасады : 1. энергия көзі ретінде қызмет атқаратын белоктар ; 2. РНҚ - геликазалар сплайсинг барысында түзілген қосарлана ширатылған РНҚ - РНҚ тізбектерді тарқатуды және кіші ядролық РНҚ лар арасындағы РНҚ - РНҚ - лық өзара әрекеттесулерді бұзу арқылы ДНҚ молекулаларының арасында жаңа байланыстардың түзілуін қамтамасыз ететін ферменттер .Олай болса , сплайсинг күрделі процесс , реакциялары рибонуклеотидтік ірі кешенде , бірнеше РНҚ молекулалары және ондаған белоктардың қатынасуымен жүреді. жүктеу/скачать 67,07 Kb. Достарыңызбен бөлісу: