141
Нұржан:
– ал, сіз ше, сіз жалғызсыз ғой...
Шал:
– мен де ұрпақсыз емеспін. Оны уақыт көрсетер. Иә,
солай шырағым, текті тұқым тентіреп жүрсе де, өз тегін айналып
табады. мынау ағаш лашықтың оты сөнбейді ешқашан. анау
айыртаудың қос өркешін – ата Қоңқай, Бала Қоңқай деп мен
емес, ел атайды. – Трубканы сорған қалпы орнынан тұрып, ағаш
нардың ірге жағына қол жүгіртті. Транзистор алып шығып әрі-
бері бұрап, әр түрлі тілде сөйлеген түрлі толқындарды ұстай
бастады.
– ақсақал, – деді Нұржан шалдың бала секілді қолындағы
транзистормен шұқыланып отырған
сықпытына қайран қала
қарап.– ақсақал, дүниенің төрт бұрышында не болып жат-
қанын біле, сезе отырып, осыншалық саяқ,
оңаша тірлік
кешуіңізге не жорық?
– Өйткені мен адамдар жиналған тобырды иттің етінен ары
жек көрем, – деді Қоңқай. Өлдім дегенде бір әуен ұстады-ау.
Тағы да алла Пугачеваның әндерінің бірі екен. Қоңыр мұң,
албасты ашу, өкпе-наз, өжеттік – бәрі-бәрі астаса келе, адам
бойындағы рухани ауруды айдап
шығарар қуатты да нәзік
тағы ән, мәдениетті дауысты үй ішіндегі үш жігіт, бір шал ден
қоя тыңдап, жалқы сәт тым-тырыс отырып қалып еді. Сонау
ат тұяғы әрең жетер ішкері жақтағы адасқан қаздай жападан-
жалғыз ұрлық өмір кешкен Қоңқайдың қыстағында алланың
әні тіпті құлпырып, сай-сүйегіңді сырқырата шырқалады екен.
Шалдың да сүйсіне тыңдайтын жалғыз әншісі, осы «ән салғыш
әйел» секілді. Әннің аяғы дарақыланған күлкімен аяқталды.
Осынысымен құдіретті еді. – мықты қатын, – деді шал
күрсініп. Содан соң өзі-өзінен шаңқ етіп. – Жоқ! Ұлы Қоңқай
жаққан от ешқашанда сөнбек емес! – деді жанары ұшқындап.
Пышақпен тіле салғандай жалғыз сызықтанған қысық көздің
осыншама аясы кеңіп үлкейгеніне
жігіттер аң-таң аңырайып
қарап қалған. – Ол – жалқы да болса жақсылар жаққан от. Егер
шын білгілерің келсе айтайын: Қоңқай орталарыңда, Қоңқай
жер шарының түкпір-түкпірінде, Қоңқай... әркімнің қарақан
басында, лүпілдеп соққан жүрегінде,
өз шыққан тауым биік
болсын дер тілегінде. Тек қана бір-бірінен жасқана жасырады.
– Қолы қалтылдап орнынан тұрып кетті. Осы қалпында жын-
дана бастаған деп ойлауға әбден болар еді. Бірақ ол сап-сау,
сырғауылдай ұзын қарулы саусақтарымен үш жігітті кезек
нұсқап саңқылдап тұр. – Қоңқай дегеніміз сен, – деді Нұржанға.
142
– мына сен, – деді аманжанға. – мына сен, – деді көзі іліне беріп
шалдың айғайынан оянған Бақытжанға. – ауыздарыңнан ана
сүті кетпей жатып үлкендермен алысасыңдар. Елу жыл бойы
осы айыртауда – арыстандай айбат шегіп,
ошағымның отын
сөндірмей отырмын. Ешкім де қолымнан қағып, бетімнен алып
көрген жоқ... мені бүкіл аудан, қала берді, облыс басшылары
біледі. ал сендер білімсіздік таныттыңдар... – Нұржан шалдың
сөзін бөлді.
– ақсақал, кешіріңіз, бірақ сіздің ошақтан жалғыз-ақ түтін
ұшпай ма?..
Қоңқай: – Жалғыз түтін де – түтін. мені, әйтеуір, бір күні
бір Қоңқай өзі іздеп келіп табады.
– Бірақ ол қандай түтін,– деп күрсінді Нұржан.–Если бы от
горя дым шел, как от огня, мраком был бы мир сплошным – не
было бы дня.
– Баяғыда, – деді Бақытжан өзінің әлі де тірі екенін
дәлелдегісі келгендей есінеп.– Біздің ауылда бір шал: «Қазақ-
қа ассалаумағалейкум деп амандассаң бір самаурын шайым
кетеді», – деп ешкімнің сәлемін алып, есендеспейтін... Жарық-
тық өлгенде үш-ақ адам топырақ салды.
Шал кебеженің қақпағын аңырайта ашып,
ішінен құн-
дыздың, бұлғынның, суырдың, тиінның, қасқыр мен аюдың
терісін сілкіп-сілкіп шығара бастады. Осыншалық байлықты
бұрынды-соңды көрмеген жігіттер
кебеже ақтарып отырған
Қоңқайдың қасына қалай барып қалғаңдарын өздері де сезбеп
еді. Елдің алды болып, еңбектеп келген Бақытжан: – міне
байлық,– деді басын шайқап. аманжан ысқырып жіберді.
– міне осылар барда, – деді шал қолыңдағы бұлғынның
түгі жылт-жылт еткен терісін сипап. – Көктен Құдай, жерден
шұнай алмайды. Білгілерің келсе аудан, облыстардағы мұқым
қаратаяқтың басындағы бөрік, әйелдерінің жағасы – мен атқан
аңның терісі. ал тері-терсектің барған сайын алтынға айналып
бара жатқаны белгілі.
– Түсінік-те-е-ее, – деді аманжан ысқырып. – Пара деші,
п-а-а-ра!
– Иә, пара, шырағым. –
Шал терілерді орнына қайта
жайғастыра бастады. – Бергенді, алғанды кім жек көрсін. Егер
осы үшеуіңді өлтіріп тастасам да, осы терілердің күшімен
сотталмай құтылып кетеріме кәміл сенемін.
Достарыңызбен бөлісу: