Жарықтың және радиоактивті сәуленің әсерінен, жоғары температурада үзілуге кіші полярланған (полярсыз) байланыстың (С—С, С—Н) түсуі кезінде, реакция радикалды механизм бойынша жүреді.
Ионды механизм, ереже бойынша, полярлы ковалентті байланыстардың үзілуі кезінде (С—галоген, С—О және т.б.).
Коваленттік байланыстың ыдырауы
Гомолититтік ыдырау
Радикалдық реакцияларда субстратта байланыс гомолиттік болып бөлінеді және осы кезде бос радикал түзіледі.
R : X R + X
Гетеролиттік ыдырау
Гетеролитті механизм бойынша, коваленттік байланыстың үзілуі кезде, электрон жұбын байланыстың бір атомы алып кетуі мүмкін. Гетеролиттік реакциялар электрофильді (E) және нуклеофильді (N) болуы мүмкін.
R : X R:- + X+
анион (N) катион (Е)
Электрофилді механизм
Егер субстраттың реакциялық орталығы электрон тығыздығы жоғары болса (-) (электронды жақсы көреді), ал реагент электрофил болса, онда реакция электрофилді механизм бойынша жүреді.
Электрофилді реагенттер :
толық оң зарядты – протон Н+, бром катионы Br+, нитроний катионы NO2+, карбкатион R3C+
электронейтралды күкірт триоксиді SO3
Электрофильді орын басу реакциялары (SЕ) ароматты қосылыстарға тән,
Электрофильді қосып алу реакциялары (АЕ) қанықпаған көмірсутектеріне тән.
Нуклеофильді механизм
Субстраттың реакциялық орталығында ішінара оң заряд(+) пайда болғанда, реакция нуклеофильді механизм бойынша жүреді.
Нуклеофильді реагенттер (ядроны жақсы көреді) сыртқы электрон қабатында жұп электроны бар бөлшектер. Осы электрон жұбы арқылы жаңа ковалентік байланыс тұзе алады.
Олар теріс зарядты (гидроксид ионы ОН-, гидрид ионы Н-, хлорид ионы Cl-)
немесе электронейтралды (H2O, NH3, R–NH2) болуы мүмкін.
Спирттерге, галогентуындыларына және карбон қышқылдарына нуклеофильді орын басу (SN), ал альдегидтер мен кетондарға нуклеофильді қосып алу (АN) реакциялары тән.
