Жанама немесе орын басу титрлеу барасында зерттелетін ерітіндіге қосалқы реагент қосады, нәтижесінде анықталатын компоненткеэквиваленттік мөлшердегі түзілген жана қосылысты стандартты титранттпен титрлейді.
Қышқылдық-негіздік титрлеу
Қышқылдық-негіздік титрлеу әдісі (бейтараптау) қышқыл мен негіз әрекеттесуіне, яғни бейтараптау реакциясына негізделген:
NaOH + HCI = NaCI + H2O
OH- + H+ = H2O
Бұл әдіс арқылы ерітіндідегі қышқыл мен негіз мөлшерін ғана емес, суда ерігенде гидролизге ұшырайтын тұздар мөлшерін де анықтауға болады.
Қышқылдық-негіздік титрлеудің екі түрі болады: ацидиметрия және алкалиметрия.
Ацидиметрия - титрлеу кезінде титрант ретінде қышқыл ерітінділері пайдаланылып, негіздердің не тұздардың мөлшерін анықтайды.
Алкалиметрия - титрлеу кезінде титрант ретінде сілті ерітінділері пайдаланылып, қышқылдардың не тұздардың мөлшерін анықтайды.
Күшті қышқылды күшті негізбен (немесе қарама – қарсы) титрлеу қисығы Қисықтың солдан оңға қарай бағыты қышқылды сілтімен титрлеу кезіндегі рНтың өзгерісін, ал қарама-қарсы, оңнан солға қарай сілтіні қышқылмен титрлеуді сиппаттайды. Титрлеу қисығы бойынша эквиваленттік нүкте нейтралдану нүктесіне (рН=7) сәйкес келеді.
Әлсіз қышқылды күшті негізбен титрлеу қисығы фенолфталеин
метиоранж
рН
Бұл жағдайда эквиваленттік нүкте сілтілік аймақта болады, сондықтан рТ=9 аймақта, мысалы фенолфталеин, жатқан индикатор қолданылады. Метилоранж түсінің өзгеруі іс жүзінде титрлеудің басында байқалады.
Әлсіз негізді күшті қышқылмен титрлеу қисығы рН
фенолфталеин
метиоранж
рН титрлеген кезде бастапқыда бірітіндеп кемиді, соңынан әлсіз қышқыл ортадағы (рН=5,3) эквиваленттік аймағында секіру байқалады, бұдан кейін ол жайлап азая береді.
Көп негізді қышқылы сілтімен титрлеу қисығы Көп негізді қосылыстардың титрлеуі қисық сызығын есептеудегі негізгі айырмашылық сатылап диссоциациялануға байланысты, сондықтан титрлеу қисық сызығында екі секіруі болады. Мысалы, H3PO4 1-ші және 2-ші сатыларға титрленгенде 1-ші және 2-ші эквивалентке жетуге сәйкес келеді. 1-ші саты бойынша метилоранж, ал 2-ші саты бойынша титрлеуге фенолфталеин жарамды болып табылады.
Қышқылдық-негіздік титрлеу әдісінде қышқылдық-негіздік немесе рН индикаторлар пайдаланылады, бұл индикаторлар ерітіндінің рН мәніне тәуелді түсін өзгертеді, мысалы: фенолфталеин, метил қызыл сарысы (метилоранж), лакмус, метилқызыл т.б.
Индикаторларға қойылатын шарттар: 1. Индикаторлар эквиваленттік нүктеде немесе оған жақын нүктеде өзінің түсін өзгертуі тиіс, осы жағдайда титрлеу қатесі төмен болады. 2. Индикатор титрантпен жоғары жылдамдықта әрекеттесуі тиіс.
