ОҚУ Әдістемеліқ кешен «Бастауыш мектептегі дүниетану пәнін оқытудың теориясы мен технологиясы»

Шағын комплектілі мектептің жағдайындағы жаңа материалдарды қабылдатуға дайындық кезінде, оқушылардың оқулықтармен жұмыс істеу, бақылау нәтижелері жазылған таблица бойынша математикалық немесе тілдін құбылыстарды бақылау, белгіленген тапсырма бойынша суреттер қарастыру сияқты индивидуальды өзіндік жұмыстары басымдылық көрсетеді. Оқытушы оқушылардың оқу қызметтеріне басшылық жасауды тақырыпты белгілеп бекітумен, өзіндік жұмыс үшін тапсырмалар белгілеумен және олардың нәтижелерін тексерумен жүзеге асырады. Жаңа оқу материалымен танысу кезінде пікірлесу әдісінен басқа оқытудың әдістерінің барлығы ешқандай өзгерістерге ұжырамайды, немесе бірен саран өзгеріп отырады. Бір ғана сыныппен жұмыс жүргізу кезіндегі сияқты, ең негізгі қолданылатын әдіс турінде оқытушының түсіндірулері көрініс береді, егер де теориялық немесе практикалық сипаттағы жаңа материалдық негізінде көптеген күрделі операциялар болған жағдайда. Бірақ та оқу материалының көбісі пікірлесу әдісі сияқты басқа бір әдісті талап етеді, мұндағы өзгерістер көбінесе оқушыныњ қызметіне байланысты болады. Пікірлесудің құрамына мына бір компоненттер кіреді. Олар:

-арнайы таңдалынған материалды бақылау.

-оқушыларды белгілі бір тужырымға жетелейтін оқытушының сурақтары бойынша қарастырылған құбылыстарға анализ жасау.

-зањдылыќтар, ережелер, тужырымдамаларды бекіту

-түсініктерге нақты аңықтама берген, ережелерді белгілеген оқытушының тұжырымы.

-оқытылған түсініктердің қолданылуын немесе практикалық қызметтердегі ережелерді көрсету.

Мұндағы пікірлесудің барлық кезендері оқытушының тікелей басшылығымен жүреді және ұнымдық ауызша формаларда да өтуі мүмкін. Шағын комплектілі мектептердегі оқу материалына анализ беру және бақылау жасау сияқты екі түрлі алғашқы кезеңдер бір бірімен үйлесіп, балалардың өзіндік жұмыс ретінде орындайтын индивидуальды жазбаша жұмысының формасын қабылдайды. Пікірлесудің мұндай бірлескен кезеңі оқытушының тусініктеме беруінен басталады, мұндай берілген түсініктемелерде тапсырманың мақсаты мен оның орындалу тәсілдері көрсетілген. Оқытушының ендігі функциясы оқушылардың назарын тұжырымдаулар үшін қажетті болатын фактілерге, құбылыстарға, заңдылықтарға аудартуға умтылысында көрініс береді, сұрақтардың көмегімен ой тужырымдарына жеткізетін нусқаулар, сұрақтар мен әртурлі жазбаларды оқытушы плакаттарда немесе тақтада алдына дайындап жазып қояды. Оқытушының сұрағы мен оқушының жауабы негізіндегі пікірлесу ретінде заңдылықтар мен тұжырымдарды бекіту этапы көрінеді. Басқа сыныптың осы белгімеген уақытта оқылып жатқан материалының күрделілігіне байланысты нақты тұжырымдамаларды оқытушының өзімен бірге нақ оқушының өзі де жасай алады мұндай жағдайда балалар оқулықтағы нақты анықтамалар, ережелерді белгілеу сияқты қорытындыларды оқып алады. Шағын көмплектілі мектепте ең негізгі мазмұнға пікірлесудің ақырғы кезеңі ие-яғни оқытылған теориалық материалдарды практикалық тұрғыдан қолданылуын көрсету. Жања материалды оқыту кезінде «Дүниетану» сабағында оқушылар оќытушының тікелей басшылығымен шынайы табиғи обьектілермен танысады.

Оқытушы зерттелініп, оқытылған зат жөнінде әңгімелейді, оны балаларға көрсетеді, олардың назарларын заттың белгілеріне аудартады, заттарға әртурлі атаулар береді, әртурлі бақылаулар жүргізеді, ал балалар болса оқытушыны таңдай отырып, осы затқа уқас улгілерді қарастырып, оқытушының көрсетуі бойынша бұл заттың белгілерін табады, өздерінің жүргізген бақылауын оқытушының айтқандарымен салыстырады.Сонымен оқушылардың жаңа материалмен танысу процесі жүреді және бұл қарапайыш мектеп жағдайындағы жаңа материалды тусіндіруден ерекше. Бірақ та шағын комплектілі мектептең келесі бір пәндік сабақтарына жаңа материалдарды енгізу оқушылардың өзіндік бақылау жүргізу жолымен жүруі мумкін. Шағын комплектілі мектептерде оқытушы бақылаудың міндеттерін, обьектіні көрсетумен және бақылау нәтижелерін қорытындылаумен ғана шектелуге мәжбүр болады, ал басқару функциясын, бүтіндері бөлшектеу, ең бастыларын аныратуды карточкалар мен плакаттарда және тақтада алдын ала жазылған және оқытушының алдың ала дайындаған тапсырмалары мен сұрақтары ат қарады. Дайындау кезеуінде сияқты ужымдық ауызша жұмыстың формалары индивидуальды жазбаша жұмыстың формаларына орын береді. Шағын комплектілі мектептердің ерекше жағдайындағы өзгерістерге оқытылған материалды бекіту әдістері ұшырайды. «Дүниетану» сабағында, бекіту кезеңінде кітаппен, текстпен, иллюстрациямен, схемамен жұмыс істеу әдістері өте басым болады. Бір ғана сыныппен жұмыс істей отырып, оқытушы тапсырмалар беріп, оның мақсаттарын көрсетеді, жұмыс істеу тәсілдеріне уйретеді, оқу материалын ұғынып меңгерудегі беріктікті тексереді. Шағын комплектілі мектепте мұндай әдіс кең өріс алды, бірақ біршама өзгерген күйде, өйткені өзгерістер көбінесе оқытушының қызметіне байланысты болды. Оқулықтармен жұмыс істей отырып оқушылар, фактілерді, табиғат бейнелерін және адамдарың еңбегін, құбылыстарды өңдеп тудырады, оларды бір бірімен байланыстырады, қорытындылайды және өздерінің жасаған қорытындыларын естеріне сақтап қалуға тырысады. Оқытушылар тапсырма беріп, оның қалай орындалғандығын тексереді, бірақ та тексеру көбінесе кейінгі сабақтарға қалдырылады. Жұмыс істеудің тәсілдеріне уйретудін функциясына жоспарлар, сұрақтар мен құсқаулар кіреді.

Шағын комплектілі мектептерде оқушылардың білімді меңгеру деңгейі мен оны бекіту деңгейін тексерудың әдістері де өзгеріске ушырайды. Бір сабақ та екі уш сыныптың бір мезгілде оқуына байланысты жазбаша және графикалық тексерістер әдісі, ал ауызшалардын фронтальды тексерістер әдісі басым болады. Шағын кайплектілі мектептердегі сабақтардағы өзіндік жұмыстардың ауқымды көлеміне байланысты бұл жұмыстың нәтижесі білімнің меңгерінендік деугейі жөніндегі ақпараттардың ең сенімді қайнар көзі болып табылады. Мүнда алдында өтілген және жанадан меңгерімен білімдер мен дағдылардың қолданылуын қажет ететін жаттығулардың орындалу деңгейі өте маңызды. Сонымен шағын комплектілі мектептердің бүкіл сынып оқушыларының өзіндік жұмыс үлесі біртіндеп ұлғаюда. Бірінші сыныптан бастап ұжымдық аузша жұмыстардан индивидуальды жазбаша жұмыстардың формалары басым түсті, жоспар, сұрақ сияқты әртүрлі оқу жазбалары жүгіелі түрде қолданылуда жазу, белгілеу, сызып көрсету сияқты оқушылардың әрекеттерін белгілеуді уйғаратын тапсырмалар ғана нәтижелі болмақ сонымен шағын комплектілі мектеп жағдайындағы ерекшеліктер оқытушының сонымен бірге оқушының қызметтеріне байланысты.

1. «Дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы»-педагогикалық ғылым.

2. Дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясының басқа ғылымдармен байланысы.

Тапсырмалар:

Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқыту міндеттерін белгіленіз.

Дүниетанудан сабақ беру әдістемесінің қойылған міндеттерін көрсетініз.

Базалық білім мазмұны «Адам» блогы бойынша сипаттаңыз.

Базалық білім мазмұны «Табиғат» блогы бойынша сипаттаңыз.

Базалық білім мазмұны «Қоғам» блогы бойынша сипаттаңыз.

Пәнаралық байланыстың схемасын жасау.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 11

Қосымша әдебиеттер: 1, 2, 3, 7, 16, 17, 18

Әдістемелік нұсқаулар:

Дүниетану – оқу жоспарындағы жаңа пән, «Адам», «Табиғат», «Қоғам» білім блоктарын біріктіреді. Интерактивті пән болғандықтан, оны оқып-үйренудің негізгі мақсаты-адам, қоғам, табиғат, яғни шынайы дүниенің ірі үш құрамдас бөлігі туралы оқушыларда біртүтас дүниедегі адамның орны мен рөлін түсінуге көмектеседі.

1. Дүниетану стандартын талдау.

2. Дүниетану оқулықтарын талдау.

Тапсырмалар:

1-2 сыныпқа арналған стандарты талдау.

3-4 сыныпқа арналған стандарты талдау.

1-2 сыныпқа арналған оқулықтарды талдау.

3-4 сыныпқа арналған оқулықтарды талдау.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 4, 8, 9, 11

Қосымша әдебиеттер: 1, 2, 3, 16

Әдістемелік нұсқаулар:

Болашақ мұғалімдер бастауыш мектеп алдында ғылыми жаратылыстың білім беру саласында тұрған міндеттерді жүзеге асыра алатын болуы үшін, дүниетану стандартың, оқулықтар мазмұнын, олардың идеялары мен құрылу принциптерін жақсы білуі тиіс.

1.Білм, білік, дағдыларға қойылатын талаптар.

2. Бастауыш сыныпты бітіруші оқушыларға дүниетанудан қойылатын талаптар.

Тапсырмалар:

2-ші сыныпта «Табиғат» блогы бойынша пәнаралық байланысты жазу.

3 сыныпта «Адам» блогы бойынша пәнаралық байланысты жазу.

Әр бір блокқа берілген білім талаптарына талдау жасау.

Дүниетану пәнінің бір ерекшелігі – бұл пән мазмұны қазіргі заманғы ғылыми білімнің, мәдениеттің әр түрлі салаларына хабардар ету негізінде дүниені танып білу әдістермен оқушыны қаруландыру арқылы оның ортамен сауатты қарым-қатынасын жан-жақты дамытып, тәрбиелеуде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

1. Экологиялық білімнің мазмұны.

2. Эстетикалық білімнің мазмұны.

Тапсырмалар:

Табиғаттағы тәртіп ережелеріннің тізімін құрастыру

Жеке географиялық ұғымдарға мысалдар келтіру.

Жалпы географиялық ұғымдарға мысалдар келтіру.

Биологиялық түр ұғымдарына мысалдар келтіру.

Биологиялық туыс ұғымдарына мысалдар келтіру.

Оқушылардың ғылыми білімдерді берік игеруі және ұғымдарының қалыптасуы қабылдау, түсініктер қалыптастыру және олардың мәнін ұғу арқылы өтеді.

1. Табиғаттану ұғымдарының қалыптасуы.

1-2 сыныптарға арналған дүниетану бағдарламасынан дүниетанудың туыс және түр ұғымдарын бөліп алыңыз

Ұғымның мазмұның дәл ашуды анықтама деп атайды. Кез келген ұғым сөзбен айтылады, ұғымға байланысты жұмыс әрқашанда балалардың сөздік қорын молайтумен ұштасып отыруы тиіс.

1. Оқыту әдістері мен тәсілдері

2. Бақылау – табиғаттағы өздігінен оқып үйренудегі бірден-бір негізгі әдіс.

Тапсырмалар:

Оқыту барысында оқыту әдісінің маңызын белгіленіз.

Сабақта тиісті тәсілдер қолдана білудің маңызын белгіленіз.

Бастауыш сынып оқушыларының айналадағы табиғатты танып білуінде рөліне түсінік берініз.

Бақылауды ұйымдастыруда кезеңдеріне сипаттама. берініз.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8,14, 16, 17

Қосымша әдебиеттер: 1, 2, 3, 7, 16, 17, 18

Әдістемелік нұсқаулар:

Оқыту әдістері оқытудың мазмұнымен тығыз байланысты. Мұғалім мазмұны бойынша қажетті оқу материалын іріктеп отырып, одан сабақ берудің белгілі бір формасын анықтайды. Оқушылардың міндеті, мұғалімнің берген білімін меңгеріп, оны оқу және машықтық іс-әрекетке қолдана білу болып саналады.

1. Дүниетану сабақтарының негізгі типтері.

Дүниетану сабақтарына қойлатын талаптарды белгіленіз

Бастауыш сыныптарда кездесетін сабақтардың түрлеріне сипаттама берініз.

Аралас сабақтардың кезеңдерін құрастырыныз

Бастауыш мектептегі дүниетану сабақтарының басқа пәндер сабақтарынан біраз айырмашылығы бар. Оқушылар дүниетану сабақтарында кейіннен орта мектепте өсімдіктану, жануартану, физикалық және экономикалық география, тіршіліктану сияқты пәндерді өтуде қажетті білім, іскерлікпен дағдылар алады.

1. Сыныптан тыс жұмыстардың формалары.

Сыныптан тыс жұмыстың маңызын белгіленіз.

Сыныптан тыс жұмысты жеке-дара формадан бастаудың қажетін белгіленіз.

Табиғатқа жас әуесқойлар үйірмесінің табысты жұмыс істеуге неге байланысты болатынын белгіленіз.

Оқушылармен жеке-дара жұмыс істеген бастауыш сыныптардың мұғалімі алдымен олардың табиғатты зерттеу ықыласын оятуға, ал содан кейін балаларды сыныптан тыс жұмыстын топтық немесе көпшілік формаларына тартуға тырысуы керек.

1. Оқушылардың білімін тексеру

Дүниетанудан білімді, іскерлікті және дағдыларды тексеруді ұымдастыруға қойлатын талаптарды белгіленіз

Білім тексеру кезінде көрнекі құралдарды пайдалану қажеттілігін белгіленіз және мысал келтірініз.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 6 ,8

Қосымша әдебиеттер: 1, 2, 3, 7, 16, 17, 18

Әдістемелік нұсқаулар:

Білім тексеруді дұрыс ұйымдастыру, мұғалімге бүкіл сыныптың дүниетану түсініктері мен ұғымдарының қалай қалыптасатынын үнемі көріп, біліп, бағалап отырыуна, ал оқушыларға оқу материалын меңгеру процесінде олардың алға қарай жылжитындарын ұғынуға мүмкіндік береді. Тексеру нәтижесінде балалар білімінің объективті бағасы жинақталады, ал оның тәрбиелік маңызы зор

1. Дүниетанудан шағын комплектілі мектепгі жұмыс.

Дүниетануда көрнекі құралдарды пайдалану қажеттілігін белгіленіз және мысал келтірініз.

Дүниетану сабағының тиімділігін арттыруға қандай тәсілдер септігін тигізетін көрсетініз.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 8

Қосымша әдебиеттер: 1,3

Әдістемелік нұсқаулар:

Мұғалім әрбір сабаққа даярлана отырып, материалды жоспарлағанда әрбір сыныптағы жаңа сабақты түсіндіруге үлгеріп, өз бетімен істейтін жұмысқа тапсырма беретіндей, оның орындалуын тексеріп оқушылардың білімін тексере алатындай етіп жасайды. Және мұғалім бір сыныппен шұғылданатын мектептегідей көлемде білім беруі тиіс.

1. 1-сыныптың стандартын талдау.

2. 2-сыныптың стандартын талдау

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Қазақстан Республикасының бастауыш білім мемлекеттік стандартын қолдану керек.

1. 1-сыныптың бағдарламасын талдау.

2. 2-сыныптың бағдарламасын талдау.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Жалпы білім беретін мектептің бағдарламасы, 2003 (І-ІV сыныптар «Дүниетану») қолдана отырып, тапсырманы орындау керек.

1. 1-сыныптың оқулығын талдау

2. 2-сыныптың оқулығын талдау

3. 3-сыныптың оқулығын талдау

4. 4-сыныптың оқулығын талдау

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Жалпы білім беретін мектептің 1-4 сыныбына арналған оқулықтарды қолдану керек. Оқулықтағы шартты белгілерге назар аудару керек.

1. «Бастауыш мектеп» атты журналы, 2007, №1,2,3,4 тақырыпқа байланысты мақалаларға шолу жасау.

2. «Бастауыш мектеп» атты журналы, 2008 ,№1,2,3,4 тақырыпқа байланысты мақалаларға шолу жасау.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Озат – тәжірибелі мұғалімдерінің материалдары оқу пәнінің мазмұнындағы мүмкіндігін көрсетеді және бағыт береді.

1. 3-сыныпқа тақырыптық жоспар жасау.

2. 4- сыныпқа тақырыптық жоспар жасау.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Тапсырмаларды орындау кезінде қолданыныз: Дүниетану (1-4 сынып) бағдарламалары.- Алматы. РОНД, 2003, бет 15-27

1. 1-сыныпқа жылдық жоспар жасау.

2. 2-сыныпқа жылдық жоспар жасау.

3. 3-сыныпқа жылдық жоспар жасау.

4. 4- сыныпқа жылдық жоспар жасау.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Тапсырмаларды орындау кезінде қолданыныз: Дүниетану (1-4 сынып) бағдарламалары.-Алматы. РОНД, 2003. Жүнісқызы К., т.б. Дүниетану: Жалпы білім беретің мектептің 1-4 сыныбына арналған оқулықтар-Алматы: Атамұра, 2003.

1. Кіріспе сабаққа күнделікті сабақ жоспары.

2..Қорытынды сабақтын жоспары.

3. Сарамандық сабақ жоспары.

4.Зертханалық сабақ жоспары.

5. Заттық сабақ жоспары.

6. Аралас сабақ жоспары.

7. Топсеруенді ұйымдастыру мен өткізу әдістемесі.

8. Сыныптан тыс өткізілетін жұмыстар.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Тапсырманы орындауда төмендегідей әдебиеттерге сүйенініз

1. 2-сыныпқа топографиялық диктант дайындау.

2. 3-сыныпқа топографиялық диктант дайындау.

3. 4-сыныпқа топографиялық диктант дайындау.

4. 2-сыныпқа биологиялық диктант дайындау.

5. 3-сыныпқа биологиялық диктант дайындау.

6. 4-сыныпқа биологиялық диктант дайындау.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Тапсырманы орындауда төмендегідей әдебиеттерге сүйенініз

1. «Айналадағы дүниені бақылау күнтізбесі бойынша 1-сыныпта бір аптаға, бір айға бақылау нәтижелерін жазу.

2. «Айналадағы дүниені бақылау күнтізбесі бойынша 2-сыныпта, бір айға, маусымға бақылау нәтижелерін жазу.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Тапсырманы орындауда төмендегідей әдебиеттерге сүйенініз

1. 1-шi сыныптағы экскурсия тақырыбы: «Тірі және өлі табиғатты күзде бақылау» конспектісін жазу.

2. 2-шi сыныптағы экскурсия тақырыбы: «Өсімдіктер мен жануарлар тіршілігінде күзгі өзгерістерімен таныстыру» конспектісін жазу.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Тапсырманы орындауда төмендегідей әдебиеттерге сүйенініз.

1. «Жергілікті жерде бағдарлау» атты тақырып бойынша проблемалық сабақтын конспектісін жазу

2. Оперативтік сабақтын жоспарын құрастыру.

Орындауға ұсынылған әдістеме.

Конспекті дайындау кезінде мынадай әдебиеттерді қолданыныз:

1. Аймағамбетова Қ.А., Жүнісова К.Ж. «Дүниетану» оқулығына әдістемелік нұсқау. Алматы, 1998 талдау жасау.

2. Аймағамбетова Қ.А., Олейник З. «Дүниетану» оқулығына үлестірмелі дидактикалық материал, Алматы, 1998 талдау жасау.

3. «Дүниетану» оқулығының хрестоматиясы З. Олейник, Қ. Аймағамбетова, Жүнісова К.Ж. Алматы, 1998 талдау жасау.

Конспекті дайындау осы жоғарыдағы аталған әдебиеттерді қолданыныз.