Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

24
Қазақстан
аумағының
қаз
i
рг
i 
физикалық
-
географиялық
бөл
i
ну
i
н
i
ң
нег
i
з
i 
Л
. 
С
. 
Бергт
i
ң
нақтылы
деректері
нег
i
з
i
нде
ландшафтылық
жəне
морфологиялық
облыстарға
бөлінд
i. 
Бергт
i
ң
аудандастыру
туралы
еңбег
i
н
i
ң
Қазақстан
аумағы
үш
i
н
қаз
i
рге
дей
i
н
ғылыми
маңызы
күшін
жойған
жоқ
XIX 
ғасырдың
екінші
жартысында
басталған
табиғатты
физика
-
лык
-
география
тұрғысында
тұтас
зерттеу
жұмысы
XX 
ғасырдың
бас
кезінде
де
жалғасты
. 
Бұл
кезде
Сібір
теміржолының
қазақ
жеріндегі
бөлігі
бойында
(
Солтүстік
Қазақстан
) 
Қоныс
аудару
басқармасының
ұйымдастыруымен
Ақмола
, 
Торғай
, 
Жетісу
аймақтарында
зерттеу
жұмыстары
жүргізілді
.
В
. 
А
. 
Обручев
пен
В
. 
В
. 
Сапожников
Жетісу
мен
Тянь
-
Шаньды
, 
Н
. 
И
. 
Андрусов
Маңғыстау
түбегін
, 
С
. 
С
. 
Неуструев
жер
қыртысының
қалыптасуындағы
негізгі
заңдылықтар
жəне
Оңтүстік
Қазақстандағы
топырақтардың
негізгі
типтерін
сипаттауға
үлес
қосты
. 
Осы
зерттеушілер
еңбектері
негізінде
физикалық
географияның
аумақтық
мəселелерімен
бірге
халық
шаруашылығы
үшін
пайдалы
қолданбалы
міндеттерді
шешуге
де
мүмкіндік
туды
. 
ХІХ
ғасырдың
60-
жылдарында
Ресейд
i
ң
Қазақстан
жерін
отарлауының
жаңа
кезең
i 
басталды
. 
Соған
орай
кен
байлықтарын
пайдалануға
, 
темір
жолдарының
салынуына
жəне
ег
i
ст
i
к
жер
қорының
кеңею
i
не
көп
көң
i
л
бөл
i
не
бастады
. 
Жалпы
географиялық
зерттеулермен
б
i
рге
арнаулы
геологиялық
, 
топырақтану
, 
ботаника
, 
гидрология
, 
т
.
б
. 
салалар
бойынша
жұмыстар
жүрг
i
з
i
лд
i. 
1865-1879 
жылдар
аралығында
А
. 
Татаринов
Оңтүстік
Қазақстаннан
Ленгер
, 
Боралдай
, 
т
.
б
. 
қоңыр
көм
i
р
кен
орындарын
ашты
. 
Маңғыстау
түбег
i
нен
көм
i
р
кен
i
н
i
ң
ашылуына
байланысты
мұнда
одан
əр
i 
барлау
жұмыстары
жүрг
i
з
i
лд
i. 
1865-1879 
жылдары
И
. 
В
. 
Мушкетов
пен
Г
. 
Д
. 
Романовский
Арал
маңын
, 
Қаратауды
, 
Тянь
-
Шаньның
солтүстігін
, 
Балқаштың
оңтүстігін
, 
Тарбағатайды
зерттеп
, 
Түрк
i
стан
аймағының
алғашқы
геологиялық
картасын
(1881 
ж
.) 
жасады
. 
И
. 
В
. 
Мушкетов
Орта
Азияның
физикалық
географиясы
мен
геологиясына
арналған
«
Тур
-
кестан
» («
Түрк
i
стан
») 
еңбег
i
н
жазды
(1886-1906 
ж
.). 
Ол
сонымен
б
i
рге
1887 
жылы
Верныйдағы
(
қаз
i
рг
i 
Алматы
) 
з
i
лзаланың
себеб
i
н
жəне
зардаптарын
зерттед
i. 
ХІХ
ғасырдың
90-
жылдарында
С
i
б
i
р
теміржолдарын
салуға
бай
-
ланысты
Солтүстік
Қазақстанда
көрнект
i 
геолог
К
. 
И
. 
Богдановичт
i
ң
жалпы
басшылығымен
б
i
рнеше
экспедициялық
зерттеу
жүрг
i
з
i
лд
i. 

25
Осының
нəтижес
i
нде
Солтүстік
жəне
Орталық
Қазақстанның
геологиялық
құрылысының
нег
i
зг
i 
сипаты
анықталып
, 
б
i
рнеше
көм
i
р
кен
орындары
(
Ек
i
бастұз
, 
т
.
б
.) 
ашылды
. 
И
. 
В
. 
Мушкетов
өз
i
н
i
ң
геологиялық
зерттеулер
i
н
i
ң
нəтижес
i
нде
Тянь
-
Шаньның
қаз
i
рг
i 
жер
бедер
i
н
i
ң
қалыптасу
заңдылықтарын
ашты
жəне
орографиялық
құрылысының
нег
i
зг
i 
белг
i
лер
i
н
анықтады
. 
Оның
Арал
Қарақұмында
жүрг
i
зген
бақылаулары
Қазақстан
мен
Орта
Азиядағы
қуаң
өң
i
рлердегі
жер
бет
i
н
i
ң
өзгеру
i
не
эолдық
процестердің
күшт
i 
əсер
тиг
i
зетін
i
н
дəлелдед
i. 
Д
. 
Л
. 
Иванов
Батыс
Тянь
-
Шаньның
i
р
i 
масштабты
гипсомет
-
риялық
картасын
жасады
. 
Арнаулы
геоморфологиялық
зерттеу
жұмыстарының
i
ш
i
нде
Л
. 
С
. 
Бергт
i
ң
еңбег
i 
ерекше
. 
Ол
алғашқы
болып
Солтүстік
Арал
шөлдер
i
н
i
ң
жер
бедер
i 
п
i
ш
i
ндер
i
не
геоморфологиялық
сипаттама
берд
i. 
ХІХ
ғасырдың
70-
жылдарынан
Қазақстан
аумағында
метеорологиялық
бақылаулар
жүрг
i
з
i
лд
i, 
б
i
рақ
мұнда
метеорологиялық
станциялардың
саны
өте
аз
болды
жəне
аумақ
бойынша
орналасуы
б
i
ркелк
i 
болмады
. 
1898-1899 
жылдары
Л
. 
С
. 
Берг
, 
П
. 
Г
. 
Игнатьев
жəне
В
. 
Д
. 
Елпа
-
тьевский
Орыс
Географиялық
қоғамының
Батыс
С
i
б
i
р
бөл
i
мшес
i
н
i
ң
тапсырмасымен
Солтүстік
жəне
Орталық
Қазақстанның
i
р
i 
көлдер
i
не
зерттеу
жүрг
i
зд
i. 
1899-1902 
жылдар
аралығында
Л
. 
С
. 
Берг
Арал
теңізін
i
ң
ги
-
дрологиясын
зерттед
i. 
Нəтижес
i
нде
Арал
теңізі
туралы
бұрынғы
түс
i
н
i
ктер
түб
i
р
i
мен
өзгерт
i
лд
i. 
Бұрын
бүк
i
л
Тұран
ойпатынан
шығыста
Балқаш
көліне
дей
i
нгі
аралықта
созылып
жатқан
б
i
ртұтас
Арал
-
Каспий
алабы
болды
деген
ұғым
тер
i
ске
шығарылды
. 
ХХ
ғасырдың
басында
қаз
i
рг
i 
Қазақстан
жер
i
нде
топырақтану
зерттеулер
i 
кеңінен
жүргізілді
. 
Қазақстанның
өс
i
мд
i
г
i
н
зерттеуге
геоботаник
А
. 
Н
. 
Краснов
үлкен
еңбек
с
i
ң
i
рд
i. 
Оның
экспедиция
-
сы
Алтайды
, 
Каспий
ойпатын
, 
Шу
-I
ле
тауларын
, I
ле
өзені
алабын
, 
I
ле
Алатауын
қамтыды
. 
Ол
алғашқылардың
б
i
р
i 
болып
Тұран
шөл
i
н
ж
i
ктеп
, 
онда
шөлд
i
ң
саздақты
, 
құмайтты
, 
тастақты
, 
сортаң
түрлер
i
н
i
ң
бар
екенд
i
г
i
н
анықтады
. 
1908 
жылғы
Торғай
экспедициясынан
басқарған
И
. 
М
. 
Краше
-
нинников
30 
жыл
бойы
Қазақстанды
геоботаникалық
тұрғыдан
зерттед
i. 
Ол
өз
еңбектер
i
нде
, 
əс
i
ресе
, 
өс
i
мд
i
к
ассоциациясының
жер
бедер
i
мен
жəне
топырақпен
өзара
қатынасын
терең
талдады
. 
ХІХ
ғасырдың
соңы
ХХ
ғасырдың
басында
Қазақстан
фаунасын

26
зерттеуге
көң
i
л
бөл
i
не
бастады
. I
р
i 
зоологиялық
зерттеулерд
i 
Арал
-
Каспий
алаптарында
кеңінен
жүрг
i
зілд
i. 
Қазақстан
жер
i
н
i
ң
кеңест
i
к
дəу
i
рде
зерттелу
i 
Қазақстанның
өнд
i
рг
i
ш
күштер
i
н
орналастыру
мен
дамыту
мəселелер
i
мен
т
i
келей
байланыстырылды
. 
Өнеркəс
i
п
пен
ауыл
шаруашылығының
дамуы
табиғи
қорлардың
зерттелу
i
мен
ұштастырылды
. 
Əрб
i
р
i
р
i 
құрылысқа
байланысты
географиялық
ортаның
элементтер
i – 
жер
қойнауы
, 
топырақ
қабаттары
, 
су
қорлары
, 
климаты
, 
т
.
б
. 
зерттеле
басталды
. 
Кен
байлықтарын
табу
жəне
оларды
игеру
мақсатында
геологиялық
барлау
жұмыстары
кең
i
нен
жүргізіле
бастады
. 
Топырақ
жəне
өс
i
мд
i
к
түрлер
i
н
зерттеу
экспедицияларының
жұмысы
жандан
-
дырылды
. 
Жаңа
қалалар
мен
елд
i 
мекендерд
i
ң
пайда
болуына
жəне
одан
əр
i 
дамуына
байланысты
Қазақстанның
көпш
i
л
i
к
бөл
i
г
i
н
i
ң
климаттық
жағдайы
зерттелд
i, 
су
қорларын
i
здеу
жұмыстары
кең
көлемде
жүрг
i
з
i
лд
i. 
ХХ
ғасырдың
20-
шы
жылдарының
ортасында
ел
i
м
i
зде
халық
шаруашылығын
қайта
құру
жəне
социалистік
экономиканың
нег
i
з
i
н
қалау
кезең
i 
кең
өр
i
с
алды
. 
Біртіндеп
жекелеген
аумақтарды
жүйел
i 
жəне
жан
-
жақты
зерттейт
i
н
ғылыми
экспедициялар
ұйымдастырыла
бастады
. 
1926 
жылы
КСРО
Ғылым
Академиясы
жанында
құрылған
одақтас
жəне
автономиялық
республикаларды
зерттеуш
i 
арнаулы
комитет
Қазақстанның
жер
қойнауын
зерттеу
жұмысын
қолға
алды
. 
1933 
жылы
Қазақ
гидрометеорология
басқармасы
ұйымдас
-
тырылып
, 
ауа
райы
климат
өзгерістеріне
тұрақты
байқау
жұмыстары
жолға
қойылды
. 
Геологиялық
зерттеулер
жүйелі
түрде
жүргізіле
бастады
, 
оның
негізгі
мақсаты
– 
ел
i
м
i
зд
i
ң
өнеркəс
i
б
i
не
аса
қажет
кен
орындарын
табу
жəне
оларды
барлау
болды
. 
Орталық
Қазақстанда
академик

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: