Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

184
ДЕНЕ 
ЖАТТЫҒУЛА
-
РЫМЕН
АЙНАЛЫСУШЫ
-
ЛАРДЫ
ТЕСТІЛЕУ 
16-кесте.
 Алғашқы физикалық жарамдылық  тексеру (Ұлыбритания)
Германия. 
24 жастан асқан әскери қызметкерлерге жасалған 
нормативтер, 17-кестеде көрсетілген
17 кесте. 
Физикалық жарамдылығын тексеру (Германия)
Норматив
Жасы
17—29
30-34
35 — 39
35-39
45 — 49
Қашықтыққа жүгіру
1,5 мили (2,4 км), мин, с
11,30
12,00
12,30
15,00
20,00
Қашықтыққа жүгіру 3 мили (4,8 км), 
мин, с
—
—
—
35,00
40,00
Степ-тесті (кесте б/ша)
—
—
—
215
232
Жаттығу
Бағалау
Өте жақсы
Ж
ақсырақ
Ж
ақсы
 Ж
ам
ан ме
с
Қанаға
тт
ан
дырылған
қанаға
тт
анды-
рылғандыр
уға 
жуық
Қашықтыққа жүгіру 50 м, с
6,0
6,5
7,0
7,5
8,0
8,5
Орынна ұзындыққа секіру, м
2,73
2,53
2,33
2,13
1,93
1,73
Салмағы 3 кг медболды 30 ішінде 
жатқан күйде кеудеден көтеріп 
лақтыру, рет
35
30
25
20
15
10
Жатқан күйде 30 с ішінде кеудені 
көтеру рет
28
26
22
19
16
12
Кемеге тартылу, рет
12
10
7
5
2
1
Қайталамалы жүгіріс 2 х 10 м с 
жүкпен,с
9,7
10,2
10,7
11,2
11,7
12,2
2000 м қашықтыққа жүгіру, мин, с
6,20
7,10
8,00
8,50
9,40
10,30

185
ДЕНЕ
ЖАТТЫҒУЛА
-
РЫМЕН 
АЙНАЛЫСУШЫ
-
ЛАРДЫ 
ТЕСТІЛЕУ 
АҚШ.
 Жылына екі рет сынақ беріледі (18-кесте), оның нәти
-
желері жасына байланысты бағаланады (19 және 20 кетелері).
18 -кесте.
 Дене шынықтыру сынағы (АҚШ)
19 -кесте.
 Ең төменгі талаптар (АҚШ)
20 -кесте.
 Дене шынықтыруды жалпы бағалау (АҚШ
Ұпайлар
Норматив
Көтерілу, рет
Кеудеге көтеру, рет
3 миль қашықтыққа жүгіру 
(4,8 км), мин, с
100
20
80
18,00
90
18
75
19,40
80
16
70
21,20
70
14
65
23,00
50
10
50
26,20
Жасы
Норматив
Ұпайлар
Қөтерілу
, рет
Ке
удег
е көтер
у, 
рет
3 мильг
е жүгір
у, 
мин
3 жа
тты
ғу үшін
Қо
сымша
Ж
алпы көлемі
17 — 26
3
40
28
95
40
135
27—39
3
35
29
84
26
110
40—45
3
35
30
78
7
85
Жасы
Бағасы
Қанағаттанарлық
3-ші топ
2-ші топ
1-й топ
17 — 26
0—134
135—174
175—224
225
27 — 39
0—109
110—149
150—199
200
40-45
0-84
85—124
125—174
175

186
Франция.
 35 жасқа дейінгі әскери қызметкерлер 21-кестеде 
көрсетілген нормативтерді орындауы қажет. 
Норматив
Бағасы
Өте жақсы
Жақсы
Қанағаттанарлық
Қашықтықта жүгіру 100 м, с
12,6
13,7
14,9
Ядро лақтыру, м:
7,257 кг
8,80
6,70
5,10
5 кг
10,70
8,20
6,20
Секіру:
биіктікке, м
1,49
1,31
1,14
ұзындыққа, м
5,40
4,60
4,00
Қашықтыққа жүгіру, 1000 м, мин, с
3,05
3,25
3,48
Купер тесті (12-минуттық жүгіру), м
2 800
2400
2 000
Еркін жүзу стилі, м
50
50
50
Арқанмен өрмелеп шығу:
Аяқтың көмегінсіз, м
3
3
3
Аяқтың көмегімен, м
5
5
5
21-кесте. 
Дене шынықтыру стандарттарын тексерудің болжалды нормативтері 
(Франция)
ӨЗІН-ӨЗІ ТЕКСЕРУГЕ АРНАЛҒАН СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР
1.  Дене дамуын бағалау кезінде қандай көрсеткіштер ескерілуі ке
-
рек? 
2.  Жастардың  физикалық  сауаттылығын  бағалау  үшін  негізгі 
сынақтарды атаңыз.
3.  Негізгі функционалдық жүйелердің жай-күйін анықтау үшін те
-
сттерді белгілеңіз.
4.  Дененің өнімділігін анықтау үшін қандай үлгілерді білесіз?  

187
Осы тарауды оқығаннан кейін, сіз білетін боласыз:
■
  еңбекке қабілеттілігін сақтау үшін белсенді тынығудың маңызы неде;
■
  белсенді тынығу кезінде қандай жаттығулармен айналысқан жөн.
ҚАЗІРГІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІНДЕГІ
БЕЛСЕНДІ ТЫНЫҒУ
11  
Бөлім
Дене жаттығуларын қолдану уақытында белсенді тынығу ең
-
бекке қабілеттілігін сақтауда өте маңызды рөл атқарады.
Белгілі бір қызметтің бір түрінен екіншісіне ауысу кейде де
-
малыстың орнын басады және еңбекке қабілеттілігін жеткілікті 
жоғары деңгейде ұстайды. Керісінше, енжар тынығу, яғни ты
-
нығу ешқандай әрекетсіз өтсе, онда еңбекке қабілетін қалпына 
келтіру әрдайым мүмкін бола бермейді. Бұны физиолог Сеченов 
И.М.  XIX  ғасырдың  басында  дәлелдеді.  Бір  қызығы,  физика
-
лық күш жұмсауға бейімделмеген адамдарда Сеченов феномені 
жоқ немесе аз білінеді. Керісінше, белсенді демалу шыныққан 
адамға жағымды әсер етеді.
Шаршау  -  ол  физиологиялық  өзгерістер  мен  организмдегі 
өзгерістердің нәтижесі болып табылатын, өте күрделі процесс. 
Жүйенің қандай да бір бөлімшесінің, ең алдымен бас ми   қабығы 
қызметінің бұзылуы бүкіл денеде еңбекке қабілеттілігін айтар
-
лықтай төмендеуіне әкелуі мүмкін. Көбінесе қажығандық физи
-
калық немесе ой жұмысынан туындайтынына қарамастан, улкен 

188
бас ми жартышары қабының жүйке жасушаларына әсер етеді. 
Нағыз  қажығандықтың  алғашқы  белгісі  -  шаршау  сезімінің 
пайда болуы. Бұл субъективтік көрсеткішке ерекше назар ауда
-
ру керек. Шаршау сезімі - «қажығандықтың басталғаны туралы 
табиғи ескерту»- деп жазған физиолог Ухтомский А.А.
Қажығандық  әбден  зорығуға  алып  келуі  мүмкін,  және  ол 
қалыпты тынығудан кейін кетпейді. Кез-келген артық күш са
-
лудың    теріс  реакциясы  болып  табылатын  әбден 
зорығу,  ауыр  бұзылулардың  және  тіпті  жоғары 
жүйке қызметінің бұзылуының себебі болуы мүм
-
кін (54-сурет). Белсенді тынығу жаттығулары не
-
гізгі жұмысқа қатыспаған немесе аз қатысқан бұл
-
шықет топратына қызметтін ауысуын қамтамасыз 
ету үшін таңдалуы керек
Олар  жаттығулардың  үш  тобын  қамтуы  тиіс: 
тыныс  алу,  тырысу  мен  босаңсуды  кезектестіру 
және ҚТА-ны созу.
Арнайы  мақсатты  жаттығулар,  орталық  және 
вегетативтік  жүйке  жүйесіне  әсер  ете  отырып, 
үйреншікті емес және кейде төтенше жағдайлар
-
да  тұрақты  мінез-құлыққа  қажетті  дағдыларды 
тәрбиелейді.  Тыныс  алу  жаттығуларына  ерекше  назар  аудару 
керек. Дұрыс жасалған тыныс алу кезінде диафрагманың қы
-
зметі тиімді болып табылады, бұл жүрекке қанның ұлғаюына 
әкеледі.
Тыныс алу жаттығуларын қолдану және тыныс алудан және 
тыныс шығарыдан кейінгі оңтайлы өткінші тыныс алудағы ір
-
кіліс ағзаның оттегі жетіспеушілігіне төзімділігін арттырады, 
бұл  өз  кезегінде  ферменттік  жүйелерге,  жүрекке  және  миға 
қанмен қанықтырудың тиімділігіне әсер етеді.
Кешке  тыныс  алу  гимнастикасын  жасау  жүйке-бұлшықет 
тырысуын жеңілдетуге, жүйке жүйесінің босаңсуына бағытта
-
луы  мүмкін.    Келесі  жаттығу  өте  пайдалы:  1  есебінен  қысқа 
тыныс алу, 2 - 4 есебінен ұзақ тыныш дем шығару қажет. Бұл 
жаттығу  ішкі  органдардың  (вегетативті)  бұлшықеттерін  және 
қан тамырларын босаңсуына көмектеседі.
Тыныс  алу  жаттығулары  ұйқысыздыққа  қарсы  күресудің 
құралы бола алады.
Мысал ретінде, жұмысы жүйке-эмоционалдық салаға жоға
-
ры  талаптар  қоятын  адамдарға  белсенді  тынығу  үшін  ұсы
-
Қатты шаршау 
деңсаулықтың 
бұзылуына акеліп 
соғады
54
ҚАЗІРГІ  ЕҢБЕК 
ТҮРЛЕРІНДЕГІ
БЕЛСЕНДІ ТЫ
-
НЫҒУ

189
нылған дене жаттығулар жиынтығын ұсынамыз.
I. АРНАЙЫ ТЫНЫС АЛУ ЖАТТЫҒУЛАРЫ

жүктеу/скачать 34,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: