Оқулық-әдістемелік бағдарлама. Семей, 2007ж

Бұл жоба жыраулар шығармашылығын өту кезеңінде де, қорытынды, коррекция сабақтарында да тиімді болып келеді. Әсіресе оқушылардың білім деңгейін өз беттерімен анализ, синтез, баға беру сияқты танымдық іздендіру сатыларына жетелеуде көмекші бола алады. Сондай тапсырмалардың бір жүйесін ұсынайық.

Б1

бағыты бойынша:

а) Мына бағаналарды толтырып, «Жыраулар толғауларының негізгі тақырыбы» атты хабарлама әзірлеңдер.

Үлгі:

2
Б1

3. Осы бағыты бойынша әр тақырыптағы жыраулар поэтикасына талдау жаса. (өздері қалаған тақырып, жыраулар негізінде)

Үлгі:

Жырау-лар	Өмір жайлы толғаулары	Теңеу	Эпитет	Метафо-ра	Шешен-дік ора-лымдар	Дыбыс-тық үн-дестік	Қоры-тынды

4. Жырау толғауларындағы афоризм.

Мына модельді толтыру, түсінік беру.

Афоризмдерінің қайнар көзі

Б1, Б2
Тармағы бойынша мынадай тапсырмалар ұсынуға болады:

«Жыраулар және тарих» тақырыбына ғылыми сипаттағы мақала әзірлеу.

1.Халқымыздың ұлы ұландары жыраулар шығармашылығында.

Толғау-эссе жазу.

1. Жыраулар поэзиясы және батырлар жыры. Азаттық, теңдік мәселелері. (реферат жазу)

2. Бұхар толғауларындағы Абылай мен тарихи Абылай. Тарихи және көркем шындық. (реферат жазу)

Пайдалануға болатын әдебиеттер: (бірінші, екінші, үшінші тапсырмалар бойынша)

1.М.Мағауин «Қобыз сарыны»

2.К.Мамыров «Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі»

3.Ж.Қасымбаев «Жоңғар-қазақ тартысындағы саяси және әскери мәселелер»

4.М.Қозыбаев «Ақтаңдақтар»

5.М.Әуезов «Қазақ әдебиетінің тарихы»

6.М.Жолдасбеков «Асыл арналар»

Б3

Тармағы бойынша мынадай тапсырмалар беруге болады.

1. 
   Әр нүктедегі анықтамаға мысалдар тауып, жыраулар шығармашылығының ерекшеліктерін дәлелдеу.
   

2. 
   Жыраулар тілінің сөздігін құрастыру. Бұл тапсырманы топқа бөліне отырып орындап, соңынан қорытынды жасауға болады.
   

3. 
   Жыраулар шығармашылықтарындағы үндестік пен басты ерекшеліктерді тауып, сараптама-талдау жазу.
   

1. 
   Жыраулар туралы мәлімет жинау, хронологиялық таблица жасау.
   

2. 
   Өздеріңе ұнаған жырау толғауларына әдеби талдау жасау.
   

3. 
   Жырауларша толғасам... Шығармашылық конкурсқа дайындалу.
   

ә) «Сөйле, жырау» Жыраулар жайлы аңыздарды жинастырып, мәнерлі түрде айтып беру. Инсценировка жасауға да болады.

4. 
   «Кім шешен ?» Іскерлік айтыс өткізу. Шешендік өнер сайысы. Жыраулар толғауларындағы даналық, шешендік сөздерді пайдалана отырып ауызша әңгіме-толғауға дайындалу. Соның негізінде ой толғау жазу.
   

1. 
   «Бір жақсымен дос болсаң...» (Шалкиіз)
   
2. 
   «Кеңессіз сөз бастама...» (Асан қайғы)
   
3. 
   «Болат қылыш алынып...» (Доспамбет жырау)
   
4. 
   «Қайран да менің Еділім...» (Қазтуған)
   
5. 
   «Ханға қарсы тұрам деп...» (Жиембет жырау)
   
6. 
   «Ел шетіне жау келсе...» (Ақтамберді жырау)
   
7. 
   «Болат тудың Бөгембай» (Үмбетей жырау)
   
8. 
   «Ей, Абылай, Абылай...» (Бұхар жырау)
   

Б5

бағыты бойынша ұсынылатын тапсырмалар:

1. 
   «Жыраулар сөзі-тарих шежіресі» тақырыбына баяндама әзірлеу.
   

а) Тарихтан алған білімді пайдалану

ә) Тарихи жағдайлардың жыраулар сөзіндегі көрінісіне назар аудару, дәлеледеу

б) Баяндаманы жоспар-тезис үлгісінде де орындауға болады

Жыраулардағы шешендік сөздер, ақыл-нақылдарды ауыз әдебиетінің басқа үлгілерінен іздестіру, салыстырмалы талдау жасау.

Үлгі:

Жыраулар	Ертегілер	Мақал-мәтелдер	Шешендік сөздер	Батырлар жыры	Айтыстар

1. 
   Мағауиннің «Қобыз сарыны» кітабы бойынша жыраулар туралы деректерді жинақтау. Аңыз бен шындықты саралау.
   

, бағыттары бойынша:

1. 
   Тарихта ғалымдардың жоңғар шапқыншылығы туралы ғылыми зерттеуі, әдебиетші ғалымдардың жыраулар туралы еңбектері бойынша зерттеу жүргізу. (модельде еңбектер ұсынылған)
   

а) жоңғар шапқыншылығы туралы ғалымдар пікірінің үндестігі, өзіндік ерекшелігін саралау;

ә) Жыраулар туралы да осындай жұмыс жүргізу.

М.Жолдасбековтың «Асыл арналар» т.б еңбектерді пайдалануға болады.

Ескерту: Бұл тапсырманы топқа бөліне отырып орындау тиімді.

Ұсынылған әдебиеттің барлығы емес мұғалім басшылығымен саралап алуға болады.

Б7

бағыты бойынша:

1. 
   «Жырау кім?» тақырыбы бойынша реферат жазу (әдебиеттің тізімі, мазмұны берілген)
   

Тақырыбы;

Мақсаты мен міндеті;

Болжам (гипотеза);

Жаңалық (рефераттағы өзіндік жаңалығы, ізденісі);

Қорытынды.

2. 
   Мына графаны толтырып, жыраулар туралы мәлімет жинақта.
   

Үлгі:

Жыраулар	Қай ханның тұсында өмір сүрген	Қандай қызмет атқарған	Басты шығармалары	Даналық, пәлсапалық ойлары

Б8

3. 
   «Жыраулар, Егеменді Қазақстан және мен» тақырыбына пікір алмасып, өмірдегі өз мақсаттары, оған жету жолдары туралы сырласу.
   

Пікірлесу сұрақтары:

Жыраулар шығармашылығынан не алдың?

Менің сүйікті жырауым (неге ұнайды) т.с.с

Жыраулар мұрасы және егеменді Қазақстан.

Мақсатым, оған жету шарттары.

3.Өнер сайысын өткізу

а) Толғауларды мәнерлеп жатқа оқу;

ә) Аспаптар көмегімен мақамдап айта білу;

б) Инсценировка;

в) Арнау өлеңдер жазу (Жырауларға арнау)

4. 
   Жыраулар тілінің түсіндірмелі сөздігін жасау:
   

1. 
   Түсіндірмелі сөздік;
   
2. 
   Фразеологиялық сөздіктер.
   

Мазмұны
Түсінік хат....................................................................................................3-6б