Оқулық-әдістемелік бағдарлама. Семей, 2007ж
жүктеу/скачать 1,16 Mb.
|
казирги кезен
- Бұл бет үшін навигация:
- Оќуѓа, талдауѓа
- ¤мірі, шыѓармашылыќ ќызметінен мєлімет
- Шыѓармашылыѓыныњ басты ерекшеліктері
- -«Кµзінен айдыњ жас тамды» µлењдер топтамасы
- «Ќараќазан ѓасыр» (драмалыќ дастан)
- Пєнаралыќ байланыс
- Сын-зерттеу ењбектері: Оќушылар ‰шін
- Шарты: Оќушы
- Иран – Ѓайып (Оразбаев Иранбек) (1947)
- ¤з беттерімен оќуѓа
- Иран-Ѓайып жырларыныњ басты ерекшелігі
- -Аќындыќ, сµз µнері туралы µлењдеріне шолу: «Сµз патшасы» талдау.
- -Туѓан жер, оныњ табиѓаты, т±лѓалы ±лдары туралы µлењдеріне шолу. «О, ж±мыр Жер-Жыр-Ана
- «Нан» µлењін талдау.
- -Махаббат туралы µлењдеріне шолу: «Єлі к‰нге сенбесіњді ±ѓамын» талдау.
- «Ќанмен жазып ж‰рекке есіміњді» талдау.
- Иран-Ѓайыптыњ драмалыќ туындыларына шолу.
- Єдебиет теориясы
- Есдаулетов шыѓармашылыѓыныњ басты-басты ерекшеліктері (шолу)
- 3.«Соловки-Торѓай-Міржаќып Дулатов»
- Сын-зерттеу ењбектер. Оќушы ‰шін
- Пленарлыќ отырыс с±раќтары
- ІІ кезењ. Аннотация талдауларды ортаѓа салу.
|
Оразалин Н±рлан ((1947) Кµрнекті аќын, драматург, аудармашы, публицист, ќоѓам ќайраткері, Ќазаќстанныњ ењбек сіњірген ќайраткері, Ќазаќстан Республикасыныњ Мемлекеттік сыйлыѓыныњ иегері, Ќазаќстан Жазушылар Одаѓы басќармасыныњ тµраѓасы. Аќынныњ бірнеше Халыќаралыќ ±йымдар мен ќауымдастыраныњ м‰шесі, тµраѓасы екендігі. Оќуѓа, талдауѓа: «Кµзінен айдыњ жас тамды» (топтама µлењдер) Драмалыќ дастан: Ќараќазан ѓасыр. ¤з беттерімен оќуѓа: «Аспанныњ жыртып жейдесін», «Т‰н суреті», «Ќ±ралайдыњ салќыны». ¤мірі, шыѓармашылыќ ќызметінен мєлімет: 1997 жылы Алматы облысында д‰ниеге келуі. КазМУ-дыњ филология факультетін бітіруі. Єр т‰рлі газет-журналдарда редактор, бас редактор ќызметін атќаруы, театр саласындаѓы ќомаќты ењбектері. Єр т‰рлі мемлекеттік жауапты ж±мыстарда ењбек етуі. Шыѓармашылыѓыныњ басты ерекшеліктері: Шыњѓыс Айтматов айтќандай, «Ѓарыш мінезді жырларыныњ» басты арќауы: адам мен ѓарыш; тірлік пен баќилыќ; парасаттылыќ пен пенделік; биіктік пен аласалық арасындаѓы тартыс екендігі. Махаббат т±раќтылыѓы, жар келбеті. Кµне бабалардыњ, аруаќтардыњ µзінен єулие ќасиетті, ±лылыќты іздейтіні, ѓарышпен тірілердей сырласатыны, жер мен кµк арасын жалѓастыруѓа тырысатыны. Поэзиясында дала ‰шін м±њайып, ѓалам ‰шін ќуанатын, уаќытпен сырласып, ќазаќ ‰шін ќамыѓатын, ерекше лирикалыќ ќаћарманныњ барлыѓы. Аќынныњ µз замандастарынан бµлек, ќаламгерлік стилі, жырларыныњ сырласу, сондай-аќ жан айѓайынан ќ±ралѓан с±раќтарѓа ќ±рылуы, оныњ кейде тіршіліктен, адам єлемінен тыс беймєлім к‰шке арналуы. Драмалыќ шыѓармаларыныњ µзгеге ±ќсамайтын дара єлемі, жанры, дастандыќ сипаты. ‡нді классигі Р.Тагорды, неміс драматургі Х.Каллауды т.б єлем єдебиетініњ драматургтерін аударуы. ¤зініњ де бірнеше драмалыќ шыѓармаларыныњ єлем тіліне аударылуы. Поэзиясына шолу: ¤лењдерді таќырып єуендеріне, кµтерген пробламаларына сай саралап талдау: -Отан, туѓан жер таѓдыры жєне лирикалыќ ќаћарман. -Табиѓат пен лирикалыќ ќаћарман. -Махаббатжєне лирикалыќ ќаћарман. -Жања ѓасыр лебі, оныњ тыныс-тіршілігі жєне лирикалыќ ќаћарман. -«Кµзінен айдыњ жас тамды» µлењдер топтамасы. Топтаманыњ тоѓыз µлењнен т±руы. Айтар ой, кµтерілген проблеманыњ лирикалыќ ќаћарманныњ кµњіл с‰згісі, сезім пернелері арќылы берілуі. Жырлардаѓы Ай. Бірде кµзінен жас тамѓан, бірде ѓашыќ шашына оралып н±р ќ±йып т±рѓан, бірде к‰рсінген, бірде астында жыр ќалѓан Ай. Ай – топтама µлењдердіњ жаны, кµркем єлемі. Ай - аќын жырыныњ жаратылысын ашатын образды ойларыныњ кµркемдік ќ±ралы, сезім сырлары, т‰йсігі екендігі. Ѓарышќа шарыќтау, ѓарышпен тілдесу, ѓарышќа ‰н ќату. Ай мен лирикалыќ ќаћарманныњ егіздігі. Оныњ кµњіл-к‰йіне Айдыњ да ‰н ќосып шаттануы, к‰рсінуі. Табиѓаттыњ Адамды сезінуі; Адамныњ табиѓатты сезінуі; онымен тілдесуі, сырласуы. Жырдыњ кµркемдік єлемі, стильдік ерекшелігі, сезім мен ойдыњ ‰ндесе келе т±њѓиыќ сырларды паш ететін ќуаты. «Ќараќазан ѓасыр» (драмалыќ дастан) -Дастанныњ ±лт пен ±лыстыњ бірлігі ‰шін шєйіт болѓан ±лы арыстар мен ±лы аналарѓа арналуы. Идеялыќ проблематикасы, эстетикалыќ єлемі. Ана мен ±лдыњ арасындаѓы с±хбаттар. Єр с±хбаттыњ негізінде жатќан µзекті мєселелер, айтар ой арналары. Алѓашќы с±хбат. Ой ќажытќан ±л м±њы. Таѓдыр талќысы шаршатќан ана м±њы. Ананыњ ќажырлы, аќылѓа толы ќайсар ‰ні. Ана сыры. Ќасым таѓдыры, єділетсіздік с±мдыѓы, ана ќайѓысы. -Ќалѓан с±хбаттарда ана сырыныњ жалѓасуы. Ол сырларда жатќан халыќтыњ басынан µткен тоталитарлыќ ж‰йе, Сталиндік репрессия с±мдыќтары, адамдар таѓдыры. Едіге ќарттыњ бейнесі. Соњѓы с±хбаттар ананыњ соњѓы сыры мен болашаќќа аманаты, сенімі, аруаќтармен тілдесу тєсілінде жазылуы. -Драмалыќ дастанныњ кµркемдік ерекшелігі - с±хбаттарѓа ќ±рылуы, диалог, монологтар, баяндау-єњгімелердіњ т±тасып, бірлесіп жатќан єлемі. Дастан негізіндегі халыќ таѓдыры, ана таѓдыры, ±л таѓдырыныњ заман шындыѓымен берілуі. ¦лттыќ наным сенім, мифтіњ дастанды єрлеп т±рѓан кµркемдік ќуаты екендігі. Пєнаралыќ байланыс: -Ќазаќстан тарихы. (Ќазаќ тµњкерісі, оныњ зардаптары. Сталиндік репрессия). Єдебиет теориясы: -Топтама µлењдер жанрыныњ ерекшелігі. -Драмалыќ дастандар, драмалыќ ќаћарман, лирикалыќ кейіпкер туралы білімдерін терењдету.
Ќазаќ єдебиеті. (энциклопедия) А, 1999ж Ќазаќ жазушылары ХХ ѓасыр. А, 2004ж, 242б М±ѓалім ‰шін: 1.Ш.Айтматов «Ѓарыш мінезді жырлар», «Ќ±ралайдыњ салќыны» жинаѓы, А, 1997ж.
Иран – Ѓайып (Оразбаев Иранбек) (1947) Аќын, драматург, Ќазаќстан Республикасы Мемлекеттік сыйлыѓыныњ, І.Жанс‰гіров атындаѓы жєне Жамбыл атындаѓы Халыќаралыќ сыйлыќтардыњ иегері, Т‰ркі поэзиясы Халыќаралыќ фестивалініњ лауреаты. Оќуѓа, талдауѓа: «Сµз патшасы», «Консилиум», «Єлі к‰нге сенбесіњді ±ѓамын», «Ќанмен жазып ж‰рекке есіміњді», «О, ж±мыр Жер –Жыр-Ана», «Нан», «Ќарашаныњ ќары жауды да к‰зде». ¤з беттерімен оќуѓа: «К‰шігінен таланѓан» драмалыќ шыѓармалары. ¤мірінен мєлімет: Ќызылорда облысында д‰ниеге келуі. Ќазаќ политехникалыќ институтыныњ тау-кен факультетін бітіруі. Мєскеудегі М.Горький атындаѓы Єдебиет институты жанындаѓы жоѓарѓы єдеби курсты тємамдауы. «Білім» ќоѓамы «Жазушы» баспасы, «Ќазаќ єдебиеті» газетінде т.б ќызмет атќаруы. Ќазір М‰сірепов атындаѓы Жастар мен балалар театрыныњ єдебиет бµлімін басќаруы. Иран-Ѓайып жырларыныњ басты ерекшелігі: Аќынныњ ерекше, дара стилі. ¤лењдерініњ интонациялы, тегеуірінді, б±йрыќ мєніндегі леп пен µткір с±раќтарѓа ќ±рылуы. Ойѓа терењдік, тілге шешендігі. Нєзік лиризмінен гµрі буырќанѓан, б±рќанѓан ќайсарлыѓы, кесіп айтатын, ‰кімге бергісіз шешімі. Жан д‰ниедегі шарпысќан, найзаласќан сезімдер. Рух тазалыѓы, шыншылдыѓы. С‰йе білетін, к‰йе білетін, µзі ќ±рбандыќќа дайын ж‰рек л‰пілі. Ќара сµзге айналып, таќпаќтай жµнелетін, тµгіп-тµгіп жіберетін аќынныњ ќуатты сµздік ќоры, тіл байлыѓы. ¤згеден µзгеше µлењ техникасы. Аќын µлењдерініњ еліміздіњ Тєуелсіздігін, халыќтар ынтымаѓын, ±лттыќ сана-сезім, єдет-салттарымыздыњ ќайта оралуын жырлап, жас ±рпаѓын ар-ожданѓа отанс‰йгіштікке баулитыны.
¤лењдегі Абай ‰ні. «Ердіњ ері ќиыстырар» µлењ, сµз жєне лирикалыќ ќаћарман. Оныњ «ауыр ой астын мекендеп», жаќсы µлењ жазу ‰шін жан азабын кешуі, «кµзден ќан толтырар ащы азабын, аќын болудыњ «ќиямет ќайым» екенін жырлауы. ¤лењ ќ±рылысыныњ сонылыѓы. Лепті, с±раќты, интонациялыќ ырѓаќтар. Ол ырѓаќтар негізінде жатќан «Кµнгем! Кµндім!»-деген ќайсар шешімдер. «Консилиум». «Сµз патшасы» µлењіндегі ой желісін жалѓастыруы. Музаѓа м±њ шаѓуы, жан сырын аќтаруы, одан медет, демеу с±рау ‰ні. Музаныњ µмірдегі орнын, онсыз «ќ±дайыњныњ да м±њдануын; баќыттыњ да баянсыздыѓын, аспанныњ да аясыздыѓын» дєлелдей жырлауы. Екі µлењде де сµз патшасы ‰шін неге болса да даяр лирикалыќ ќаћарманныњ жатќандыѓы. Аќынныњ с±раќты, лепті ќатќылдау лебінде ішкі толѓаныс тебіреністіњ жылы сезімнің сезілуі. -Туѓан жер, оныњ табиѓаты, т±лѓалы ±лдары туралы µлењдеріне шолу. «О, ж±мыр Жер-Жыр-Ана» талдау. ¤лењдегі асќаќ, µр пафос. Жерге табынудыњ жырѓа, Жыр-Анаѓа табыну екендігі. Жер-Жыр; Жыр-Ана деген аныќтаманыњ µлењ идеясын ашып т±рѓан поэтикалыќ тетік екені. Лирикалыќ ќаћарман арманы - єлемдегі тыныштыќ, д‰ниеніњ дін амандыѓы. Аќын стиліне тєн лепті, µртті ќысќа тармаќтар, таусыла, сарќыл, арқырай сµйлеу. «Нан» µлењін талдау. ¤лењ-тіршілік гимні. Нан – «єлем, µлењ, баќыт, ќ±ран, заман, адам» деген марапаттаулар. Метафоралардыњ орны. «Ќарашаныњ ќары жауды да к‰зде» Аќын жєне табиѓат. «Ќаратал – ќ±рдас; ‰йењкі – ќ±рбы, ењкейген емен, иілген ќайыњ – бєрі аќынныњ досы, сырласы, табиѓатты аялау, ќорѓау ‰ні. ¤лењніњ – сенімніњ, аќ тілектіњ, тіршіліктіњ жыры екендігі. «Ќараша ќары» µлењ идеясын ашудыњ поэтикалыќ тєсілі. Ќараша соњыныњ кµктемге ±ласуы. Ал кµктем – тіршілік. Символдыќ бейнелер. Шаѓын µлењніњ тыњ лебі, кµркем поэтикасы. -Махаббат туралы µлењдеріне шолу: «Єлі к‰нге сенбесіњді ±ѓамын» талдау. Аќынѓа тєн лепті, ќуатты ‰н. Сызылып т±рѓан нєзіктіктіњ жоќтыѓы, керісінше «айттым-болды» деген µктем ‰н. Біраќ сол ‰нніњ аясындаѓы шын с‰йген ж‰рек соѓысы, ерге тєн ныќ сµзініњ жататыны. Неке емес, ќаѓаз емес, ж‰регімен ќол ќою. Аќынныњ сµз саптау ерекшелігі. «Ќанмен жазып ж‰рекке есіміњді» талдау. С±раќты, лепті ырѓаќтардыњ негізгі ойды ашудыњ кµркемдік ќ±ралы екені. С‰йгенінен кешірім µтіну оныњ жасанды мәдениеті емес, ќайсар шешім екендігі. Жинаќы ‰ш тармаќта жатќан махаббат к‰йзелісі, сезімдер шарпылысы. Иран-Ѓайыптыњ драмалыќ туындыларына шолу. «К‰шігінен таланѓан», «Батќан кеменіњ бейбаќтары». Пєнаралыќ байланыс: «Ќайта оралѓан есімдер» (пєнішілік байланыс) Єдебиет теориясы: ±йќас т‰рлері, µлењ ќ±рылысы, памфлетті жырлар, символ, миф. Сын-зерттеу ењбектер. Оќушылар ‰шін: Ќазаќ єдебиеті. (энциклопедия) А, 1999ж. Ќазаќ жазушылары ХХ ѓасыр. А, 2004ж.
Есдєулет ¦лыќбек (1954) Аќын, жазушы, публицист, драматург, аудармашы, ќоѓам ќайраткері, Халыќаралыќ «Алаш» сыйлыѓыныњ, ЌР Мемлекеттік сыйлыѓыныњ, Ќазаќстан Жазушылар Одаѓы сыйлыѓыныњ иегері. Оќуѓа, талдауѓа: «Ќара Ертіс ќара ќайѓымсыњ», «Заман-ай», «Соловки-Торѓай. Міржаќып Дулатов», «Перзент парызы», «Аќындар мен єкімдер», «Ќасќыр мінез», «Мєњг‰рттіњ монологы», «Ќарт пен ќыран», «Шал мен жаз», «Ќара пима» поэмасы. ¤з беттерімен оќуѓа: «Аралым», «Ана тілі». ¤мірінен мєлімет. Шыѓыс Ќазаќстан облысы, Зайсан ауданында д‰ниеге келуі. ЌазМУ-дыњ журналистика бµлімін бітіруі. Єр т‰рлі газет-журналдарда ќызмет атќаруы. Ќазаќстан Республикасыныњ сыртќы істер министрлігінде, Мєдениет, аќпарат жєне ќоѓамдыќ келісім министрлігінде, Премьер-министрі кењесінде ќызметте болѓаны. Ќазір «Ќазаќ єдебиеті» газетініњ бас редакторы екендігі. Аќын жырларыныњ бірнеше елдіњ тіліне аударылуы. Есдаулетов шыѓармашылыѓыныњ басты-басты ерекшеліктері (шолу): ¦лыќбектіњ «кµшпенділер философтары» жыраулардыњ жыр ‰лгісін жањѓырта жалѓастырып ж‰рген тегеурінді, жалындай алаулаѓан, найзаѓайдай жарќыраѓан µр дауысты, ќаћарлы да нєзік жырлар авторы екендігі. Аќын жырларыныњ негізінде жатќан µзекті мєселелер ауќымыныњ кењдігі. Халыќ таѓдыры, Желтоќсан оќиѓасы, полигон зардаптары, табиѓат экологиясымен ќоса рухани ж±тањдыќ, рухани экология, туѓан тіл мєселелерініњ жырлануы. Азаматтыќ ‰нініњ алдаспан іспеттес µткір жырларынан ѓана емес, сусылдаѓан жібектей нєзік лирикасынан да естілуі. Аќын жырларыныњ буырќанѓан ѓасырыныњ, µзі µмір с‰ріп жатќан заманыныњ айнасы, айбынды ‰ні екендігі. ¦лттыќ рух, ±лттыќ бояуы, азаматтыќ сарыны. Оныњ єлем поэзиясындаѓы µлењ техникасын терењ мењгеруі. Шыѓыс рубаяттарыныњ ‰лгісімен жазылѓан µлењдерініњ мәні. Ќазаќ тілініњ сµздік ќорын дамытудаѓы ќомаќты ‰лесі. ¤лењ жолдарын к‰йше к‰мбірлеткен, дыбыстардан жыр туѓызѓан, ќазаќ поэзиясына жањалыќ єкелген аќын екендігі. Лирикаларын талдау: 1. «Ќара Ертіс ќара ќайѓымсыњ». Аќтамберді, Ќазтуѓандардан, Асаннан ќалѓан «елім», «жерім» деген азалы ‰нніњ естілуі. Ќара Ертіс – ќазаќтыњ к‰ретамыры, тіршілігі, тынысы, ж‰регініњ аѓысы. Ќара Ертіс –ќалыњ ќазаќ елі. «Ол тартылса не болады, жауабын кім береді» деген трагедиялыќ с±раќтардыњ ќылањ беруі. Лирикалыќ ќаћарманныњ ќайѓысына айналѓан с±раќтардыњ заман, ѓасыр, халыќ ќайѓысын кµтеретін жері.
«Заман-ай». Жаппай ќырып-жоюѓа, ядролыќ ќаруѓа ќарсы жойќын ‰ні. Тµртк‰л д‰ние, б‰кіл Жер планетасы, тіпті, жер астындаѓы жапон ќ±рбандары, олардыњ аруаќтарын да сілкінте т±рѓызып, ќарѓыс айтќызѓандай сипатта жазылуы. «Заман-ай» – планета ‰ні, жойќын к‰штерге ќарсы єлемдегі ќаћарлы ‰ндерге ‰н ќосќан айбынды жыр екендігі. Б‰гінгі «Заманайдыњ» б±рынѓы «Елім-айѓа» ±ласып т±рѓан ќаралы ‰ні. ¤лењніњ Невада-Семей ќозѓалысыныњ єн±раны болѓаны. Аќынның б‰кіл бір заманныњ, дєуірдіњ трагедиясын тµрт шумаќ µлењ аясына сыйѓызу шеберлігі. 3.«Соловки-Торѓай-Міржаќып Дулатов» ¤лењніњ ж±ртын оята алмай арманда кеткен аѓа рухымен сырласу, м±њ шаѓу ізінде жазылѓаны. «¦йќылы-ояу ±рпаќ, оныњ ояна алмауыныњ негізгі себебі неде?» деген µткір де µзекті с±раќтардыњ ќойылуы. ¤зіњ ойлан да жауабын µзіњ бер деген азаматтыќ ‰ні, µр даусы. 4. «Ќара пима» поэмасы. Заманныњ улы шындыѓын єшкерелеу ‰ні. Маск‰нем єке, баќытсыз бала, олардыњ арасындаѓы ќара пима. Поэма проблематикасын ашып т±рѓан тетік – ќара пима, бала да, єке де емес – рухани ж±тањдыќ, азаматтыњ азуы екендігі. Єке - ±лттыќ рухќа т‰скен ќара тањба, рухани жалањаштанѓандар келбеті. Бала арќылы «болашаќ не болмаќ» деген ‰рейлі, трагедиялыќ с±раќтыњ µзінен-µзі алдыѓа шыѓуы. Жауабы жоќ с±раќ. ¤лењде тєрбие мєселесініњ де кµтерілуі. 5.«Перзент парызы». Туѓан ‰й, оныњ терезесі, ошаќ т‰тіні. Отан – міне, осылар, Отан, Ќазаќстан – осылардан басталады деген асќаќ та маќтан дауыс. Ќарапайым µлењдегі ±лттыќ сезім, ±лттыќ рух, ±лттыќ бояу. Перзент парызы – осы ‰ш асылды аялау, ќорѓау. Оларды ќорѓау – Отанды ќорѓау деген пєлсапалыќ т‰йін. ¦йќастарыныњ жібек жіптей ж±мсаќ µрілімі, ырѓаќтардыњ нєзік ‰йлесіммен келуі - µлењніњ кµркемдік єлемін єшекейлеп т±рѓан ерекшеліктер екендігі. М±њлы лиризмніњ µршіл рухпен ‰йлесім тауып т±руы. Аќын шыѓармашылыѓыныњ кµркемдік палитрасы.
-Єн±ран, кµркем поэзиядаѓы жыраулыќ ‰лгі. Сын-зерттеу ењбектер. Оќушы ‰шін: Єлібеков Є. «¦лттыќ поэзиямыздаѓы ¦лыќбек жырлары». Алматы, Санат, 2002-472б.
Ќуантай±лы Н. «Кестелі жырдыњ кемелі» Ана тілі, 2002, №48 Ќ±рманѓали Ќ. «Ќоњыр к‰з келбеті», Алматы: Санат.-2002.472б Єлімбай М. «Жанымныњ жапыраѓын жамыратып», Жас алаш, 2004 №53. Бітібаева Ќ, М±ќашева М. «Есдаулетов поэзиясындаѓы азаматтыќ єуен мен ±лттыќ рух», Ќазаќстан мектебі, 2006. №9
жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|