Энергияның " жұмысшы" алмасуы. Кәсіп түріне қарай организмнің энергия шығыны.
Энергия алмасуын зерттеу әдістері
Зат алмасу реттелуі. Азот тепе-теңдігі.
Тамақтану. Қоректік заттардың маңызы мен физиологиялық нормалары
Заттар мен энергия алмасуы туралы жалпы түсінік
Заттар мен энергия алмасуы – заттар мен энергияның адам организмінде өзгеруі жүретін физикалық, химиялық және физиологиялық үрдістердің жиынтығы.Зат алмасу тағамның,оның құрамындағы қоректік заттардың асқазанға келіп түсуінен басталады.
Зат алмасуының 4 кезеңі бар:
Қоректік заттардың ішек-қарындағы гидролизі – қоректік заттардың ферменттік ыдырауы.
Гидролиз өнімдерінің қанға және лимфаға сіңуі.
Қоректік заттар мен О2 жасушаларға тасымалдануы – заттар мен энергияның жасуша ішілік алмасуы.
Заттар алмасуының соңғы өнімдерінің сыртқа шығарылуы.
Заттар мен энергия алмасуында өзара байланысты екі үрдіс ажыратылады: Анаболизм (ассимиляция)-жасушалар құрамына кіретін күрделі және арнайы заттардың жаңадан түзілуі.Катаболизм (диссимиляция)-зат алмасуына қатысқан заттардың тотығу арқылы қарапайым химиялық заттарға айналуы.
Заттар алмасуы барысында энергия өзгеріп отырады: аспен түскен күрделі органикалық қосылыстардың потенциалдық энергиясы механикалық, электрлік, жылу энергияларына айналады.
Сау организмде энергия түзілуі мен энергия шығыны арасында тепе-теңдік сақталады (энергияның сақталу заңына бағынады)
Биологиялық тотығу үрдісінде босап шыққан энергияның жұмсалу жолдары:
АТФ синтезі
Механикалық жұмыс
Химиялық синтез
Заттардың тасымалдануы
Электрлік жұмыс (МП, ӘП)
Дене температурасын сақтау
Организмнің тіршілігін, өсуін және дамуын қамтамасыз ету.
Организмде түзілген энергия жылу бірлігі – калория немесе кджоуль (СИ жүйесі) түрінде көрсетіледі
Организмде тотыққандағы қоректік заттардың калориялық коэффициенті
1 г белок
4,1 ккал
17,17 кДж
1 г май
9,3 ккал
38,94 кДж
1 г көмірсу
4,1 ккал
17,17 кДж
Негізгі алмасу.
Негізгі алмасу – тіршілікке қажетті ең төменгі энергия алмасуы. Негізгі алмасуды стандартты жағдайларда анықтайды:
аш қарында, ас қабылдаған соң 12-14 сағаттан кейін.
дене еттері босаңсыған, толық тыныштық күйде.
комфортты температурада – 18-22оС
Ересек адам үшін негізгі алмасудың орташа мәні 1 ккал/кг/сағ тең.
Салмағы 70 кг, бойы 165-170, жасы 35-16 ересек ер адам үшін негізгі алмасудың мәні = 1700 ккал/тәул
Әйелдер үшін = 1500 ккал/тәул
Энергияның «жұмысшы алмасуы»
Энергия шығынының мөлшері жұмыс түріне қарай өзгереді.
Еңбек қарқынына байланысты ересек адамдар үшін энергия, қоректік заттар тұтынуының ұсынылатын орташа мөлшерлері жасалған
Кәсіп түріне қарай организмнің энегрия шығыны
Топ
Кәсіп түрі
Энергия шығыны, ккал/тәул
1
Қара жұмысқа қатысы жоқ мамандықтар: мекеме басшылары, ғылыми қызметкерлер, баспасөз қызметкерлері, инженер-техник қызметкерлер, мәдениет қызметкерлері, мұғалімдер, дәрігерлер т.б.
2200-2800
2
Дене еңбегімен және жеңіл еңбекпен айналысатындар: инженер-техник қызметкерлері, агрономдар, мал дәрігерлері, дүкеншілер, дәрігер мен медбикелер, санитарлар, жаттықтырушылар, т.б.
2300-3000
3
Еңбегі механикаландырылған мамандықтар: станокта істейтін жұмысшылар, токарьлар, жеңіл көлік жүргізушілер, хируротар, бригадирлер.
2500-3200
4
Жартылай механикаландырылған мамандықтар: ауыл шаруашылығы жұмысшылары, мұнайшылар, металлургтер, балташылар, от жағушылар, ұсталар.
2900-3700
5
Қара жұмысшылар: тасушылар, шахтерлер, болат қорытушылар, ағаш кесушілер.