Құрамы мен оның адам ағзасын тазалаудағы әсері Секциясы
Табиғи ресурстарды қорғау және тиімді пайдалану
жүктеу/скачать 371,45 Kb.
|
Дәрілік өсімдіктердің химиялық құрамы мен оның адам ағзасын тазалаудағы әсері
БИОЛОГИЯ 11 ҚМЖ ҚГБ, Саяси билік — Уикипедия, Кмж геогр ендик (копия)
| Табиғи ресурстарды қорғау және тиімді пайдалану.
Қазақстанда әртүрлі табиғи аймақтар және белдеулер бар және олардың флорасы және өсімдіктер ресурстары өте бай екендігін ерекше айтуға болады. Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейінгі халық шаруашылығының шикізаттық бағытта дамуы Қазақстан биоферасына өзінің үлкен зияның тигізді. Көмір, қара және түсті метал, фосфорит және т.б. нәрселелерді өндірудің қарқынды дамуы Қазақстанның көптеген облыс орталықтарында экологиялық ортаны бұзды. Оларға қосымша тың және тыңайған жерлерді жалпы қайта жырту топырақ қабаттарының бұзылуын апатты жағдайға алып келді. Қазір Қазақстанда бұрынғы кезде кең тараған бетегелі-жусанды табиғи далаларды табу қиын. Қазақстандағы ядролық сынақ полигондарының көп жылдар бойы қызмет жасауы, Қазақстанның көптеген территориясына, әсіресе Орталық Қазақстаның, Шығыс Қазақстанның экологиялық жағдайына үлкен зиянын тигізді. Жоғарыда аталған техногендік экологиялық факторлардың зардабы әлі көпжылдар бойы халықтың денсаулығына кері әсер етеді. Бұл айталғындарға Арал, Балхаш және Каспий проблемаларын қосатын болсақ, онда Қазақстанда әртүрлі сынақтар өткізілгенін табиғатты пайдаланудың ең сорақы, қиратқыш әдістері қолданғандығын көреміз. Солардың салдарынан Қазақстанның көптеген региондары, территориялары экологиялық апатты аймақтарға жатқызылғаны және тез қалпына келтіру бүгінгі заман талабы. Өсімдіктер және жануарлар әлемі қандай жан түршігерлік өзгерістерге ұшырағаны өзінен-өзі түсінікті. Бұл процестің бір көрінісі ол Қазақстан Қызыл кітабына енген өсімдіктер және жануарлар түрлерінің жылдан-жылға өсуі. Мысалы, 1981 жылы шыққа Қазақстан Қызыл кітабына 190 шамасында өсімдік түрлері кірген болса, жақында шығатын қызыл кітапқа 400-ден астам өсімдіктер түрлері кірген. Бұл әрине тірі табиғат үшін апатты жағдай. Ғалымдардың мәліметтерінде Қазақстан территориясының 60% антропогендік деградацияға ұшырап және шөлге айналып бара жатқандығы айтылады. Қазақстан Республикасы үшін қазіргі кезде ең өзекті мәселе ол өсімдіктер әлемін және олардың ресурстық потенциалын қалпына келтіру және олардың алуантүрлілігін сақтау. Пайдалы өсімдіктерді тиімді пайдаланып қорғап және сақтаудың негізгі екі жолы бар: Өндірістік популяциялары бар жоғары өнімді учаскелер есепке алынуы керек және тұрақты бақылауда болуы керек. Шикізаттық өсімдіктерді мәденилендіру. Бірақ та пайдалы өсімдіктерді мәденилендіру процесі өте ұзақ және шығыны көп, яғни экономикалық жағынан тиімсіз. Өйткені өсімдіктерге алдымен суарылатын, құнарлы топырақты жер керек. Ал біздің республикамызда мұндай жерлер өте аз. Ондай жерлердің көп бөлігіне ауылшаруашылық дақылдары, бау-бақшалар егілген. Сондықтан адамдарға өте қажетті тағамдық өсімдіктердің орнына әлі тиімділігі толық дәлелденбеген дәрілік өсімдіктерді егуге халық та, мемлекет те рұқсат бере қоюы өте қиын нәрсе. Сондықтан пайдалы өсімдіктерді қорғап сақтаудың логикаға сиятын халық қолдайтын тәсілі ол сол табиғатта бар пайдалы өсімдіктердің қорын өте ұқыптылықпен ғылыми тұрғыдан дұрыс пайдалана білу керек. Республикамызда бірнеше ірі химиялық өндіріс орындары (Шымкенттегі химфармзавод, Оралдағы мия өңдейтін завод, Алматыдағы фармацевтикалық фабрика және т.б.) бар болғанымен елімізде медициналық және фармацевтикалық өндірістер күшті ғылым потенциалын әлі құра алған жоқ (Кукенов, 1999). Соңғы жылдары бұл бағытта алғашқы қадамдар жасалды. Мысалы Қарағанды қаласында фитохимия ғылыми – зерттеу институты ашылды, алғашқы отандық препараттар шығарыла бастады. Профессор М.К. Көкеновтың (1999) ойынша, Қазақстанның ботаник-ресурстанушыларының алдында болашақта мынадай міндеттер тұр. Республикамызда дәрілік өсімдіктер және олардың ресурстарының жағдайы туралы тек соңғы 3 жылда 3 докторлық диссертация қорғалды (Д.К.Айдарбаева 2010, Н.Г. Гемеджиева 2010, А.Б. Мырзағалиева 2010). Д.К.Айдарбаева (2010) Оңтүстік Қазақстан облысында (Сарыағаш, Арыс, Отырар, Шардара аудандарында) өндірістік маңызы бар өсімдіктердің 4 түрін, Жетісу Алатауында (Сарқант, Ақсу, Алакөл, Ескелді, Панфилов Кербұлақ аудандарында) 19 түрін, Оңтүстік Алтай тауларының (Қатонқарағай, Күршім аудандары) бұрынғы зерттелмеген өндірістік маңызы бар қопа құрайтын 26 – өсімдік түрлерін анықтап олардың карта сызбасын жасаған. Оңтүстік Қазақстан облысында 4 өсімдіктің өндірістік қорлары анықталған (ferula foetida өндірістік қоры 2109,9 тонна, allochrusa gypsophiloides – 98.0, allochrusa paniculatum – 97.7, glycyrrhiza glabra L. – 50-53 тонна) болатындығы анықталған. Жетісу Алатауында 19 пайдалы өсімдіктердің табиғи қорлары анықталған. Олар (жерүсті, жерасты бөліктері) buphleurum aureum (0,3 т) aconitum monticola (0,6/0,3 т), hypericum perforatum (3,5 т), achillea millefolium (6,4 т), thymus marshalianus (0,6 т), delphinium dictyocarpum (6,1 т/10,0 т), ephedra eguisetina (744,7 т), patrinia intermedia (35,0 т), salvia diserta (65,0 т), berberis sphaerocarpa (67,0 т), tussilago fur-fara (0,18 т), origanum vulgare (0,5 т), rosa laxa, rosa pergerium (21,5 т). Оңтүстік Алтай тауларында 26 өсімдіктерінің табиғи шикізат қорлары зерттелген: filipendula ulmaria (21,1 т), ephedra equsetina (154,7 т), crepis sibirica (4,6 т), veratrum lobelinum (189,9 т/221,8 т), veratrum nigrum (8,6 т), sanqusorba officinalis (10,8 т тамыры), buphlurum anreum (11,6 т жерүсті), buphlurum multinerve (5,8 т жерүсті), bergenia crassifolia (32,4 тамыры) және т.б. Д.К. Айдарбаева (2010) пайдалы (оның ішінде дәрілік өсімдіктер бар) өсімдіктердің қазіргі жай-күйін және пайдалануын есепке ала отырып, бұл өсімдік түрлерінің шикізат даярлау қарқынын сараптап, әр өсімдік түрлеріне жеке-жеке тоқталып, оларды тиімді пайдалану және сақтау жөнінде ұсыныстар берген. И.Г. Гемеджиева (2010) алғаш рет Солтүстік Тянь-Шань Жоңғар провинцияларында таралған алкалоидты өсімдіктердің тізімін жасап, оларға жан-жақты талдау жүргізген. Нәтижесінде алкалоидты өсімдіктердің таралуы жөнінен Қазақстандағы ең кең таралған орталығы екендігі анықталған және оларды тиімді пайдаланудың ғылыми негізі жасалған. Зерттеу нәтижесінде «Қазақстан алколоидты өсімдіктерінің тізімі» жасаланып, олардың ценоз түзуші 207 түрі (21,8%) анықталған. Олардың 161 түрі (77%), Солтүстік Тянь-Шань-Жоңғар провинцияларында таралған өсімдіктер екендігі анықталған. И.Г. Гемеджиева (2010) Солтүстік Тянь-Шань Жоңғар провинцияларында таралған алкалоидты өсімдіктердің дәрілік фармакопеялық келешегі бар түрлерін сақтап және оларды тиімді пайдалану туралы ұсыныс берген. жүктеу/скачать 371,45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|