Рымғали Нұрғали СӨЗ Өнерінің эстетикасы а ң д а т у

Артистер айтқан осынау жырдан өз сырына ұқсас әуендеп тапқан Гамлет тағы тебіреніске түседі.

Г а м л е т. (жалғыз). Жолдарың болсын!.. Жеке қалдым... Мен неткен берекесіз адаммын. Байғұс жалдама артистер ескі әңгіме, еркектерді айтып жылайды, зарлайды. Бұл неліктен?.. Себебі не?.. Құрғақ қиыл. Әлдеқандай Гекубаларды айтады. Гекуба оларға не керек? Оған бұлар неге жылайды? Оның жүрегі сондай нәзік болса, менің онда не жұмысым бар?.. Жоқ!.. Олар өздерінің өнерлерімен күлдіреді, жылатады. Тіршіліктегі әр түрлі қылмыстарды суреттеп, жиналған халықтың жан сезімін билейді. Олар сөйтеді. Мен не қып жүрмін? Мен не қып жүрмін? Мен бе? Мен берекесі аз, қорқақ, өлімсіреген бір денемін. Әлі күнге мылқаумын...

Жер көтермейтін жауыздықты көріп-ақ жүргенім жоқ па? Әлде мен қорқақпын ба?.. Мен әкемнің, шешемнің нендей күйде жүргенін білдім, көрдім. Отқа өртесе де, кек аламын деген ниетке түстім... Гамлет! Гамлет!.. Бұл сенің бойыңа үлкен мін, үлкен қорлық! Көзінің алдында артистердің тақпағын естіп, суреттерін көріп, енді ғана ақылың басыңа орнап, қорлықты, ұятты біліп отырсың. Иә!.. Тілсіз мылқау сурет барлығын да көрсетер. Бұл артистер арқылы ағамның бұзықтарын көздеріне елестетіп байқайын. Бұдан пайда шықпаса, одан соңғысын тағы да көре жатармын... Бәлки, бұл аруақ, ағамды азапқа салып жүрген қиял шығар? Мені қылмысқа аттандырып, күнәға батырайын деп жүрген шығар?.. Қой! Неге де болса көндім. Бұл істеген амалым хан боп отырған жауыз ағаның іші-сыртын тегіс ластасын. Соңыра артистер көрсететін тамаша қылмысы бар адамдардың төбесінен жай боп түссін (35-36-беттер).

Қан қазанын бастан кешіп жүрген Гамлеттің рухы, адамдық келбеті шарасынан асып төгіліп жатқан монологтарынан айқын сезіледі. Ол тумысында ойшыл. Бәрін сарапқа, безбенге салуға әзір. Қазір жасаған байламынан қазір қайтуға бар. Табаны тайғақтығынан емес, құбылыс мәніне тереңдей түсуден шығатын мінез. Кейбір зерттеушілердің Гамлет әрекетсіз жан деген тұжырымына әсте қосылуға болмайды, оның әрбір сөзінде, жалынды толғауларында аспанға атылғандай асау жүрек дүрсілі, тынымсыз ойдың ұшқыны бар. Әрекет деген ату-шабу, жою-қырқу емес, өзімен-өзі арпалысқан, толқын-толқын күйлер кеудесін қысқан Гамлетті көресің. Артистер кетіп, оңаша қалған сәтте тағы тебіреніс иіріміне түскен.

Айтылмыш монолог түпнұсқаға мағыналық жағынан таяу болғанымен, ырғақ, екпін кемшін. Шамырқанып барып шарт сыну, зымырап барып кілт тоқтау жетіспейді. Өлең боп төгілер ұзақ толғау сылбыр прозаға ойысып кеткен.

Гамлет шабытты тебіреніспен емірене, өртене тұрып, тұла бойы балқып, тіршілік күресі - өмір тартысы жайлы шертетін сыр бар. Ағылшын тілінен сөзбе-сөз тәржімесі:

Г а м л е т: Быть или не быть, вот в чем вопрос. Благороднее ли молча терпеть порою стрелы яростной судьбы, или поднять оружие против моря бедствий и в борьбе покончить с ними? Умереть – уснуть – не более того. И подумать только, что этим закончится боль сердца и тысячи жизненных ударов, являющихся уделом плоти, - ведь это конец, которого можно от всей души пожелать! Умереть – уснуть. Уснуть, может быть видеть сны; да, в чем преятствие. Ибо в этом смертном сне какие нам могут присниться сны, когда мы сбросим мертвый узел суеты земной? Мысль об этом заставляет нас остановиться. Вот причина, которая вынуждаев нас переносить бедствия столь догой жизни. Ибо кто стал бы выносить бичи и насмешки жизни, несправедливости угнетателя, презрение гордеца, боль отвергнутой любви, проволочку в судах, наглость чиновников и удары, которые терпеливое достоинство получает от недостойных, если бы можно было самому произвести время, кряхтя и потея под тяжестью изнурительной жизни, если бы не страх чего-то после смерти – неоткрытая страна, из пределов которой не возвращается ни один путешественник, не смущал бы нашу волю и не заставлял бы скорее соглащаться переносить те бедствия, которые мы испытываем, чем спешить к другим, о которых мы ничего не знаем. Так сознание делает всех нас трусами и так врожденный цвет решимости покрывается болезненно-бледным оттенком мысли и предприятия большого размаха и значительности в силу этого поворачивают в сторону свое течение и теряют имя действия. Но тише! Прекрасная Офелия. Нимфа, в твоих молитвах, да будут помянуты все мои грехи! (М.М.Морозов. Избр., стр. 376).

Осы жолдар Борис Пастернак аудармасында:
Г а м л е т:

Быть или не быть? – вот в чем вопрос.

Достойно ль души терпеть удары и шелчкий

Обидчицы судьбы иль лучше встретить

С оружем море бед и полодит

Конец волнениям? Умереть Забыться,

И все. И знат, что этот сон – предел

Сердечных мук и тысячи лишений,

Присущих телу. Это ли цель

Желанная? Скончаться. Сном забыться.

Уснуть. И видеть сон? Вот и ответ.

Какие сны в том смертном сне приснятся,

Когда покров земного чувства снят?

Вот объеснение. Вот что удлиняет

Несчастьям нашим жизнь на столько лет

А кто же снес унижения века.

Позор гонения, выходки глупца,

Отвергнутую страсть молчанье права,

Надменность власть имущих и судьбу

Больших заслуг перед судом ничтожеств,

Когда так просто сводит все концы

Удар кинжала? Кто бы согласился,

Кряхтя под ношей жизненной плестись.

Когда бы неизвестность после смерти,

Боязнь страны, откуда ни один

Не возвращался, не склоняла воли

Мириться лучше со знакомым злом,

Чем бегством к незнакомому стремится

Так всех нас в трусов превращает мысль

Так блекнет цвет решимости природной

При тусклом свете бледного ума.

И замыслы с размахом и почином

Меняют путь и терпят неуспех

У самой цели. Между тем довольно!

Офелия! О радость! Помяни

Мои грехи в своих молитвах, нимфа.