НОРМА  (тілдік  норма)  -   қо-  ғамда  байланыс  жасау  бары- ност-ност

ност-ност
сында іріктеліп тұрақталған тілдік
жүйе.  Н.  тұрақты  тіл  қүралдары
мен оларды қолдану дәрежелері 
жиынтығы  ретінде үлттық әдеби 
тіл д ің   ерекш е  бел гісі  болып 
табылады.  Кең  мағынада:  Н. 
тілдің барлық даму кезеңдерінде 
де  негізгі  нышан деп  танылады. 
Н. лингвистикалық және тарихи- 
әлеуметтік  категория.  Н.-ның 
әлеуметтік  аспектісі  -  тіл  қүбы- 
лыстарының  сүрыпталуы  мен 
бағалану  ж үйесінен  көрінеді, 
бүған  эстетикалық  компонент 
(бөлік) те кіреді.  Н.-ның түрақты- 
лығын оныңтарихи тұрақтылығы 
мен  д ә стүр л іл ігі  аны қтайды. 
Әдеби Н. мен тщдің нақтылы қол- 
дануы  
арасы нда 
үлкен 
ал ш а қты қты ң  болуы  заңды  
құбылыс, ол алшақтық қоғамның 
даму сатысына, оның әлеуметтік 
қүрылысына және тілдік жағдай- 
дың  ерекшелілігіне  байланысты 
болады. Білім беру дәрежесі мен 
ақпарат  құралдарының  дамуы, 
әдетте ті/щік тәжірибенің қалып- 
тасуына алып келеді. Нормативті 
бөлінудің негізгі түрлері: жазбаша 
және  ауызекі  тілдердің  белек- 
тенуі;  тілдің  әр  түрлі  қызметтік- 
стилистикалық  салаға  бөлінуі; 
әдеби  тілдің  бірнеше  жергілікті 
(үлттық) түрлерге бөлінуі.
Тілдегі  Н.-ның  жазба  және 
ауы зекі  деп  белінуі  күр д е л і 
құбылыс,  өйткені,  осы  екі  тіл
т ү р л е р ін ің   арасы нда  үлкен 
алшақтық  болуы  мүмкін.  Әдеби 
норманың өзегін  стилистикалық 
жағынан бейтарап, ең көп қолда- 
нылатын  сөздер  құрайды,  оның 
периф ериясы нда  (ш е тінд е ) 
архаизмдер  мен  жаңа  сөздер 
жатады .  Қ а з ір гі  әдеби  тіл 
нормасының қалыптасуы кезінде, 
әдетте,  белгілі  бір  қаланың  не 
аймақтың  тілі  негізге  алынады, 
мыс.,  Париж,  Мәскеу,  ал  Қазақ- 
станд ағы   осы ндай  а й м а қ- 
О рталы қ  Қ а за қс та н   болып 
е се пте л е д і  (С .А м анж олов). 
Әдеби  тілдер  тарихында  жазба 
тіл  
норм асы   а уы зе кі 
тіл 
нормасынан  бұрын  қалы пта- 
сатыны  белгілі.  Қазіргі  әдеби 
тілдердің  көпшілігіне  жазба  тіл 
нормасы  мен  ауызекі тіл  норма- 
сының жақындасуы  тән  болады. 
Н.  түс ін ігі  XX  ғ.  тіл  білімінде 
теориялық  жағынан  негізделіп, 
жалпы  тіл  білімінде,  тіл  мәде- 
ниетінде,  әдеби  тіл  тарихы  мен 
теориясы нда,  ком м уникация 
теориясында зерттеліп келеді.

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: