Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

айтыстарда көкейкесті мәселелер — халық, оны ң 

лап, босбелбеу ш енеуніктердің, қарапайы м адамдарды  аяусы з 

сараң  байларды ң  атына  айтқан  батыл  сы ндары   халы қ  алдында 

көтерді.

нысу,  ам андасу, көң іл  көтеретін  ә зіл -о с п а к қ а   құры лған  айты с түрлері 

де  аз  кезд есп ей д і.  М азм ұн ы н а  с ә й к е с   о л ар д ы ң   к ө р к е м д ік  д ең гей і  өр 

түрлі  болы п  келеді.

А қы ндар айты сы  халы қты ң  ауы зш а ш ы ғарм аш ы лы ғы н ы ң  дам уы н а 

е д ә у ір   ы қ п а л   е т т і.  О л а р   с у ы р ы п с а л у ш ы л ы қ   ө н е р ,  т а п қ ы р л ы қ , 

кө р к ем д ік  ш еберлік  рухы нда тәр б и ел еу   м ектеб ін е  айналды .  А қ ы н д ар 

айты сы ны ң қай -қай сы сы н да болм асы н  коғам  дам уы ндағы   қай ш ы л ы қ- 

тар аш ы қ сы налы п  отырды.  К ей ін н ен , ж азбаш а  әд еби ет дами  бастаған 

кезде ж аң а д әстүр -  п о эти к алы қ  хат ж азы су түрінде,  әр  түрлі  ж ұ м б ақ - 

тар арқы лы  айты су дәстүрі  пайда болды.  О сы ны ң бәрі  ұлтты қ п о э зи я - 

ны ң  к өрк ем д ік д ам уы н ы ң  сан  салалы   болуы н а  ы қпал  етті.

Б ір ж ан ,  С егіз  сер і,  А қан   сер і,  М ұхит,  Ә сет,  Ж а я у   М ұса,  Б ал у ан  

Ш о л а қ   си я қ т ы   к о м п о з и т о р   әр і  ә н ш і  а қ ы н д а р   қ а з а қ   ә д е б и е т ін ің  

прогресш іл  бағы тына үн қосты. Х алы қты ң көксеген  арм аны  мен  үмітін 

ж ы р  еткен   бұл  ақ ы н д ар д ы ң   өн д ер ін е  қ ар ап ай ы м   ад ам дарды ң   к ай ғы - 

мүңы  арқау  болды .  Әнді де,  өлең ді де өзд ері  ш ы ғары п , д ом б ы раға  н е- 

м есе қоб ы зға қосы лы п ,  өздері оры ндады .  Бұл  ән д ерд е  қоғам  ө м ір ін ің  

маңызды әлеум еттік м әселелері, адамдарды ң күнделікті тұрмы сы ндағы  

о қ и ғал ар ,  м ахаббат,  қ а за к  әй ел д ер ін ің   бас  б остан д ы ғы   тақ ы р ы п тар ы  

ж ырланды.  Б ірж ан н ы ң  «Ж анбота»,  А қан серін ің  «Қ ұлагер», Ж аяу  М ұ- 

сан ы ң  «Хаулау»  ән д ері  қ о ға м д ы қ -әл еу м е ттік   ө д іл етсізд ік ті  ай ы п тай - 

ды, осы кеселдерге қарсы  күресуге ш ақы рады.  Ә н ш і-ком позитор акы н- 

дар  ш ы ғарм аш ы лы ғы   арқы лы   қ а з а к   ә д еб и етін д е гі  б о стан д ы қ   сүй гіш  

ж ә н е  гум ан и стік  и деялар аясы н   к ең іте түсті.

С оны м ен  қатар,  еж елден  келе ж атқ ан , ауы з әд еб и етін ің  сан  ғасы р- 

л ы қ  бай д әстү р ін   ж алғасты ры п ,  оны   бүгін гі  күн ге ж е т к ізу ге  ж ы рш ы - 

ж ы р ау л ар   көп  ең б ек сің ір д і.  М арабай ,  А бы л,  Ж а н а қ ,  М ұрат,  Н ұры м , 

Ш өж е,  М ұры н,  Ы ғы лман си яқты  ж ы рш ы -ж ы раул ар ш ы ғарм аш ы лы ғы  

арқы лы   хал ы қ  ауы з  ә д еб и етін ің  там аш а д әстү р л е р і  ж а ң ғы р ы п ,  ж а ң а 

ұ р п ақ қ а ж етті.  Осы  бай  өдеби  м ұ р ан ы ң   е д әу ір   б өлігі  ж а зы п   ал ы н ы п , 

ж е к е кітап   болы п ж а р ы қ қ а  ш ы қты .  О ларды ң қатар ы н д а  э п о с т ы қ  ш ы - 

ғарм ал ар  —  «А лпам ы с»,  «Қ обы лан ды   баты р»,  « Қ ам б ар  баты р»,  «Ер 

Т арғы н»,  «Ш ора  баты р»,  «Қ ы ры м н ы ң  қ ы р ы қ  баты ры », л и р о -э п о с т ы к  

туы нды лар — «Қыз Ж ібек»,  «Қозы К өрпеш   -Б аян  сұлу»,  «А й м ан -Ш ол- 

пан» сияқты  ж ы р-дастандарды  мы салға келтіруге болады .  XIX ғасы рда 

қ а з а қ   ә д еб и етін ің   э п и к а л ы қ   мұрасы   ш ы ғы с  өд еб иеті  сю ж еттер ін ен  

құры лған қи сса-д астан дарм ен  толы қты .  О лар да ж ек е кітап   болы п  ба- 

сылып ш ықты.  Ертеден келе ж атқан  ертегілер мен аң ы здарды , сон д ай - 

ақ ш ығыс әдебиеті сю ж еттері  бойы нш а ж азы лған  дастандарды   ж и н ап , 

басты ры п ш ы ғаруға Ж үсіп б ек Ш айхы слам ов,  А қы лб ек С абалов,  Ш өді 

Ж ә ң гір о в ,  М әулекей  Ж ұм ан ш ы қ ов,  К аш аф утд и н  Ш ахм арданұлы   көп 

ең б ек   сің ірді.  Бұл  м ұралард ы ң   б әр ін   б ірдей   бағалы   д еу ге  б олм ай ды . 

О ларды ң кейбіреулерінің көркем д ік деңгейі халы қты қ н ұсқаларға