Ерік бостандығы — адамның өз болмысын
меңгеріп, ерік-жігері арқылы табиғи және
әлеуметтік шектеулерді еңсеріп шыға алуы және
істі біле отырып, шешім қабылдау қабілеті
болып табылады.
Алайда, Ерік бостандығы көп жағдайда
түйсіктік-тылсымдық деңгейде жүзеге асады. Ол
дұрыс шешім қабылдау мен оны жүзеге асыру,
бастаған істі соңына дейін жеткізу, тәжірибе,
білім, мәдениет, т.б. алғышарттардан қуат
алады. Ерік бостандығы адамның дамып, жетілуі
нәтижесінде қалыптасады.
Көне рулық қоғамда Ерік бостандығының өрісі тар
болды. Жеке адам үшін Ерік бостандығы, белгілі бір
қауымдастықтың мүшесі болып, жат бірлестіктерден
азат болумен шектелді. “У ішсең — руыңмен” деген
қанатты сөздің мәні осында. Тоталитарлық
қоғамдарда да ерік бостандығының аясы тар, шектеулі
болады. Себебі, бәрін де жеке тұлғадан тыс тұрған
әлеуметтік күш, мемлекет, партия, көсем, т.т. шешіп
отырады. Ерік бостандығы шын мәнісінде адам
құқыларын қастерлейтін қоғамда ғана жүзеге асады.
Тек азаттық бар жерде жеке тұлға өз еріктілігін
көрсете алады.
Әрбір әрекетті екі кезеңге бөлуге болады.
Бірінші - даярлық кезеңінде мақсат белгіленеді, мақсатқа жетудің жолдары мен тәсілдері
анықталады және шешім қабылданады; екінші -орындайтын кезеңде алынған шешімді
атқару іске асады
Даярлық кезеңі- бұл ойлау әрекетінің
кезеңі, әртүрлі мүмкіншіліктерді
ойластыру, ой елегінен өткізу. Кез-
келген ерікті әрекет мақсатты әрекет
ретінде әруақытта да әрекеттің
мақсатын қоюдан және түсінуден
басталады. Бірақ жалғыз ғана
мақсатты қою жеткіліксіз, әрекеттің
пайда болуы үшін, мақсатқа жету үшін
табанды ұмтылу қажет. Мақсаттың
мәнін жете түсіну керек. Іс-әрекет
мақсаттары адамға түсінікті болуы
керек, оған жету үшін ерекшекүш-жігер
қажет. Тек мақсаттар ғана шын
мәнінде ерікті мінез-құлықты
анықтайды
Шешім қабылдау- бұл белгілі
бір мақсатқа, сол мақсатты
орындауға апаратын іс-
әрекеттің белгілі бір тәсіліне
немесе белгілі жолдарына
тоқтау. Мысалы, мамандық
таңдауға байланысты
түрткілердің күресі
нәтижесінде мектеп бітіруші
университеттің
биотехнология мамандығын
таңдау туралы шешім
қабылдайды.
Ал жоспарлау- бұл алға
қойған мақсатты орындауға
бағытталған тиімді
тәсілдер мен құралдарды
іздестіруден тұратын
күрделі ақыл-ой әрекеті.
Жоспарлау үрдісінде барлық
мүмкін болатын және
қажетті әрекеттер,
қиыншылықтар мен
кедергілер ескеріледі,
әрекеттің нәтижесіне
алдын ала бағалау беріледі.
|
