Схемада өндіргіш күштерден әр түрлі бағытта жүретін көрсеткілер олардың үздіксіз дамып келе жатқандығын көрсетеді:
жұмысшылар жаңа және жаңа білім, дағдылар мен біліктерді игереді, еңбек құралдарының жаңалықтары, өнертабыстары мен техникалық жаңалықтарының әсерінен жетілдіріледі, энергия көздерінің қуаты артады, өндіріс процесіне бұрын белгілі емес жаңа шикізат тартылады материалдар және т. б.
Схемаға түсініктемелер
Өндірістік қатынастар, яғни адамдар материалдық тауарларды өндіру мен бөлуге қатысты барлық қатынастардың жиынтығы өндіргіш күштердің дамуы үшін өзіндік қоректік ортаны құрайды.
Өндірістік қатынастардың негізі («іргетасы») меншік қатынастарына негізделген. Меншік қатынастарында жұмыссыз адам өндіріс құралдарына, еңбекке немесе екеуіне де иелік етеді, сондықтан өнімді тағайындай алады.
Схемаға түсініктемелер
Құрылым әдетте мемлекет, отбасы немесе қоғамда бар әртүрлі идеологиялар сияқты институттарды қамтитын (экономиканы шегергенде) қалған санатты білдіреді.
Құрылымның сипаты негіздің табиғатымен анықталады. Негіздің табиғаты өзгергендіктен, қондырманың табиғаты да өзгереді.
Сондықтан, мысалы, феодалдық саяси құрылым капиталистік құрылымнан ерекшеленеді деп күтуге болады, өйткені осы екі формациядағы басқару тәсілдері бір-бірінен айқын ерекшеленеді.
Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың бірлігі өндіріс әдісін құрайды.
Өндіріс әдістері бір-бірінен өндірістік күштер мен өндірістік қатынастар арасындағы байланыс сипатымен ерекшеленуі мүмкін.
Мысалы,
өндірістің феодалдық әдісімен жер иесі өндіріс құралдары мен шаруалардың жұмыс уақытын тікелей бақылай алмайды, бірақ олар өндіретін өнімнің таралуын бақылайды.
Екінші жағынан,
капиталистік өндіріс әдісімен капиталист өнімді күштерді де, өнімнің таралуын да бақылайды. Көптеген теоретиктер өндіріс режиміне қондырманы да қосу керек деп тұжырымдады, өйткені өндірістік қатынастардың сипаты идеология мен саясаттың басым формаларымен тығыз байланысты.
Мысалы,
феодалдық өндіріс тәсілі сөзсіз діни идеологияның үстемдігімен сипатталады.
