Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал

1. 
   Физика курсы. Кенжебаев Т.К. –А, 2010ж.
   
2. 
   Орта мектептегі дәстүрлі емес физика сабактары. Кенжебаев Т.К. Бұзаубақова К.Ж. –А, 2002ж.
   
3. 
   Мектептің оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендіру. –А, 2004ж.
   

Шетел тілін оқыту әдістемесі әрдайым толықтырылуы, дамытылуы тиіс деп, Ел президентінің 2011 жылғы жолдауында көрсетілгендей қазіргі шәкірттеріміз ертеңгі   күні әлем  кеңістігіне еркін ену үшін білім беру жүйесі халықаралық деңгейге  көтерілуі керек. Осы мәселені жүзеге асыру мақсатында республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып және әлемдік білім берудің кеңістігіне бағыт алып, 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу қолға алынуда. Мектептерде «2 сыныптан ағылшын тілін үйрету» эксперимент- сынақтар өткізілуде. Сондықтан да ағылшын тілі мұғалімдеріне қойылатын талаптар ауқымы үлкен.Болашақ шетел тілі мұғалімінің І курстан бастап даярлығын қамтамасыз етудің негізі –болашақ маманның зиялы, интеллект ретінде және сезімтал жан болуы үшін , оның  шығармашылық қабілеттерінің дамуына көмектесу болып табылады.

Шетел тілі – үлкен тәрбиелік диапазон. Ол оқушылардың жан дүниесін байытады, ой - өрісін кеңейтеді, көркемдік талғамын кеңейтеді, көркемдік талғамын тәрбиелейді, халықаралық достыққа, мәдениетке тәрбиелейді. Оқудың алғашқы кезіңде оқушы тілдік материалды жеңіл меңгеріп кетуі мүмкін, ол бара- бара материалдың  күрделенуіне байланысты оқушы әртүрлі қиыншылықтарға кездеседі. Ал бұған мұғалімдер кезінде көмек жасай алмайды. Демек оқушы тілдің түрлі құбылыстарын меңгеру өте қиын деген ойға келеді. Мұндай қиыншылықтан тек сабақта түрлі оқыту әдістерін пайдалану арқылы шыгып кетуге болады.

Қазақстанның білім беру саласындағы өзгерістер ағылшын тілін үйретуде де жаңа әдістемелерді қажет етеді. Ең бастысы сабақ жүргізудің парадигмасы ( сабақтың өту құрылымы) өзгерді. Ең басты өзгеріс тілді үйрету ғана емес, ол тілді жетік меңгеріп, қарымө қатынас құралы ретінде пайдалана білу, оның коммуникативтік құзіреттілігінде. Ол үшін мұғалім жаңа әдістерді пайдаланып, өз іс- әрекетіне өзіндік талдау жасап, шығармашылық қабілетін жетілдіре отырып, өз білімін жетілдірумен айналысуы керек. 

Коммуникативтік оқыту  технологиясының мақсаты: шет тілінде пікір алысуды пікір алысу арқылы үйрету, оқушылардың өз ойларын еркін жеткізуі мен өзара тіл табысып, сөйлеуді дамытуы. Коммуникативті оқыту технологиясы дегеніміз пікір алысуға негізделген әдіс. Коммуникативтік – оқыту процесінің тілдік бағытын білдіреді, ол тіл дамыту жұмыстарының бір түрі. Тіл - қарым - қатынас құралы. Тіл игеру арқылы адам айналасындағы дүниені таниды, басқалармен қарым - қатынасқа түсе отырып оның ой өрісі кеңейеді. Ағылшын тілін үйретудегі негізгі әдістемелік бағыттар- оқу үрдісі оңайдан қиынға қарай бағытталған, тілдік материалдар күнделікті өмір шындығынан алынған және оқу процесінде әбден шыңдалып, өңделген. Коммуникативті оқытуда білім беру- оқушының өзін ауызша ( тыңдап түсіну, сөйлеу) және коммуникацияға(оқу және жазбаша) тарту, яғни оқылып жатқан тілде бүкіл курс бойынша қарым-қатынасын қалыптастыру. Коммуникативтік әдіс ағылшын тілін оқытудағы оқу тәрбие үрдісінің барлық мақсат-міндеттерін қамтиды. Басты көңіл бөлінетін нәрсе ол сөйлеу және оқу. Оқушылар сөйлеу мен оқуды меңгергеннен кейін жазуды үйренеді. Сөйлеу мен оқу арқылы дұрыс нәтижеге жеткен оқушы өз ортасында ағылшынша еркін сөйлеп , тілді қатынас қүралы ретінде пайдаланады. Коммуникативті технологияны пайдалана отырып сабақ жүргізгенде жұптық, топтық жұмыстардың, ойынның, әннің, жобалау жұмысының маңызы зор. Жұптық жұмыс барысында рөлдік ойындардың берері көп: басынан бастап сөйлеу ретінде жүргізілуі – тілдік серіктестің шынайы болуы- өздері ықылас білдіріп өз еркімен сөйлесуі. Топтық жұмыс кезінде: - оқушылар өзара пікір алысып, сөйлеу қабілеті артады – топ мүшелері арасында қарым-қатынас күшейіп, ұжым құруға септігін тигізеді- өзгенің де, өзінің де ісін объективті бағалауды үйренеді- білімгерлердің іскерлік қабілеті артады. Білімгердің сөйлеу іскерлігін дамыту үшін салыстыра отырып әңгімелесу, мәтін бойынша өз ойын ортаға салу, пікір алмасу,проблемалық сұрақтарды талдау, логикалық ой тұжырымын дамыта отырып сөйлеу, түйіндеу, ситуацияға байланысты сөйлеу, ойындар арқылы сөйлеу, сұраққа жауап беру, қорытындылау, өз пікірін айту сияқты сөйлеудің түрлерін қолдануға болады.

Ағылшын тілін оқыту технологияларын қолдану арқылы студенттер білімінің сапасын көтеру үдерісі - оқыту технологияларының сапасын, студенттердің сол технология бойынша ағылшын тілінен алған білімінің сапасын, ағылшын тілін үйретуші оқытушылардың шығармашылық жұмысының сапасын, ағылшын тілін үйрету әдістерінің сапасын танытатын, анықтайтын ерекше  дидактикалық үдеріс. Ағылшын тілін оқыту технологиясының сапасы  оның қол жеткізілетін түпкі нәтижесі арқылы өлшенеді. Студенттер тәжірибе жинақтау барысында кәсіби санасы жетіліп, елжандылық рухы, сана-сезімі жетіліп, даралық қабілеттері де даму үстінде болады. Ағылшын тілін оқыту технологиясының сапасы  оның қол жеткізілетін түпкі нәтижесі арқылы өлшенеді. Педагогикалық технологиялар арқылы    ағылшын тілі пәнін меңгертуде мынадай түйінді мәселелер өз шешімін табады:

− ағылшын тілін үйренуші студенттің тілді тереңірек танып-білуіне, өз ойын ағылшын тілінде еркін білдіруге қажетті дағдыларды игеруіне оң ықпал етеді;

− ағылшын тілінің практикалық бағытына басымдылық берілетіндіктен,   студенттің білімді өмірде қолданудың маңызы жайында түсінігі дамиды;

− студенттің танымдық қабілеті мен ақпараттық мәдениеті қалыптасады;

− студенттер проблемаларды ынтымақтастықта шешу қажеттілігін түсінеді.

Оқытудың топтық формасы - оқу сабақтарын ұйымдастырудың бір формасы, мұнда сынып құрамы жұмыс істеу үшін типологиялық топтарға, бригадаларға, звеноларға бөлінеді. Оқу іс-әрекетін басқарудың бұл формасы мұғалімнің жоғары ұстаздық шеберлігін талап етеді. Ол топтарға беретін тапсырманы анықтап, оқу іс-әрекетін бақылауды қамтамасыз етуі керек.

Топтық жұмыс тобын құру тілдік тұлғаның шығармашылық белсенділігін тудыруға және топ мүшелерінің өзара ынтымақтастықта жұмыс істеуіне мүмкіндік береді, проблемалық тақырыптың мазмұнын ашу, пікірталасқа түсу, өзіндік ойларын дәлелдеуде мұндай оқу ынтымақтастығын тудыратын топтық жұмыстардың мүмкіндіктері мен тиімділігі мол. Атап айтқанда:

Бір мезгілде бірлікте жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Бір мезгілде бірлікте және жеке даралық жұмыс істеуге бағыттайды.

Пікірталас тудыратын қарым-қатынасқа түсу мүмкіндіктеріне ие болады

Топта жұмыс істеп дағдыланған оқушы өзін - өзі тексеруге мүмкіншілігі болады. Өз бетімен атқаратын жұмыс түрлері арқылы оқушыларды бір-бірінің жетістіктері мен кемшіліктерін байқау, салыстыру, қорытындылау дағдыларына, бірте- бірте ойын жүйелі айта білуге, өз қатесін тексеріп байқауға, оқу құралдары мен сөздіктер қолдана білуге дағдыланады.

Сабақтың ұқыпты, айқын, дұрыс ұйымдастырылуы, білімгерлер алдындағы тақырыптың дұрыс таңдап алынуы білімдік және тәрбиелік мақсаттармен қатар сабақтың нақты тапсырмаларын ұтымды жүргізіп пайдалануына әсер етеді. Бұл талаптар сабақ жоспары мен тақырыптық жоспардың жүйелі жасалынуына байланысты.Әрине оқу-тәрбие жұмысындағы нәтижеліктің басты белгілері мұғалімнің жеке басының білімділігі, шеберлігі, өмір танымы, өз пәніне шәкірттерін иландырып қызықтыра білуінде.

Ал студенттің тұлғалық мәдениетінің бір арнасын олардың тілді білу деңгейі құрайтындықтан, бұл пәнді оқытуда инновациялық технологияларды тиімді қолданудың жолдарын айқындау мәселесін шешу айрықша мәнге ие. Кез келген технология білім берудің мақсатынан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы оқытудың әдістемелік жүйесіне енетін барлық компоненттің біртұтас ортақ мүддеге бірлесе қызмет етуінің тиянақталған жолы болып саналады. Әрбір сабақта топтық жұмыс арқылы бірлесе әрекеттенген тиімді. Бұл ұстанымбілімнің басты идеяларының бірі. Осы бағытты ұстанған оқу жобаларының барлығы да бірлескен әрекеттерді үйренудің негізі деп таниды. Шағын топтық жұмыстар үйренушілерде бірлік, бірегейлік сезімдер қалыптастырып, сол арқылы өздерінің ұжымға тікелей қатысы бар екендігін аңғартады.

Қорыта айтқанда, білікті ұстаз өз сабағына оқушыларды тегіс қатыстыра алады. Егер сабағын білімгерлердің қызығушылығы арттыратындай етіп құрастырса,оның оқуға деген ынтасы пайда болады, әр сабаққа білімгер өз қалауымен барады. Бұның бәрі тек біздің өзіміздің қолымызда және балаларды қолдап, мадақтап отыру қажет. «Оқушы-толтыратын құмыра емес, тұтататын алау», — деп Д.Ховард айтқандай, шәкірттерімізге сапалы білім беру-біздің міндетіміз.
Пайдаланған әдебиеттер:

1.Иманқұлова С. «Жаңаша оқыту әдістемесі», Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің хабаршысы, Филология сериясы, 97-98 беттер, №1, 2006 ж..

2. М. С. Сақтағанова, Н. Қ. Алиева, Н. Қ. Айтбаева «Ағылшын тілін оқытудың әдістері», Білім, 43-бет, №3, 2006 ж..

3.А.Әлімов. Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану.Алматы,2009ж.

Қоғамдық, әлеуметтік өмір барысында адамдар қатынасындағы не бір қайшылықтар мен күрес-тартыстың қайнар көзі де, құяр арнасын қазақ әдебиетіндегі мемуарлық туындылардың қай-қайсынан болмасын айқын көруге болады. Мемуарлық туындыда суреткер роман, повестердегідей шығарма сюжетін әр тараптан өрбітіп, үлкен арнаға құйып отыруға мүмкіндігі келе бермейді. Суреттелетін оқиғаға жазушының өз басы тікелей, я жанама түрде болса да қатысты болғандықтан, шығарманың сюжеттік желісі автордың дүниетанымы мен көрген-түйгендеріне негізделеді. Осыған орай мемуарлық шығармаларда документальды фактіге сүйену, дәлелдеу жиі орын алады да, суреттемелерден көрі, баяндау тәсілі басымдау болып келеді. Өмірді терең бағалаған жазушы ел туралы, ауыл салты, халық дәстүрі жайында да әр алуан оқиғаның куәсі болып отырады да, оқушыға нені құптатып, неден безіндірмек болғанын шығармада ашық айтады.

Әдебиет сүйгіш қауымды толғантатын теориялық сауалдардың бірі – мемуар мен естеліктің айырмашылығы қандай деген мәселе. Жанр табиғатын толық түсіне алмаушылықтың салдарынан кейде осы екі жанрдың ара парқын нақты ажырата алмай қалатын жағдайлар кездеседі.Жанр табиғатын анықтауда оны жіктеп берудің маңызды мәселе болып табылатындығы осында.

Мемуар – көркем әдебиеттің, соның ішінде проза жанрының бір түрі. Ал естелік пен деректі ғұмырбаяндық туынды болса, әдебиеттен гөрі журналистикаға жақын болып келетін, соның сипаттарын бойына көбірек сіңірген сала. Естелік, көзбен көрген шынайы шындыққа құрылса игі. Ол бұл ретте «бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» дерлік шыншыл жанр. Жанрдың қалыпты формасы жоқ. Ықтимал формаларды қайталаудың өзі қателікке ұрындыруы мүмкін. Естелік- еске алып отырған адамның шын табиғатынан тууға, еске алып отырған адамның шын болмысына ғана ұқсауға керек. Көрнекті мемуарист Корней Чуковскийдің өз естеліктерін «ойдан шығарылмаған әңгімелер» деп атауының сыры да осында! Естелік авторының тәңірісі-шындық болуы шарт. Әсіресе естеліктің мемуарлық аталас жанрлардан айырмашылығы шыншылдығында. Естелікте қаны сорғалаған шындық қана айтылуға керек.Таза естелік сипатында жазылған шығармаларда көркем әдебиетке тән белгілер онша көп ұшыраса қоймайды. Осыдан келіп бұлардың табиғатында ұқсастықтарымен бірге өзгешеліктердің де бар екендігі заңды. Атап айтқанда, естелікте көркем әдебиеттің жаны болып келетін бейнелілік, образдылық солғын. Кейіпкердің жан дүниесі, ішкі әлеміндегі буырқаныстар, персонажға тән нақты мінез – құлық та онша байқала қоймайды.Естеліктің тілдік қоры онша бай бола қоймайды, әрі оның жазылуында баяндау сарынындағы құрғақ стиль, нақты деректер мен мағлұматтар, тіпті цифрлар тізбегі басым болып келеді. Сонымен бірге деректі ғұмырбаяндық шығарма мен естелікті, кәсіпқой жазушыны былай қойғанда, жазушы емес авторлар да жазып жатады.

Қазақ прозасының әдебиетімізде айшықты із қалдырып келе жатқан елеулі саласының – бірі мемуарлық романдар. Бірақ олар бүгінгі таңға дейін қазақ әдебиеттану ғылымында жанр табиғатын ашу талаптарына сай зерттеу нысаны болмаған, көбінесе нағыз көркем романдармен бір контексте талданып отырған немесе иллюстрациялық материал дәрежесінде ғана қарастырылып келген. Мемуарлық романның өмірлік және эстетикалық фактілердің рөлі жайлы зерттеушілеріміз айта қойған жоқ десе де болғандай.

Қазіргі қазақ прозасында табиғаты жағынан алып қарағанда таза мемуарлық шығармалар мен мемуарға жақын болып келетін естелік туындылар арнайы зерттеуді, мазмұндық, идеалық-көркемдік тұрғыдан ара жігін ажырата отырып сипаттауды қажет етеді. Мемуарлық романның жанрлық табиғаты жөнінде орыс ғалымдары ортақ пікірге келіп, тиянақты тұжырым жасап қойды деп айтуға әлі ерте. И. Шайтанов мемуар жанрының айқын шекарасы жоқ, жалпы көркемдік құрылымы солқылдақтау болып келетін шебер қаламгердің көркемдік өрнектері ме немесе куәгердің екіұштылығы ма, қайсысы басымдау болып келетіні белгісіз жанр деген ой айтады. Осы жағынан келгенде, қазақ өмірбаяндық туындылары да іріктеп қарастыруды қажет етеді.

Бір сөзбен айтқанда, мемуарлық романның өзге өмірбаяндық туындылардан басты айырмашылығы – көркемдік деңгейінің жоғарылығы мен прозалық туындыларға тән эстетикалық сипаттарының айқын көрініп тұруында.

Мемуарлық шығармалардың өмірге келу себептері жайлы осы жанрдың білікті зерттеушісі Л.Я.Гаранин былай дейді: «Функция мемуарного произведения как правило, сыязаны с какой – либо конкретной или во всяком случае с вполне осязаемой целью: желанием человека оставить о себе память, передать накопленный опыт потомкам, по новому оценить прошлое и т.д. И это определяет природу и характер воссоздаваемых в мемуарной литературе образов»

Мемуарлық шығарманың жанрлық табиғатын түсініп, кейбір ерекшелігін айқындап алу үшін бір ғана С.Сейфуллиннің « Тар жол тайғақ кешу» мемуарлық туындысы жеткілікті. С. Сейфуллин мұнда 1916 жылғы халықтық қозғалыс пен азамат соғысының қиын күндерін нақтылы тарихи фактілерге сүйене отырып суреттеген де, күрес үстіндегі революционерлердің қайтпас қажырлылықтарын зор оқиғаның ауқымынан алып көрсеткен. Анталаған ақ гвардейцтер мен іштен шалмақ болған ұлтшыл-байшылдардың революция табыстарын жоқ етпек болып, жанталасқан әрекеттерін жазушы өз көзімен көріп, өзі атқарған істерге байланыстыра баяндаған. Сондықтан да әлсін-әлсін үзіліп қалып отыратын романның сюжеттік арқауыда көп жағдайда байқала бермейді. Көбіне жеке эпизодтарға тән аралық құбылыстар ретінде көзге түседі. Осы жақтарынан алғанда бұл шығарма қазақ совет әдебиетіндегі мемуарлық романның алғашқы үлгісі болып табылады. Оның құрамында тарихтылық та, оқулықтық та, көркем шығармашылық та қасиет бар. «Тар жол, тайғақ кешу» жазушының іздену, үйрену үстіндегі өзі көріп білген өмір шындығының шежіресі. Осы шығарма төңірегінде С. Мұқанов «Түр жағынан бұл мемуарлық (естелік) шығармалардың тобына қосылады» - деп санайды. Ал Ғ.Мүсірепов «Бұл осы күнге дейін маңызын жоғалтпаған, келешекте де үлкен орны бар еңбек. Рас, бұл бір жағы көркем әдебиетке, бір жағынан публицистикаға жатады. Рас, бұл басынан аяғына дейін сұрыпталып шыққан біріккен де нәрсе емес. Әйткенмен, бұл Қазақстан топырағында, Одақ пролетариаты етегінде жүріп Октябрь төңкерісін орнатуға Қазақстан еңбекшілерінің қалай күрескендігін толық көрсете алатын еңбек... Әрине, бұл еңбектің мазмұнында да, көркемдігінде де сынайтын нәрселер бар. Әйткенмен, Октябрьдің Қазақстан жеріндегі сипатын бұл кітаптан толық көретінімізге оның өте қомақты, ірі еңбек екеніне ешкім таласа алмайды». Басқа сипаттармен бірге Ғ.Мүсірепов мемуар мазмұнындағы күрескерлік рухқа жете мән береді.

Әдебиеттанушы ғалым Б.Кенжебаев болса, «Тар жол, тайғақ кешу» роман да емес, мемуар да емес, Қазақстанда Совет өкіметін орнату жолындағы күрес туралы жазылған очерк кітабы деген дұрыс. «Тар жол, тайғақ кешу» - көркем очерктер циклі» - деп үзілді кесілді тұжырым жасайды.

Б.Кенжебаевтың әдебиеттанушы әріптесі Е.Ысмаилов: «Бұл шығарманы өзі қатынасып революционердің образын суреттеген үлкен эпопея деуге де, көркем естелік (мемуарлық шығарма) деуге де, тарихи публицистикалық еңбек деуге де болады»- деген ой айтқан.

Академик С.Қирабаев «Сәкеннің бұл дәуірде жазылған прозалық туындыларының көлемдісі - «Тар жол, тайғақ кешу» (1927). Ол мемуарлық сипаттағы, тарихи деректерге сүйеніп, жазылған шығарма», -десе, филология ғылымдарының докторы Т.Кәкішев осы туындының жанры жөніндегі ойын «Роман – хроника» деп тиянақтайды.

Сонда осы келтірілген дәйексөздерден шығатын қортынды – бір ғана «Тар жол, тайғақ кешу» шығармасының жанрлық табиғаты жөнінде әдебиеттанудағы жетекші ғалымдар мен қаламгерлердің өздері сан алуан пікірлер айтып отыр. Бір – бірлерінің ойларын дамытып, ұштай түсіп отырғандарымен, ішінара өзара жоққа шығарған пікірлер де орын алған. Сонда басқа мемуарлық романдардың жанрлық сипаты жөніндегі пікірлер де дәл осылай қиыспай жатса, оған таң қалуға болмайды.

Орыс мемуарлық шығармаларының тарихы әріден, нақтырақ айтқанда, ХҮІІІ ғасырдан басталады деуге болады. Бірақ Рухани әлемнің құбылысына айналған уақыты – ХІХ ғасыр. А.Герцен өзінің «Болған жайлар мен ойлар» атты мемуарлық шығармасы арқылы орыс әдебиетінің дамуын үлес қосты. Ал осы арада айта кететін бір нәрсе – қазақ мемуаристикасының алғашқы қарлығашы деп санауға лайық М.Х.Дулатидың «Тарих-и-Рашиди» атты ғұмырбаяндық шығармасы. А.И.Герценнің мемуарлық туындысынан көп жыл бұрын дүниеге келген. Екеуінің мазмұнындағы ұқсастығы – авторларының шетелде жүріп көрген оқиғаларын жазуы.

Орыс әдебиетіндегі мемуарлардың бәрі бірдей озық туындылардың қатарына қосала қоймаған. Мәселен, И.С.Тургеневтің мемуарлық романы мен И.А.Гончаровтың «Белинскийдің жеке басы туралы жазбалар», «Университетте» және «Отанда» атты мемуарлардың кемшіліктері туралы орыс зертеушілерінің сын-пікірлері айтылған. Мұның өзі мемуарлық деп журген туындылардың барлығы әдебиеттің маңдайалды өнімі болып табыла бермейтіндігін, мемуар жазудың кез – келген қаламгердің иеленуіне көне бермейтін қаншалықты жауапты әрі маңызды еңбек екендігін көрсетсе керек.

Кеңес үкіметінде жазылған мемуарлық шығармалардың қатарында В.Смирновтың «Әлемді ашу», К.Паустовскийдің «Өмір туралы хикая» , Е.Драбкананың «Қара қытырлақтар», тува жазушысы Солчак Токидің «Арат сөзі», Джанси Кимонконың «Сұқпай аққан жерде», чуваш А.Талвирдың «Буин даңғылында» және т.б. Мемуар жазу дәстүрі көршілес Орта Азия халықтарының әдебиетінде де өзіндік жолға қойылған. Бұл бағыттағы туындылардың ішіндегі ауыз тұшытарлықтай көлемдісі мен көркемі Садриддин Айнидің «Бұқара», «Дохунда», «Құлдар» атты романдары.Төрт кітаптан тұратын мемуарлық эпопеяның алғашқы екі кітабына 1949 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілген болатын.

Мемуарлық туындының құрылымына көзі үйренген оқырманның жадында тұратыны – авторлардың қай – қайсысының да ә дегеннен – ақ әңгімені өзінің балалаық шағынан бастап, оқиғаларды өмір белестерімен ары қарай өрбітіп, ала жөнелетіндігі. Бұның нақты мысалы – орыстың атақыты жазушысы А.М.Горкийдің «Менің университеттерім» және С.Мұқановтың «Өмір мектебі» атты мемуарлық трилогиялары. Бұлардың мазмұндық құрылымы мемуарлық романның классикалық стандарты деуге әбден лайық.

Жалпы мемуарлық туындыда овтор өзі – алдыңғы қатарда жүретін бас кейіпкер. «Ол қалай көрінеді?» деген мәселе де қызықты. Мысалы үшін С.Сейфуллин «Тар жол, тайғақ кешуіндегі» автордың бас кейіпкер ретіндегі сипатына назар аударсақ. Ол әңгімені өз атынан айтып келе жатып, сол сәттегі көтеріліп отырған тақырыбан орай оқырман алдына дерекнамалық дүниелерді жайып салады және ең бастысы осы арада автор ретінде өзін ол жерге қатыстырмайды. С. Мұқановтың «Өмір мектебі» романындағы өмір шындығы жастайынан әке мен шешеден жетім қалып, балалық шағын ауыл арасында, ағайын ішінде өткізген ақынның өз өмірімен тікелей байланыста көрінеді. Жазушы бұл кітапта қазақ ауылының революция алдындағы өмірін кең қамтиды да, жоқшылық пен мұқтаждық жайлаған елдің ауыр халін тебірене суреттейді. Мұны бірде Сәбиттің өзі көріп, өз басынан кешірген әрқилы ауыртпалықтар арқылы сезінсең, енді бірде мұқтаждықтың ауыр салмағы түскен ауыл кедейлерінің тұрмыс-тіршілігінен аңғарасың. Бұл салада жазушы суреттеудің мемуарлық романдарға тән әдіс-тәсіліне сүйеніп, өзінің өмір өткелдерін шығарманың сюжетіне арқау етіп, әлеуметтік ірі оқиғаларды сөз еткен. Мұнда да жер дауы, жесір дауы, ағартушылық проблемалары көтеріліп, өз кезінің уақыт тынысына сәйкес көркемдік шешімін тауып отырады. Айтылып отырған мәселенің беруілуі тақырыпқа қатысты жай бір зерттеу еңбек сияқты болып көрінеді. Мұндай шығармашылық тәсілдің мемуарға бірнеше беттерге созылып кететін тұстары бар. Алайда оның туындының көркемдік болмысына ешқандай да нұқсан келтірмейтіндігін атап айту керек.

Автордың өзінің мейлінше көп көрінуі, қаһарман ретінде алдыңғы қатарға шығуы ең айқын байқалатын шығарма ол – С.Мұқановтың «Өмір мектебі. Онда автор басымырақ баяндайтын әңгімелері, негізінен өз басынан өткен жайлар. Оқиғалар арасында қыстырылып кететін көлденең сюжеттер мен шиеленістердің ішінде де автор бейнесі әр тұстан қылаң беріп отырады.Өз басына тікелей қатысы жоқ жағдаяттарға да ішінара ойын сыналай айтып, өз көзқарасын білдіруден тартына қоймайтыны бар. Ондайда автордың тікелей оқырманмен сөйлесіп кетуін көркемдік тәслдің бір түрі деп қабылдаған абзал.

«Мен» деп айқайлатын тақырып қойғанымен, М.Мағауиннің эссе сипатында жазылған монологтық мемуарлық романында да овтордың кейіпкер ретінде көрініп отыруы біркелкі емес. Кей тұста ол өзі жайлы әңгімені тоқтата тұрып, тартылып келе жатқан ой жүйесінің ыңғайына қарай шығармашылық немесе ғылыми мәселелерді сөз етіп кетеді.Ішінара өзінің жеке пікірін білдіріп отырғанымен, негізінен көтеріліп отырған тақырыпты талдауға бейім. Талданып отырған осы ждайлардан мемуарлық романдағы автордың өз шығармасына кейіпкер ретіндегі қатысу деңгейі және жеке тұлғасының көркемдікпен ашылуы бірқалыпты емес екенін айқын аңғаруға болады. Бұның өзі шығармашылық әр алуандылықты көрсететіні сөзсіз.

Бүкіл оқиғасын өзі өмірбаянынан алып жазғанымен, Ғ.Мұстафин «Көз көрген» мемуарлық романы үшінші жақтан баяндалған. Ол – қазақ мемуарлық романдарының ішінен осылайша үшінші жақтан баяндалған бірден бір шығарма. Біздің пайымдауымызша автор ой еркіндігіне кезек беріп, туындының болмыс – бітімін күшейте түскісі келген келген. Автор өзін үшінші жаққа айналдырып алу арқылы мемуарлық шығарманың оқырмандар тарапынан таза көркем дүниедей қабылдауын қалаған деуге болады.

Автордың әдеби мемуардағы қызметі өте маңызды, ал оның образы екі сипатқа ие: бір жағынан- алғанда автордың жеке бейнесі шығарма кейіпкерлерінің қатарына кіреді және ол мұнда көп жағдайда басты рөлде жүреді. Екінші жағынан алғанда ол – осы көркем дүниені тудырушы. Бұл жағдайда ол шығарма кейіпкері тәрізді белсенді қалыпта. Автор образы екі уақыттың, өткен кезең мен мемуар туған кезеңнің түйіскен тұсында қалыптасады.

Мемуарлық туындыда автор басты кейіпкер болғандықтан жан – жақты ашық көрсетуге тиісті бейне ол – шығарма авторының өзі.Ал бас кейіпкердің бәрі жан – жағы қырланып көрінетін бас қаһарман дәрежесіне жете бермеуі де ықтимал. Бұл автордың шеберлігіне қатысты таза көркемдік мәселесі ғана емес екендігі, бас кейіпкер қаһарман болуы үшін оның қоғамдық – әлеуметтік қайраткерлігі де айқын болуы керектігі талдаулар барысында жан – жақты дәлелденіп отыр.

Мемуарлық туындыларда ұлт жазушылары айналып өте алмайтын елеулі тақырыптардың бірі – халықтың салт – санасы, ұлттық психологиясы, салт – дәстүрі мен этнорграфиясы.

С.Мұқановтың «Өмір мектебі» мемуарлық романының бірінші кітабында суреттелген қазақ қауымының үлкен тобы – әнші-күйші, ақын-жыршы, ұста, саятшы, тігінші сияқты әртүрлі өнер иелері. Жас жазушының болашық қалам қайраткері ретінде қалыптасуына әсіресе осы соңғы аталған әлеуметтік топ өкілдерінің тигізетін ықпал-әсері айрықша. Қазақ халқының салт-дәстүріне, этнографиясына қатысты түрлі мағлұматтар мен деректер әсіресе осы талданып отырған эпопеялық мемуарда молынан ұшырасады. Олардың жекелеген мысалдары мынадай болып келеді:

«Қазақстың ескі ғұрпында, жолаушы шыққан ер адамды әйел жөнелтіп салмайды, оған тіпті, жол болсын деген тілек те айтылмайды. Ескі ғұрыпта әйелдердің бұндай қылықты істеуі ердің жолына кесел болады. Біздің ауылдың адамдары да осы ескі ырымға бағып, Майбалыққа аттанған жігіттерді еркектер ғана апарып салуға келіпті».

Егер шетінен осылай тізе берген жағдайда бұндай танымдық – этнографиялық детальдардың тек осы трилогияның өзінен жүздеп келтіруге болады.

Қазақ халқының салт – дәстүрінен нақты мағлұмат беретін мұндай этнографиялық суреттер шығарманың бойында молынан ұшырасады. Олардың барлығын тізіп, жүйелей тұжырымдаған кезде Б.Момышұлы шығармасының әлеуметтік танымдық салмағы да арта түсері анық. Бір ғана Б.Момышұлы емес, С.Сейфуллин, С.Мұқанов, Ғ.Мұстафин, Ш.Мұртаза, Қ.Жұмаділов тәрізді жазушылардың мемуарлық шығармаларында қазақ халқының салт – дәстүріне, этнографиясына қатысты деректер баршылық.

Қазақ жазушыларының мемуарлық туындыларда жекелеген ұқсас жағдайлардың орын алуы, бір жағынан, халқымыздың ұлттық психологиялық тұтастығын айқын көрсетіп тұрғаны даусыз.

Екіншіден, дала төсінде емін-еркін ғұмыр кешкен осынау арда жұрттың моральдық-рухани әлемінің тазалығы, өздерінің адамгершілік принциптеріне деген адалдығы көрініп тұр. Өмір шығдығын осылайшы қаз – қалпында түсірудің нәтижесінде қазақ деген халықтың имандылыққа негізделген асыл қасиеттері де айқын ашыла түседі.

Өзінің композициялық құрылымынымен назар аудартатын шығарманың бірі – Ғ.Мұстафиннің «Көз көрген» мемуарлық романы. Піішіндік тұрғыдан алып қарағанда ол жекелеген әрқилы әңгімелерден құралады. Ол әңгімелерінің саны – жиырма бес. Әр әңгіме – оқиғасының басталуы, дамуы, шарықтау шегі және шешімі бар, сюжеттік жағынан аяқталып біткен жеке шығарма. Бірақ солардың әр қайсысы сол қалпымен шектеліп қалмай, романның ортақ фабуласына, идеялық бағытына қызмет етеді. Бұл туралы филология ғылымдарының докторы Х.Әдібаев өз ойын : автор оқиға ашылуына ере бермей, әр новелланың өз шеңберінде тиянақты көркемдік шешімін тапқан. Жеке адамдардың тағдырына үңіле отырып, белгілі дәрежеде халық күйін шерткен. Аумалы – төкпелі дәуірдің шындығын көреміз.

Ә.Нұршайықовтың «Мен және менің замандастарым» мемуарлық туындысының негізгі композициялық діңгегі автордың өзі әңгімелейтін естеліктер болса, олардың берілу формаларының өзі біркелкі емес. Автордың біріңғай баяндаудан көрі формалық түрлендіруге басымырақ мән бергені көрініп тұр. Айтылып отырған әңгімені растап, бекіте түсу үшін түрлі құжаттарды, баспасөз беттеріне жарияланғандарды кіргізіп отыру - мемуар жанрына тән шығармашылық дәстүр. Бірақ бұлжымастай көрінетін міндетті үрдіс емес.

Қорыта келгенде, мемуарлық шығарма дегеніміз – бір жағынан тарихи оқиғаларды, деректерді, фактілер мен құбылыстарды кейінгі буынға қаз-қалпында жеткізу болса, екінші жағынан, болған шындықтың біршама көкемделген, эстетикалық тұрғыдан икемделген түрі.

Мемуарлық шығрам халық тарихын мүмкіндігінше өмір шындығында бейнелеуге бейім, оқырманды өзіне тарта түсетін қолайлы жанрдың бірі екендігі айқындалды. Оның тарихи шындық пен көркемдік шындықты ұштастыра отырып, өзіне бейнелейтін кезеңнің кескін-келбетін жан-жақты ашуда атқаратын рөлі зор. Осы тұрғыдан алғанда бұл жанрда жазылған шығармаларды зерттеп саралау, жүйеге түсіріп, белгілі бір қортындылар жасау өмір қажеттілігінен туындап жатқаны сөзсіз.

1. 
   Моминский С. Мемуарлық автобиография. – Алматы: Жазушы, 1986. –262 б.
   
2. 
   Григорьев А. Воспоминания. АН СССР. Литературные памятники / Изд.
   
3. 
   Подготовил Б.Ф. Егоров – Ленинград: Наука, 1980. – 354 с.
   
4. 
   Майтанов Б. Көркемдік нәрі. – Алматы: Жазушы, 1983. – 184 б.
   
5. 
   Шындалиева М.Б. Қазақ очеркінің қалыптасуы, дамуы. – Алматы, 2005. – 276 б.
   
6. 
   Малинин Ю.П. Филипп де Коммин и его Мемуары // Филипп де Коммин «Мемуары» – М.: Наука, 1986. – 436 с. 
   
7. 
   Ақыш Н.Б. Қазақ мемуарлық романы: филол. ғыл. докт. ... автореф. – 
   Алматы, 2009. – 38 б. 
   
8. 
   14. Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: Санат, 2002. – 360 б.
   

№ 35 орта мектеп, Тараз қ.

Оқытудың жаңа технологиясының бірі – жалпы білім беретін мектептерде әр пәнді деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту болып табылады. Оқушыларды деңгейге бөліп оқытуға бола ма, оның қандай тиімді жолдары бар, деңгейге бөліп оқытудың өзіндік ерекшелігі қандай және жеке тұлға тәрбиелеуде қандай көмегі бар деген сауалдарға тоқталсақ, деңгейге бөліп оқытудың кезінде оқушылардың тәжірибелік-теориялық дайындығын, оқуға деген ынтасын, дара қасиетін әлеуметтік-психологиялық танымал, сұранымын ескеру талап етеді. Сондықтан да тиімді дәрежеге жету үшін оқушының білім мен деңгейіне байланысты жұмысты ғылыми түрде ұйымдастыру қажет.

Қазіргі базалық білім беру – жеткілікті білімнің төменгі шегі. Мұғалім баланы оқыту барысында оқушыға тақпақ жаттатып, ережелерді оқытып, жаттығулар орындатып әр түрлі жұмыстар жүргізеді. Оны талап етеді. Ол мұғалім үшін қиын жұмыс емес. Оқушы мұғалімнің айтқанын кітаптан оқып, тақпақты жаттап (тіпті оларды қызықтырмаса да), ережені айтып беруі мүмкін. Бірақ, оқушы сол оқыған материалдың ішкі дүниесін түсінді ме, міне, негізгі мәселе осында жатыр.

Мектеп оқушыларының білім деңгейінің көрсеткішін төмендегідей бағалауға болады: 1 деңгей (төмен)–эпизодтық. Білімді жаңа жағдайға көшіру мұғалім көмегімен жүзеге асырылады; 2 деңгей –түсініктерді жүйелеу деңгейі. 70% ғылыми ұғымдарды саналы түрде анықтайды; 3 деңгей (жоғары) бастапқы ғылыми ұғымға өту (ауысу) деңгейі деп белгілейді. Мектеп оқушыларына берілетін тапсырмалар оқушылардың ойлауына әсер етеді, тапсырманы орындау үшін бала жауапты өзі іздестіреді, оны шешуде ақыл –ойы дамиды, ойлауына жан-жақты әсер етеді деп түйіндейді. Бірінші деңгей тапсырмалары жаттап алуға лайықты, алдыңғы сабақта жаңадан меңгерілетін өңін өзгетпей қайталап, пысықтауына мүмкіндік береді, екінші деңгей тапсырмалары материалды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар, үшінші деңгей танымдық – іздену түрдегі заңдылықтар шығару қорытынды жұмыстары.

Деңгейлік тапсырмалар ауқымы өте кең. Оқулықтағы жаттығулар - өтілген ережелер бойынша қайталау, пысықтау, бекіту жұмыстарын арналған тілдік, грамматикалық жұмыстар жүйесі. Деңгейлік тапсырмалар құрамында мәтіндер, сөзжұмбақтар, қызықты грамматика, тестік сұрақтар, іскерлік ойындар мен тренингтер жүйесін қамтиды. Бұлар оқытудың деңгейіне сәйкес оқушыны саралап оқытуға ыңғайлы, әрі оқу бағдарламасы оқушының жас ерекшелігі мен білім деңгейіне сай құрылып, оқулыққа қосымша пайдалануға беріледі. Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін сабақ жаңаша жоспарланады. Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру арқылы сан түрлі жұмыс жүргізіледі. Оқушының алған білімін жүзеге асыралатыны тексеріледі. Өз бетімен жұмыс орындауға бейімділігі бақылауға алынады. Қорытындысында деңгейлік тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа ұмтылады. Деңгейлік оқыту барысында біліктілікке жетеді. Бірінші деңгей тапсырмаларды білімнің мимималдық шегі, мемлекеттік стандарт талабына сәйкес бағдарлама мөлшерінен аспайтын, оқушының жас ерекшелігіне сай болады. Сынып бағдарламасына байланысты лексикалық тақырыптар мен грамматикалық тапсырмалар, тілдік ережелер, жазба жұмыстарын орындайды. Кейіннен жоғарғы сыныптарда оқыған кезде де есінде тұрақты қалатындай бағытта сөздік минимумдарды меңгереді. Екінші деңгей тапсырмалары түрленіп, сынып бағдарламасына сай барлық бағдарламасымен жұмыс істейді. Оқушы өз бетімен керегінше қызмет етеді. Оқу мотивтерді қанағаттанарлық дәрежеде. Ықыласы жоғары. Оқушының сөйлеуі, хабарды түсінуі, қабылдауы, жазба жұмыстарын орындау көрсеткіштері міндетті деңгейден әлде қайда жоғары болады. Бірінші деңгейден бастау алған сөйлеу үшінші деңгей оқушылардың шығармашылыққа деген мотивтердің айқын көрінуімен логикалық ойлау дәрежесінен жоғары болумен, өз жеке басының белсенділігімен, ісіне талдау жасай білуімен, білімді жаңа жағдайда пайдаланумен сипатталады. Ситуацияға байланысты әр түрлі нұсқада диалог құрады. Мәтін бойынша сұрақ қояды. Талдау, жинақтау, салыстыру жұмыстарын жүргізеді. Танымдық - «іздену (эвристикалық) түрдегі жұмыстарды ізденіп өз бетімен орындайды. Төртінші деңгей дарынды, іздемпаз, қабілеті жоғары, талапты балаларға арналады. Оқушыларға мұғалім тек тақырыбын ғана береді, оқушының өз мақсатын қояды, әдістерін іздейді, нәтижеге жетеді. Жазба жұмыстарын орындайды.

Оқыту практикасында деңгейлеп оқыту технологиясын енгізуге оқу ақпараттарының көлемінің ұлғаюы, оқушыларға түсетін «салмақтың» артуы басты себеп болады. Деңгейлеп оқыту – оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асырылады. Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты - әрбір оқушы өзінің даму деңгейінің оқу материалын меңгеруін қамтамасыз ету.

1.Деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып білім алуына жағдай жасап, мүмкіндік береді.

2.Деңгейлеп оқыту әртүрлі категориялардағы балаларға бірдей зейін аударып, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

3.Деңгейлеп -саралап оқыту құрылымында білім игерудің негізгі үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей (минималды базалық), бағдарламалық, күрделенген деңгей.

Базалық деңгей – мемлекеттік стандар бойынша анықталған ең төменгі шек. Сондықтан оны әрбір оқушы меңгеруі тиіс. Бұл деңгей оқушыға өзінің қызығушылығы мен қабілетін ескере отырып, уақытымен күшін дұрыс пайдалануына мүмкіндік береді.

4.Оқушының жеке тәжірибесіне негізделген оқыту технологиясы тиімді де нәтижелі болу үшін:

-жеке тұлға ерекшеліктеріне;

-психикалық даму ерекшеліктеріне (есте сақтау, қабілетінің ерекшелігіне, ойлау, қабылдау, зейін еркшелігіне, өзінің эмоциясын басқара білуіне);

-пән бойынша білімді игеру деңгейіне оқушының білімімен іс-әрекет тәсіліне назар аударып, көңіл бөлу керек.
Деңгейлеп оқыту барысында оқушы мен мұғалім іс әрекетінің жүйесі

Кезеңдер	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті
Дайындық кезең	Оқушыларды оқу материалын базалық, бағдарламалық күрделенген деңгейлер бойынша игеруін анықтау
Диагностикалық кезең	Білімді меңгеру деңгейін анықтайтын тапсырмаларды дайындау. Оқушылардың білімді меңгеру деңгейін диагностикалау. Оқушылардан сауалнама алу. Сынып жетекшілерімен оқушылар және олардың ата-аналарымен әңгімелесу	Диагностика нәтижелері мен өз қызығушылықтары негізінде пәнді оқу деңгейі таңдалады. Оқушы өзіндік таңдау жасайды
Оқушыларды топтарға бөлу кезеңі	Оқушыларды топқа бөлуді ұйымдастыру: әр топ үшін оқу мазмұнын анықтау. Әр деңгейде оқытуға қойылатын нақты талаптарды дайындау Дайындалған талаптарды оқушыларға ұсыну	Белгілі топты оқушының таңдауы. Топтардағы оқыту талаптарының жобасын талқылауға қатысу
Деңгейлеп оқыту жүзеге асырылу кезеңі	Оқушылардың топтардағы жұмысын ұйымдастыру.	Таңдалған топта өзінің оқу іс-әрекетін ұйымдастыру
Деңгейлеп оқыту жағдайына білімді меңгеру нәтижелерін бағалау кезеңі	Атқарылған жұмыстар нәтижесі бойынша оқушыларды бағалау. /Кері байланыстың дұрыс орнауы, жүзеге асыру/.	Жеткен нәтижелер бойынша өзара бағалауды және өзін-өзі бағалауды жүзеге асыру

Бастапқы ғылыми идеялар:

-деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып білім алуына жағдай жасап, мүмкіндік береді.

-деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға бірдей зейін аударып, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

-деңгейлеп-саралап жұмыс істеуге мүмкіндік береді Деңгейлеп оқыту құрылымында білімді игерудің негізгі үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей бағдарламалық және күрделенген деңгей. Базалық деңгей – мемлекеттік стандарт бойынша анықталған ең төменгі шек.

Сондықтан оны әрбір оқушы меңгеруі тиіс. Бұл деңгей оқушыға өзінің қызығушылығы мен қабілетін ескере отырып, уақыты мен күшін дұрыс пайдалануына мүмкіндік береді.

-оқушының жеке тәжірибесінде негізделген деңгейлеп оқыту технологиясы тиімді де нәтижелі болу үшін:

-жеке тұлға ерекшеліктеріне;

-психикалық даму ерекшеліктеріне (есте сақтау қабілетінің ерекшелігіне, ойлау, қабылдау, зейін ерекшелігіне, өзінің эмоциясын басқара білуіне);

-пән бойынша білімді игеру деңгейіне (оқушының білімі мен іс әрекет тәсіліне назар аударып, көңіл бөлу керек).

Әрбір тақырып бойынша өткізілетін сабақтар кезектесіп келетін бес типтен құралады.

Бірінші – тақырыпты жалпы талдау сабақтары (оларды лекциялар деп атайды).

Екінші – қиыстырылған семинар сабақтарда оқушылардың өзіндік жұмысының процесінде оқу материалдарының тереңдей талдануы.

Үшінші – материалды пән аралық қорытындылау сабақтары.

Төртінші – материалды қорытындылау және білімді жүйелеу сабақтары (тақырыптық сынақтар деп аталады).

Бесінші – практикум сабақтар. Балалардың даму деңгейінің бірыңғай болмауына, жеке қабілеттеріндегі айырмашылықтармен басқада себептерге байланысты сыныпта оқу үздіктерімен үлгермеушілер пайда болатыны белгілі. Сондықтан мұғалім сабақтың барлық кезеңдерінде: жаңа материалды беру, бекіту, қайталау, білім, білік дағдыны бағалау кезінде деңгейлеп саралап оқытуды ұйымдастырады. Білім беру ұйымдастырудағы қайта құрулармен оқытудың жаңа мазмұны мұғалімдер қауымына жаңаша іскерлікпен пәндерді оқытудың жаңаша технологиясын ендіру міндеттерін шешуді талап етуде.

Кеңестік педагогика мен дидактиканың озық шеберлері В.Шаталовтың, В.Шейманның, Е.Ильиннің тәжірибелерінің мақсаты – оқушының оқу танымдық қызметін дұрыс ұйымдастыра отырып түпкі нәтижеге жету яғни оқушының сабақ үстінде бағдарламалық талаптар (міндетті және мүмкіндік) деңгейінде жан-жақты терең біліммен саналы тәрбие алуы еді. ХХ ғасырдың соңында адамдар жаңа технологиялық зерттеулер (В.Беспалько, В.Монахов) жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту үрдісінде іске асуы үшін оны технологияландырудың қажет екенін дәлелдеп отыр.

Педагогикалық технология мынадай төрт негізгі шартты қанағаттандыруы тиіс (В.Беспалько).

-педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспромптарды жоюы қажет.

-оқушының танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу тәрбие үрдісінің табысына негізделуі қажет.

-оқу мақсатын диогностикалық түрде анықтап, оның меңгерілуі сапасын дәл тексеріліп , базалау қажет.

-іс жүзінде оқу-үрдісінің толықтығын қамтамасыз етуі тиіс.

Қазіргі заман талабы әр оқушының сабақ кезінде жаңа білім қосып қана қоймай, соны өзі игеріп, ізденіп, талап – пікір таластыру деңгейіне жетіп, даму үстінде. Осындай өздігімен дамуды қалыптастыратын Ж.Қараевтың «Деңгейлеп-саралап оқыту» технологиясының тиімділігі мен маңыздылығы қажетті .

Бұл технология оқу үрдісінде:

-оқушыға сенімділік білдіру;

-пәнге қызығушылығын арттыру;

-оқушы біліміне сеніп, әрі дамыту;

-өзіндік шығармашылық деңгейге көтерілу көзделген.

Профессор Ж.Қараевтың технологиясының тиімділігі сол жаңа тақырыпты балаларға шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгеруі тиіс. Сондықтан мұндай сабақтарда оқушылардың ынтасын белсенділігін арттыру үшін мәселелік сұрақтар қойып отыру.

Деңгейлік тапсырмалардың мақсаты:

• 
  жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге қарай сатылы түрде орындалатын жұмыстар.
  
• 
  оқушы ізденіске, шығармашылыққа бөленеді.
  
• 
  дарынды оқушылар мүмкіндігі анықталды.
  
• 
  әр оқушы өзін -өзі бағалайды, өз білімін жоғары деңгейге жеткізе алады, материалды толық меңгереді.
  
• 
  жаңа тақырыпты жаңа әдіспен түсіндіріледі.
  
• 
  тест арқылы тақырып меңгеріледі.
  
• 
  өзіндік жұмыстар жүргізіледі.
  
• 
  бақылау жұмысы алынады.
  
• 
  бақылау парағы жасалады.
  

Деңгейлеп оқыту - оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі заман талабы әр оқушының сабақ кезінде жаңа білім қосып қана қоймай, соны игеріп, ізденіп, талап – пікір таластыру деңгейіне жету мақсатын көздейді.

1.Кобдикова Ж.У. Педагогические технологии уровневой дифференциации обучения в средней школе. Алматы, 2001.

2. Кобдикова Ж.У.Оқыту процесін технологияландыру .Алматы, 2010,11-15б

3. Денисенко В.В Дифференциация обучения на основе обязательных результатов обучения.-М: -2011.

6. Керимбаева М.Р. Инновационные процессы в школе: проблемы, перспективы, поиск.- Алматы, 2005г.
Аннотация. В статье рассматриваются педагогические основы инновационных технологий в учебно-воспитательном процессе общеобразовательных школ.

Аnnotation. One of the main tasks of society development is the usage of new technology in educational system.


УДК 32.21:11

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ НА УРОКАХ

АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА
Жаркеева Ш.

Средняя школа № 35, г.Тараз
В последние годы все чаще поднимается вопрос о применении новых информационных технологий в средней школе. Это не только новые технические средства, но и новые формы и методы преподавания, новый подход к процессу обучения. Основной целью обучения иностранным языкам является формирование и развитие коммуникативной культуры школьников, обучение практическому овладению иностранным языком.

Использование мультимедийных средств обучения на уроках иностранного языка и во внеурочной деятельности повышает познавательную активность и мотивацию обучающихся, позволяет реализовать личностно-ориентированный подход в обучении, обеспечивает интенсификацию процесса обучения и самостоятельной деятельности обучающихся.

В государственном образовательном стандарте по иностранному языку (ИЯ) предусматривается в качестве цели обучения овладение иноязычным общением как минимум на уровне элементарной компетенции в говорении, аудировании, письме, и продвинутой коммуникативной компетенции в чтении. В учебном процессе формирование и развитие иноязычных навыков и умений осуществляется во взаимосвязи во всех видах речевой деятельности. Обучающиеся должны овладеть продуктивными навыками и умениями, способностью варьировать и комбинировать изученный языковой материал в речи при решении конкретных коммуникативных задач в стандартных ситуациях общения. Уровень сформированности коммуникативной компетенции в говорении зависит от качества овладения его лексической и грамматической сторонами, а точнее разнообразными действиями с языковым материалом, приводящими к формированию умений и навыков, начиная от простейших до выработки прочных автоматизмов и сложных творческих умений. Одним из путей повышения уровня продуктивного владения иноязычной речью является использование на уроках ИЯ информационных технологий.

Мультимедийные средства нацелены на создание условий для формирования и развития коммуникативных умений и языковых навыков обучающихся. Они позволяют перейти от репродуктивных форм учебной деятельности к самостоятельным, творческим видам работы, переносят акцент на формирование коммуникативной культуры учащихся и развитие умений работы с различными типами информации и её источников.

Использование мультимедийных средств обучения на уроках иностранного языка и во внеурочной деятельности повышает познавательную активность и мотивацию учащихся, обеспечивает интенсификацию процесса обучения и самостоятельной деятельности учеников. Новейшие мультимедийные технологии помогают быстро и эффективно освоить восприятие устной речи, поставить правильно произношение и обучить беглому говорению. Интерактивные программы и игры помогают создать реальные ситуации общения, снять психологические барьеры и повысить интерес к предмету. Назовем наиболее часто используемым элементы ИКТ в учебном процессе:

- электронные учебники и пособия, демонстрируемые с помощью компьютера и мультимедийного проектора;

Возможности использования Интернет - ресурсов огромны. Глобальная сеть Интернет создаёт условия для получения любой необходимой учащимся и учителям информации, находящейся в любой точке земного шара: новости, страноведческий материал, зарубежную литературу т.д. На уроках иностранного языка Интернет помогает решить целый ряд дидактических задач: сформировать навыки и умения чтения, используя материалы глобальной сети; совершенствовать умения письменной речи школьников; пополнять словарный запас учащихся; формировать у школьников устойчивую мотивацию к изучению английского языка. Кроме того, работа направлена на изучение возможностей Интернет-технологий для расширения кругозора школьников, налаживать и поддерживать деловые связи и контакты со своими сверстниками в англоязычных странах.

Преимущества проектора перед традиционными наглядными пособиями- обеспечение наглядности как важной составляющей методики преподавания.

Проектор – это устройство, посредством которого статическое изображение с прозрачной плёнки формата А 4 передаётся на большой экран. Изображение на прозрачной плёнке выполняет роль учебного пособия и может быть подготовлено с помощью компьютера, копировального аппарата или с помощью фломастера. Какие же плюсы у проектора, в отличие от традиционных наглядных пособий?

1.Размеры изображения могут изменяться в зависимости от расстояния от проектора до экрана. Кроме того, изображение подсвечивается и воспринимается легче.

2.Учитель самостоятельно устанавливает время показа изображения, включая и выключая проектор. Таким образом, изображения появляется на экране только тогда, когда это необходимо.

3. Учитель может легко менять слайды, поэтому количество иллюстраций к подаваемому материалу может быть достаточно большим. Это способствует максимальному соответствию между рассказами лектора и наглядным изображением.

4.Демонстрация отдельных фаз развития динамических процессов позволяет учителю, опираясь на воображение ученика, использовать его возможность домыслить промежуточные этапы и т.п.

5. Слайды не занимают много места при хранении, а также не тускнеют с течением времени - ими можно пользоваться сколь угодно долго.

Компьютерная лекция, разработанная средствами Power Point - это тематически и логически связанная последовательность информационных объектов, демонстрируемая на экране или мониторе. В ходе лекции используются различные информационные объекты: изображения (слайды), звуковые и видеофрагменты. Эффективность работы со слайдами, картинами и другими демонстрационными материалами будет намного выше, если дополнять их показом схем, таблиц. После таких уроков изученный материал остаётся у учащихся в памяти как яркий образ и помогает учителю стимулировать познавательную активность школьника.

Чаще всего проводятся уроки комбинированного типа, где присутствует и опрос домашнего задания и объяснение нового материала.

Программа разработки презентаций Power Point позволяет подготовить материалы к уроку, комбинируя различные средства наглядности, максимально используя достоинства каждого и нивелируя недостатки.

С использованием презентаций в программе Power Point чаще всего проводятся такие типы уроков:

1) лекционные, которые имеют главной целью, не иллюстрировать, а зрительно дать сложный материал для записи учащимся в удобной форме;

2) уроки - иллюстрации по темам, где существует необходимость ярких зрительных образов;

3) уроки - наглядные пособия, помогающие как образцы, создавать учащимся подобные работы самостоятельно. И необходимо отметить: используя слайд - фильмы, интерактивные модели, можно осуществлять дифференцированный, индивидуальный подход в работе с учащимися, владеющими разной степенью освоения учебного материала.

В конце изучения каждой темы можно предложить учащимся сделать проект, используя мультимедийные презентации в программе Microsoft Power Point.

Данная форма использования информационных технологий на уроке английского языка позволяет обеспечить дифференциацию обучения с учетом способностей учащихся, их уровня обученности, склонностей, и дает возможность каждому из них выполнять задания в удобном для него темпе. Ребята учатся сжимать информацию, представлять в виде законченных фрагментов. Мультимедийные средства оказываются очень интересны учащимся, и они предпочитают этот вид работы другим традиционным видам деятельности.

Неисчерпаемым источником информации и материала является Интернет. С дидактической точки зрения преимущество Интернета перед традиционными средствами обучения заключается прежде всего в доступности и актуальности аутентичных материалов.

Самое простое применение Интернета – это использовать его как источник дополнительных материалов для преподавателя при подготовке к занятию. Особенно ярко видна его роль и других компьютерных технологий в проектной методике. В ходе работы над проектами учащиеся применяют и расширяют свои языковые знания, получают обширную страноведческую информацию, получая, таким образом, дополнительные социокультурные знания. Использование мультимедийных презентаций даёт возможность управления вниманием учащихся за счет эффектов анимации; усиление мотивации учения; систематизацию изученного материала; формирование компьютерной мультимедийной компетентности, как учителя, так и обучающегося. Современное постиндустриальное или информационное общество, в котором мы живем, характеризуется, прежде всего, ведущим положением информации и исключительно быстрым темпом развития средств ее обработки – информационно-коммуникационных технологий (ИКТ). Заметные достижения в области информатики привели к внедрению средств вычислительной техники в различные сферы жизни человека. На сегодняшний день уже созданы предпосылки для эффективного использования ИКТ и в системе образования. В связи с этим во многих нормативных документах, принятых правительством РК отражены основные направления внедрения средств ИКТ в образовательный процесс.

1. 
   Исламгулова С.К. Оқу үрдісін технологияландыруға жаңаша көзқарастар. - Алматы, 2010.
   
2. 
   Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. - Алматы, 2009. - 328 б.
   
3. 
   Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
   
4. 
   Назарбаев Н.Ә. Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде: Болашаққа интеллектуалдық секіріс // Білім нұры. 2009, №8 (38).
   

Бұл бүгінгі білім мен ғылым жүйесінде де аса қажет компонентер болып табылады.

Қазіргі кезеңдерде азаматтық, ұлттық мәселелермен бірге оқу – тәрбие жайы, жас ұрпақтың дұрыс қалыптасып, мол білім, айқын мамандық иесі болуы аса маңызды мәселелердің бірі ретінде есептелінеді.

Біздіңше, бұл мәселелер ұстаз ғалым Ж.Айтауытұлының өмірі мен қызметінен, тәлім – тәрбие саласындағы еңбектерінен айқын аңғарылады.

Бұдан басқа мектеп ісі, оны басқару жайы, мұғалім мен шәкірт арақатынасы, тәлім – тәрбие жұмысы, оның әуелгі негізі мен мақсат – мұраттары, дидактикалық жалпы мәселелері, оқу – ғылым жүйесінің түйінді тұстары да алуан мысал – дерек, салыстырулары арқылы беріледі. Бұл реттен алғанда, Ж.Аймауытұлының ұлттық тәлім – тәрбие саласындағы мұра – мирастары – халқымыздың өмірімен, дәстүр – өнегелерімен, руханият саласындағы жетістіктерін де жүйелі сөз етуімен мәнді, әрі тағылымды әсер қалдырады.

Ж.Аймауытұлының еңбектерінің мазмұндық құрылымын мына жүйе арқылы көрсетуді жөн көрдік.

Ж.Аймауытұлының еңбектерінің мазмұндық құрылымын үш салаға бөліп қарастыруға болады. Олар: әдебиет, тіл саласы, психологиялық – педагогикалық.

Әдебиет саласындағы еңбектерін қоғамдық – саяси, әлеуметтік, тарихи, деп көрсетіп оны проза, поэма, драматургия деп жіктедік.

Тіл саласында Ж.Аймауытұлының ана тілі, ана тілінде оқыту туралы, психологиялық ой – пікірлері, тұлға мәселесі, тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеу жан жүйесі туралы, ұстаз тұлғасы, шәкірт тұлғасы, мінез – құлық туралы деп көрсеттік.

Ж.Аймауытұлының тәлім – тәрбие саласындағы алғашқы еңбегі – «Тәрбиеге жетекші».

Бұл кітаптың «Таныстыру» атты кіріспесінде – мектеп ісі жас ұрпақ өміріне, тәрбие жұмысының мақсатына зор маңыз беріледі. Еңбектің құрылымы (4 бөлімге бөлінген), ондағы бала дамуы ен оны тәрбиелеудің мақсаты кеңінен түсіндіріліп, әр бөлімге анықтама беріледі. Айталық, алғашқы бөлімінде тәрбие мақсаты, өзіндік белгі – сыры сөз болса, екіншісінде – дидактикалық жалпы мәселелеріне ерекше назар аударылады. Үшінші бөлімде – мектеп ісі мен оны басқару, тәртіп, тазалық, денсаулыққа көп көңіл бөлінеді. Өмір, уақыт шындықтары, дәуір ұсынған талап – тілектер, мектеп, мұғалім, шәкірт арасындағы ортақ байланыс, мұраттар да кеңінен сөз болады. Қысқасы, ұстаз бен шәкірт тақырыбының түйіндері қысқа да нұсқалы үлгіде баяндалады. Бұған қоса автор өмір – дүние сырын, адам әлемін назарда ұстап, ұлттық тәлім – тәрбие негізіне, еңбектің ыр- сипатына, оның қоғамға, ортаға әсеріне зор маңыз береді.

Нәтижесінде: мектеп ісі мен жас ұрпақ тәрбиесі, ұстаз бен шәкірт байланысы, өзіндік орындары, дидактиканың жалпы, халқымыздың тұрмысы мен шет елдер тәжірибесімен тығыз байланыста көрсетіледі. Артық – кем тұстарына көзқарас білдіреді. Біздіңше, Ж.Аймауытұлының ұлттық тәлім – тәрбие мәселесін мектеп ісінен, жас ұрпақ өмірімен байланыстыру, әрі қазіргі кезеңнің міндет – талаптарымен де табиғи үндестік тауып отырғанын айту абзал. Бұл – біріншіден.