Бақылау сұрактары 1.Еркін түсу үдеуі- ештеңе бөгет жасамайтын, вакуумдагы түсуді айтады.
Еркін түсу үдеуі - айнымалы үдемелі түзусызыкты қозғалысқа жатады.
2.Үдеу жылдамдықтың өзгерісінің шапшандығын сипатттайтын физикалық
векторлык шама. Жылдамдык өзгергенде үдеу пайда болады.a=(v-v0)/t 3. Жер бетінін әрбір нүктесінде еркін түсу үдеуінін әртүрлі болу себебі, бүкіләлемдік тартылыс занынан шығатын еркін түсу удеуїнін формуласы радиуска тауелді, яғни жердин ор нуктесінде радиус ұзындығы әртурлі.
4. Себебі тартылыс куші денені массасына тура пропорционал. Масса артса, жерге тартылыс куші де артады.Сондыктан массасы улкен дене тезірек кұлайды. Оны И.Ньютон тажірибе жузінде дәлелдеген.
5. Еркін тусу удеуі затын пішіні мен массасына тауелсіз екенін тэжірибе жузінде тексеру ушін әртурлі пішіндер мен массалардағы заттарды пайдаланып жане олардын еркін тусу кезіндегі удеулерін өлшеп карапайым тажірибе жургізуте болады. Мунда негізгі процедура:
Сізге кажет материалдар:
1. Пішіндері мен массалары эртурлі заттар (мысалы, ауыр шар, женіл шар,
жалпак кагаз, мыжылган парак, кауырсын және т.б.).
2. Секундомер немесе таймер.
3. Биік тік кулау (бик гимарат немесе биік баспалдак сиякты).
Процедура:
1. Тэжірибе ушін кауіпсіз орынды, жаксырак, биік гимарат немесе баспалдак аланы сиякты ауага тезімділігі аз орынды танданыз.
2. Аныктамалык нысан ретінде бір нысанды танданыз. Шар тарізді карапайым,
тыгыз заттан бастаган дурыс.
3. Аныктамалык нысанды жерден белгілі биктікте устаныз. Бастапкда онын
тыныштыкта екеніне кез жеткізініз.
4. Аныктамалык нысанды босатыныз жоне бір уакитта секундомерді немесе таймерді іске косыныз. Нысаннын жерге жету уакытын жазып алыныз.
5. Аныктамалык нысанны еркін кулауны орташа уакытын алу ушін осы процесті бірнеше рет кайталаныз.
6. Виді әртурлі пішіндер мен массалардағы баска заттармен бірдей процедураны кайталаныз. әрбір нысанды бірдей биіктіктен босатып, олардың жерге жету уакытын жазып алыныз.
7. Формула аркылы эрбір нысаннын удеуін есептеніз:
Удеу (а) = (2 * Биіктік) / (Уакыт 2)
8. Барлык объектілер унін ссептелген удеулерді салыстырыныз. Тожірибе дол жургізілсе, удеулердін пішіні мен массасына карамастан барлык объектілер ушін шамамен бірдей болатынын табу керек.
9. Нотижелерінізді талданыз жоне гравитациялык физика принциптері болжагандай, гравитация эсерінен болатын удеу (Жер бетінде 9,8 м/с*) шын монінде еркін кулау кезіндегі заттардын пішіні мен массасына тауелсіз деген
корытынды жасаныз.
6. Ньютоннын букілолемдік тартылые заны былай дейді:
«Әлемдегі арбір матерня белшектері олардын массаларынын кебейтіндісіне тура пропорционал жане центрлері арасындаты кашыктыктын квадратына кері пропорционал кушпен барлык баска белшектерді тартады. Бул куш екі белшекті
косатын сызык бойымен багытталган. "
Бул заннын математикалык орнегі:
