Төлеген Тәжібаев атындағы жалпы орта мектебі Карибаева Света Нұршатайқызы Тақырыбы: Қазақ сөз өнерінің наркескені Шерхан Мұртаза 85 жыл
жүктеу/скачать 0,64 Mb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Аудармалары
| ОҚО Шардара ауданы Сүткент ауылы
Төлеген Тәжібаев атындағы жалпы орта мектебі Карибаева Света Нұршатайқызы Тақырыбы: Қазақ сөз өнерінің наркескені Шерхан Мұртаза 85 жыл (Оқырмандар конференциясы) Мақсаты: Шерхан Мұртазаның өмірі мен шығармашылығымен таныстыру.Тағылымы мол мерейтойы туралы айтып өту. Өмірі халықтың мұң-мүддесін қорғауды басты мақсат еткені туралы мағлұмат беру. Оқырман конференциясы арқылы шығармалары мазмұнының тереңдігімен,тілінің көркемдігімен кеңінен таныстыру. Төл әдеби тілімізді байытуға өзіндік үлесін қосқанын айта отырып,оқушылардың ой-өрісін кеңейту,танымдық деігейін көтеру, әдеби –көркем тілде сөйлей білуге қызығушылықтарын дамыту. Оқырман конференциясының кезеңдері: 1. Өмірі 2. Тағлымы мол мерейтой 1-оқырман.Әйгілі қаламгер Шерхан Мұртаза 1932 жылы туған екен. Содан бері міне, 80 жыл болыпты, яғни ол 80 жасқа толыпты. Оның бала кезінен бүгінге дейінгі өмір жолдарына шолу жасасақ, бірнеше романға арқау боларлық оқиғаларды бастан кешкенін ұғынуға болады. Шерағаң бала кезінде әкеден айырылған. Әкесі халық жауы ретінде жаламен ұсталып, хабарсыз кеткен. Ұлы Отан соғысы тұсындағы ел басына түскен зобалаң, жетімдік зардабы жөнінде ол жуықта телеарна журналистеріне берген сұхбатында бірауыз сөзбен, тіпті бір сөйлеммен-ақ ұғындырды. «Мен бала кезімде тікенді қалың шеңгелдің арасынан жалаңаш өтіп шыққан адаммын». Осы сөзде қанша мән, мағына бар екенін оны білетіндердің бәрі де айқын бағамдай алса керек. Ал жалпы, оның қаламгерлігі мен қайраткерлігі, елімізге сіңірген еңбегі жөнінде әңгімелейтін болсақ оның бәрін бірнеше тақырыпқа, бірнеше салаға бөліп қарастыруға болады. Мұны Шерағаңның өзіне ұқсап тоқсан ауыз сөзді тобықтай түйінге сыйдырып баян етіп көрейік. 2-оқырман.Шерхан Мұртаза – журналист. Шерхан Мұртазаның елімізге аты кеңінен әйгілі болған журналист екені баршаға мәлім. Оның журналистік ерекшелігі аз сөзбен көп мағына беруімен ерекшеленетіні, сонымен қатар не жазса да халықтың мұң-мүддесін қорғауды басты мақсат ете білгені әсіресе жас журналистерге үлгі-өнеге деуге болады. Шерхан Мұртаза – редактор. Шерхан Мұртазаның республикамыздағы ең белді басылымдары «Лениншіл жас» («Жас Алаш»), «Қазақ әдебиеті», «Егемен Қазақстан» газеттерінде, «Жалын» журналында бас редактор болып қазақ баспасөзіне көптеген жаңалықтар енгізгені, қазақ журналистерінің шындықты батыл жазуға, талантты тани білуге, қашанда қазақ халқының мүддесін қорғаудан айнымауға баулығаны жөнінде оның қоластында қызмет еткен журналистердің, жазушылардың естеліктерінде аз айтылған жоқ. Көптеген талантты журналистер мен жазушылар «Біз Шерағаңның шекпенінен шыққанбыз» деп жиі айтатыны бекер емес. Ал Шерағаңнын өзінің де қанатты сөзге айналып кеткен ұлағаттары да баршылық. Шерхан Мұртаза – жазушы. Жалпы Шерхан Мұртазаның әңгімелері қысқа да ңұсқа болуымен ерекшеленеді. «Қазақ әдебиетінде Шерхан бармаған тақырып жоқ» деген сөз бекер емес. Сөйтсе де оның «Ай мен Айша» шығармасының шоқтығы биік деген пікір айтылып жүр. Тұрар Рысқұлов туралы жазған шығармасында да өзіндік қырымен ерекшеленетіні оқырмандарына белгілі. Оның «Сталинге хат», «Бесеудің хаты» пьесасы сахнада қойылғанда тек көркемдік жағынан ғана емес, саяси жағынан да қазақ қаламгерлері үшін бетбұрыс тудырғаны жөнінде де пікірлер жиі айтылады. 3-оқырман.Шерхан Мұртаза – қоғам қайраткері. Әйгілі қаламгер Шерхан Мұртазаның он екінші, он үшінші шақырылған Жоғарғы Кеңестің, екінші шақырылған Парламент Мәжілісінің депутаты болған тұста әсіресе қазақ халқының мүддесін қорғаумен, қазақ халқына, еліміздің тәуелсіз мемлекет болуына, қазақ тіліне қарсы теріс пиғылды көзқарастарға соққы берумен ерекшеленгені өз алдына бір әңгіме. Ол тек қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуы жолындағы күреске қоғам қайраткері-депутат ретінде де, қалам қайраткері ретінде де аз үлес қосқан жоқ. Бұл жөнінде де ұзақ әңгімелеуге болады. Осындай әйгілі тұлғаның сексеннің сеңгіріне шыққаны бүкіл халқымыз үшін де қуанышты мереке десек те болады. Сондықтан да биылғы оның мерейтойы дүркіреп өткені жөнінде БАҚ-тар жарыса жазып, жария етуде. 28 қыркүйек күні Шерхан Мұртазаның 80 жылдық мерейтойы Жамбыл облысы орталығындағы қазақ драма театрында бастау алды. Айтулы шараға ҚР Мемлекеттік хатшы Мұхтар Құл-Мұхаммед, ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Дархан Мыңбай, облыс басшысы Қанат Бозымбаев, Халық жазушысы Әбіш Кекілбай бастаған әріптестері мен зиялы қауым өкілдері қатысты. 4-оқырман. Театрда жергілікті «Қазақстан-Тараз» телеарнасы дайындаған Шерхан Мұртазаның азаматтық болмысын, қайраткерлігін баян еткен «Шындықтың жебесі» атты деректі фильм көрсетілді. Бұдан соң Шерхан Мұртазаның еңбектерінен жасалған драмалық шығармаларға арналған республикалық жабық конкурстың жеңімпаздары марапатталды. Республикалық жабық конкурсқа халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегерлері «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы Жұмабай Шаштайұлы мен «Жамбыл» журналының бас редакторы Несіпбек Дәутайұлы және театртанушы Әлия Бөпежанова, халық артисі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, өнертану ғылымының кандидаты, Қазақстан Театр қайраткерлері одағының төрағасы Тұңғышбай Жаманқұлов қазылық етті. Марапаттау сыйлығын қазылар алқасының төрағасы, ҚР Еңбек сіңірген қайраткері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, профессор Әшірбек Сығай табыс етті. Бірінші жүлде Айгүл Кемелбаеваға «Байғазы» деген бүркеншік атпен түскен «Ай мен Айша», екінші жүлде Әмір-Темір Хусейнге «Сартай Жүсіп» деген бүркеншік атпен түскен «Әулие ағашпен қоштасу», үшінші жүлде тараздық Айжан Атымтаеваға «Айжан қыз» бүркеншік атымен түскен «Қыз қасқыр» драмалық шығармаларына берілді. Осы күні театр артистері көрермен қауымға Шерхан Мұртазаның «Домалақ ана» спектаклін ұсынды. Драманың тұсаукесерін халық артисі Ерсайын Төлебай сахналады. 5-оқырман. Жазушының мерейтойы сенбі күні облыс орталығындағы «Баласағұн» мәдениет сарайында жалғасып, онда «Шерхан Мұртаза шығармашылығы және тәуелсіз ел руханияты» тақырыбында республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция ұйымдастырылып, Шерхан Мұртазаның жетi томдық шығармалар жинағының тұсаукесері өтті. Онда ҚР Мемлекеттік хатшысы Мұхтар Құл-Мұхаммед, ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Дархан Мыңбай құттықтау сөз сөйлеп, конференцияны Ұлттық инженерлік академиясының академигі Оразалы Сәбден жүргізіп отырды. Негізгі баяндаманы «Егемен Қазақстан» республикалық газетінің президенті Сауытбек Абдрахманов жасады. Осы күні Тараз қаласындағы Ш.Уәлиханов атындағы әмбебап ғылыми кітапханада Шерхан Мұртазаның өмірі мен шығармашылығына арналған мұражай ашылды. Шерхан Мұртазаға арналып Тараз қаласында өткен ғылыми конференцияда, кіндік қаны тамған Жуалыда болған салтанатты жиында айтылған тұжырымдар оның тұлғасын жан-жақты ашып, көрсетуді мақсат етті. Қасиетті Әулиеата жерінде Шерхан Мұртазаға берілген бағаға, елі сыйлаған әйгілі тұлғаның сан қырлы қасиетіне жұртшылық кеңінен қанықты. Шерхан – жазушы. «Ай мен Айша» – жазушының шоқтығы биік шығармасы, – деді жазушы, драматург Әкім Тарази. «Қазақ драматургиясы дағдарысқа ұшыраған бір заманда Шерхан жазған «Сталинге хат», «Бесеудің хаты» пьесасы дүйім халықтың еңсесін көтерді, оның спектакліне келген Колбин өзін таныды, бір қызарып, бір қуарды», – деді белгілі көсемсөз зергері Сауытбек Абдрахманов. «Бір «Қара маржанның» өзі талай «маржандарды» дүниеге әкелгенін кім білмейді! «Бір кем дүниемен-ақ» қаншама жоғымыз түгенделді ғой» деп түйді бір тұстасы. «Шерағаң – бүгінгі қазақ руханиятының тұлғасы» деді Әбіш Кекілбай. 6-оқырман. «Журналистика деген қан базар. Кейбір жазушылар сол қан базардың ортасынан шыға алмай қалады. Ал Шерағаң сол қан базардан шығып, қазақтың классик жазушысына айналған дара тұлға,–деді Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы Мұхтар Құл-Мұхаммед. – Шерхан Мұртаза – ұлы редактор. Шераға секілді қазақтың бірнеше басылымын басқарған редактор жоқ: «Лениншіл жас», «Жалын», «Жұлдыз», «Қазақ әдебиеті», «Егемен Қазақстан», бұған «Қазақстан» мемлекеттік телерадио компаниясын қосыңыз». Белгілі академик, атақты экономист Оразалы Сәбден: «Шераға қазақ руханиятына ғана үлес қосқан жоқ, Қазақстан экономикасының өсуіне де ықпал етті» деді шегелеп. Жоғарыда аталған басылымдарда еңбек ете жүріп, қазақ елінің бүгіні мен ертеңіне елеңдеген Ш.Мұртаза қысы-жазы ел көрмей, ой-қырда жүрген малшыны, жер астын кескілеп кен қазған кеншіні, егін егіп терлеген, ерлеген диқанды, егіннің бір талын шашау шығармай тасыған жүргізушіні, ел экономикасын алға сүйреген талай-талай басқа да мамандық иелерін қасқайта жазып, асқақтата көрсетсе, экономист болмай қайтсін! Сонымен ежелгі Жамбыл топырағында Шерхан Мұртазаның тойы ойдағыдай өтті. Шығармашылығы7-оқырман. Тұңғыш кітабы — “Құрылысшы Дәку” очерктер жинағы 1958 жылы жарық көрді. Қазіргі замандас бейнесі, соғыс жылдарындағы тылдағы адамдардың қажырлы еңбегін баяндаған “Табылған теңіз” (1963), “Бұлтсыз күнгі найзағай” (1965), “Белгісіз солдаттың баласы” (1967), “Мылтықсыз майдан” (1969), “41-жылғы келіншек” (1972), “Ахметжанның анты” (1973), т.б. повестер мен “Интернат наны” (1974) атты әңгімелер жинақтары жарияланды. Өндірістің дамуы жөнінде, адам мен қоршаған ортаға қамқорлық туралы маңызды мәселелер көтерген, ғылыми-техникалық төңкеріс жайын сипаттаған “Қара маржан” (1976; ҚР Мемлекет сыйлығы, 1978) романы, мемлекет қайраткері Т.Рысқұловтың өміріне арналған (“Қызыл жебе”, 1, 2-кіт. 1980; “Жұлдыз көпір”, 3 кіт., 1984) роман-трилогиясы басылды. Драматургия саласында жазушының “Қызыл жебе” (1987, Қ.Ысқақовпен бірге), “Сталинге хат” (1988), сондай-ақ “Бесеудің хаты” (1989) атты пьесалары қойылды. «41-ші жыл келіні», «Интернат наны», «Жүрек қартаймайды» әңгімелер жинақтарының; «Қара алқа», «Қызыл садақ» романдарының; «Сталинге хат», «Бесеудіңхаты», «Бесінші бұрыш» пьесаларының авторы. Аудармалары8-оқырман. Шерхан Мұртаза шығармашылық жолын студент кезінде Л. Лагиннің “Хоттабыч қарт”, М.Кәрімнің “Біздің үйдің қуанышы” шығармаларын қазақ тіліне аударумен бастады. Ол Г.Х. Андерсеннің әңгімелерін, венгр халық ертегілерін, Ш.Айтматовтың “Ботагөз”, “Қош бол, Гүлсары”, “Теңіз жағалап жүгірген тарғыл төбет” повестерін, “Боранды бекет”, “Жанпида” романдарын қазақ тіліне аударды. Екі томдық шығармалар жинағы жарық көрді (1982). Ш. Айтматовтың туындыларын қазақ тіліне аударды. |
1 2