Топырақтану

 

18 

- тірі организмдер; 

- климат; 

- жер бедері (рельеф); 

- уақыт. 

Топырақ  тҥзілу  процесінің  теориялық    негізін  қалаушы  орыс  және  шет 

ел ғалымдары В.В. Докучаев, П.А. Костычев, Н .М. Сибирцев, В. Р.Вильямс, 

К.Д,  Глинка,  Г.  Йенни,  Ф.Дюшофур  болды.  Кейінгі  жылдары  осы  бағытта 

топырақтану  ғылымына  ҥлкен  ҥлес  қосқан  ғалымдар  И.П.  Герасимов,  В.А. 

Ковда.,  Б.Б.  Полынов.,  И.В.  Тюрин.,  А.А.  Роде  т.б.  Табиғатта,  топырақтың 

қҧралуы-ӛте  ҧзаққа  созылатын  қҧбылыс.    Ол  биологиялық,  физикалық, 

химиялық  процестердің  қатысуымен  жҥреді.  А.А.Роденің  анықтамасы 

бойынша  топырақ  тҥзілуі  процесі  дегеніміз  оның  қабатында  ӛтіп  жататьш 

заттармен энергияның ӛзгеру және жылжу қҧбылыстарының жиынтығы. 

Топырақ      тау      жыныстарының    ҧзақ      геологиялык      мерзім      ішінде 

физикалық,  химиялық  жолдармен  ҥгілген,  мҥжілген  және  табиғи  кҥштер 

арқылы  жылжып  шӛккен  тау  жыныстарына  тірі  ағзалардың  коныстанып, 

олардың  биологиялык      мҥжілуі      байқалған      уақыттаң      бастап        дами 

бастайды.  Осы  топырақ  қҧралудың  бастапқы  кезеңінде  онын  қҧралуына 

бактериялар,  балдырлар  одан  кейін  қоныстаңған  саңырау-қҧлақтар  және 

тӛменгі  сатыда  дамыған  ӛсімдіктер  әсер  етеді.  Тау  жынысы  қҧрамы  осы 

ағзалардың  қалдыктары  тҥсіп,  оның  қҧрамында  органикалық  заттар  пайда 

болған. Осылай дайындалған ортада жоғары дәрежедегі  дамыған  ӛсімдіктер 

қоныстанып,  олардың  жаксы  дамыған  тамыр  жҥйесінің  және  кӛп  мӛлшері 

органикалық  қалдықтарынын  әсерінен  топырак  қҧрау  процесі  ҥдей  тҥскен. 

Осы  кезеңде  топырақ  кабатында  жәндіктер  мен  жануарлардың 

жануарлардыңда        әрекеті        молайған.        Ӛсімдіктер        мен        ағзалардың 

әрекетінің  әсерінен        топыракта        органикалық        заттар        қоры  және 

карашірінді      немесе  гумус  жиналған.      Олардың      қҧрамында      қоректік   

заттар қоры шоғырланған. Осыған байланысты топырақтың физикалык және 

басқа да қасиеттері жақсара тҥскен. Сӛйтіп, кҧнарсыз тау жынысынан бірте-

бірте топырақ пайда болады.  

Топырақтың кҧралу және даму қҧбылыстары жер шарында ӛтіп жататын 

әр тҥрлі кҥрделі заттар және энергия айналымдарына  араласып қатынасады. 

Ол 

айналымдардың 

бастылары 

геологиялык, 

биологиялық 

және 

биогеохимиялық. 

жүктеу/скачать 0,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: