1. Балалар әдебитенің қалыптасуы мен даму жолдарын жазыңыз

Қ.Қайсенов «Жау тылындағы бала» әңгімесінің тәрбиелік мәнін жазыңыз

жүктеу/скачать 180,21 Kb. бет 18/24 Дата 20.07.2023 өлшемі 180,21 Kb. #179526

Бұл бет үшін навигация:

• 35.Мысал өлеңдерінің балалар әдебиетіне жақындығы
• 36.Б.Соқпақбаевтың « Көксерек » п овесінің танымдық сипаты

33.Қ.Қайсенов «Жау тылындағы бала» әңгімесінің тәрбиелік мәнін жазыңыз 34.Орыс әдебиеті мен қазақ балалар әдебиетінің өзара байланыстары Балалар әдебиеті тарихында XIX ғасырдың алғашқы оныңшы жылдарынан бастап, балалардың оқуына лайықталып,іріктелген ең алдымен И. А. Крыловтың мысал өлеңдері болғаны айтылған. Өйткені И. А. Қрыловтың мысалдарында орыс халқының өмірі шынайы тұрде бейнеленген еді. Оның өзі балалардың білімін арттырып, ой дүниесін толықтыруда үздік роль атқарған. И. А. Крылов халық жазушысы болғандықтан, оның мысалдарында халықтың данышпандық ойлары мен көрегендік пікірлері қамтылған. Сонымен бірге халықтың жауына деген жиіркенішті көзқарастары суреттелген «Россияда сауатты адамдардың саны көбейе түскен сайын, Крыловты оқушылардың саны да үздіксіз арта түседі. Оның мысалдарын Россиядағы білімді және шала сауатты еословиелер әлдеқашан жаттап алды, бара-бара оны бүкіл орыс халқы оқитынына дау жоқ. Бұл — даңқ, бұл өшпес атақ!» деген еді В. Г. Белинский. Осы пікірді дұрыс түсіне білген ЬІбырай Алтынсарин И. А. Крыловтың «Қарға мен түлкі», «Екі тышқан», «Қайырымды түлкі» деген мысал өлеңдерін ең бірінші болып аударып, 1879 жылы «Киргизская хрестотатиясында» бастырып шығарған еді. Міне, бұл ұлы орыс халқы әдебиеті мен қазақ халқы әдебиетінің өз ара байланыс қарым-қатынасы, бірін-бірі толықтыру, жетілдіру бағытының алғашқы бастамасы болатын. Ыбырай қазақ балаларына арнаған хрестоматиясын даярлау, жазу үстінде ең алдымен И. А. Крыловтың мысалдарын аударуды лайық көруінің мынадай пайдалы жақтары бар еді Мәселен, Крыловтың Ыбырай аударған «Екі шыбын» мысалында: Көзіме күні бойы көрінбеп ең, Келесін, сөйле! — деді, — сен қай жақтан? Сонда бұл мұрнын көкке көтереді, Адамсып, маңызданып жетеледі. Жер жыртып, күні бойы шаршап келем, Мазалап сұрап саған не керегі, — деп, өгіздің мүйізінде отырған қара шыбын паңдана түседі. Бұл былайша қарағанда тіпті әдемі күлкі. Ал оның мазмұнына, маңызына көз жіберсек, басқаша көріністі байқаймыз. Біреу еңбек етеді; оның еңбегін қанаған екінші біреу оны мақтаныш көретіш” сыналған. Ұлы мысалшы ездерін өмірдің билеп-төстеушісі, көркі мен сәні деп ұғатын үстем тап екілдерін қара шыбын бейнесінде суреттеп әжуалайдын. Қазақ халкының ұлы ақыны Абай да 1898 жылдары Крыловтан «Есек пен бұлбұл», «Бүркіт пен қарға», «Шегіртке мен құмырсқа». «Піл мен қанден», «Қарғамен түлкі»,«Бақамен өгіз» деген мысалдарын аударған. Бұл аудармалардың қазақ балалар жазба әдебиетінің қалыптасуы мен дамуына зор мәні болды. Мысал өлеңдерде көбіне жануарлар немесе басқа да жансыз нәрселер сөз етілгенімен, олардың бәрі де адамша сөйлеп, адамша көңіл күйін білдіріп, сезініп отырады, яғни мысалдарда адамдар және олардың өз ара қарым-қатынастары бейнеленеді. Міне, осылайша өмір құбылыстарын, адам арасындағы қарым-қатынастарды астарлы түрде тұспалдай суреттеуді аллегория дейді. Ал, мысал өлең дегеніміз — тәлім-тәрбие беретін келемі шағын аллегориялық шығарма. 1898 жылы Абай аударған Крыловтың «Шегіртке мен құмырсқа» мысал өлеңінің әсіресе төменгі класс оқушыларының оқуына жеңіл тиетін және олардың мінез-құлқын тәрбиелеуде ерекше маңызы зор. Мұнда еңбек етуді сүймейтін, тойдуманның еркесіне айналған жалқаулар мен сәнқойларды, тоғышарларды өлтіре сынаған. 35.Мысал өлеңдерінің балалар әдебиетіне жақындығы Мысал дегеніміз не? Мысал - шағын көлмеді, оқиғалы, адамға сабақ боларлық тәрбиелік, тағылымдық мәні бар шығарманы мысал дейді. Көбіне аң,хайуанат, жәндік туралы жазылады,сол арқылы адам бойындағы мін, әлеуметтік ортадағы кемшілік мазаққа айналдырылып, сықақпен сыналады. Идеясы астарсыз, ашық тура, тілі мірдің оғындай өткір, шымшыма, шымыр келеді. Мысал. Абайдың мысал өлеңдері И. А. Крыловшығармаларынан аударма деп саналып жүр. Алайда осы өлеңдерді талдап, бағалағанда бір жайды толық ескерту қажет. Олар толық мағынасында аударма емес, көбіне белгілі бір сюжет еркін баяндалады. Абай орысша мысалдың тексін дәлме-дәл тәржімалауды мақсат етпеген, негізінен оқиға желісін сақтай отырып, мысалдағы жай-жағдайларды қазақ өміріне, ұғым-түсінігіне, ойлау, сөйлеу ерекшелігіне жанастырып, өзінше бейнелеуге ұмтылған. Сондықтан Абайдың мысал өлеңдерін орысша текске сәйкестігі тұрғысынан қарап, ана жері дәл түскен, мына жері дәл емес, кем түскендеудің ешбір қисыны жоқ. Дәл шыққан тұсын артықшылығы, басқаша келтірілген жерін кемшілігі деп қараудың мүлде орынсыз екеніне әсіресе назар аударамыз. Кейде қазақша баяндау, бейнелеу орысша текстегі сөздердің айтылу қалпына ұқсас шыққанда ұтымды болса, ал кейде қазақша сөйлеу, ойлау ерекшелігіне орай басқаша берілгенде келісті, оралымды болатыны - кім де болсын санаспай тұра алмайтын бұлтартпас шындық. Мүның өзі ақынның қолын байлайтын, шеберлігіне шек қоятын жағдай емес, көрісінше, ойдың, сөздің оралымын өзінше келтіріп, тың-жаңа өрнек табуына мүмкіндік беретін жағдай деп тұсінген жөн. Абайдың Мысал өлеңдерінің ішінде кейбір аудармаларға жатқызуға болатыны да көздессе, дені еркін тәржімаланғандықтан, белгілі сюжеттің сарынымен жазылған деуге лайық болып келеді. 36.Б.Соқпақбаевтың «Көксерек» повесінің танымдық сипаты жүктеу/скачать 180,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу: