41 Қ. Күзембаев, Г. Күзембаева

10-тарау. СЫҒЬІМДАУ  ЖАБДЫҚТАРЫ
10.1.  М С З-40 ш ы р ы н   с ы ғы м д а у  ң ү р ы л ы м ы
Сығымдау  -   көкөністерді  қы сы м м ен  өңдеу  процесі. 
Т ам ақтанды ру  оры ндары нда  сүйегінен  аж ы р аты л ған  
ж еміс-жидектерден  ш ы ры н  алуға  ңолданылады.
М а р к а с ы   М С З-40  ш ы р ы н   сы ғы м д а у   ң ү р ы л ы м ы  
П Х -0 ,6   әмбебап  ж етектің  ауы сты рм алы   механизмі  бо­
лы п  табылады.  Ол  ж үмыс  кам ерасы нан,  ж алғау  қүры- 
лы м ы нан,  конусты  ш нектен,  тиеу  ш анағынан,  торкөз- 
дерінің өлшемдері 2; 2,5;  3 мм ауыспалы тордан түрады. 
Ж үм ы с камерасы конус тәрізді ж асалы нған. Камераның 
астыңғы ж ағы нда ш ы ры н ағаты н қуыс бар,  ал соңында 
терезе арқы лы  сығынды ш ы ғары л ады . Б үл терезенің өл- 
ш емі  бүрандамен  өзгертіледі.
10.2.  С ы ғы м д ау  ң ү р ы л ы м ы н   есептеу
Сығымдау  кезіндегі  ш нек  орам ы на  эсер  ететін  күш  
мына теңдеумен  табылады:
q  = q   lBLK   , 
(Ю -1)
* П  
0  
ф *
м үндағы   qo  -   м ассаны   сы ғы м д ауға  к е р е к т і  м ен ш ік ті 
қысым,  Па;  I  -   кап и л л яр  үзы нды ғы ,  м;  В   -  ш нек  пара- 
м етріне  байланы сты   коэф ф ициент;  L  -   кам ера  үзы н- 
дығы,  м;  К ф -   сүзгілеу  коэффициенті.
В  = n D x  ( p t g f i j  [^ (E 2j -  r 2j)], 
(10.2)
126

мүндағы  п Dj  -   өнімді  тиеу  қуы сы ндағы   ш нек  орамы- 
ның периметрі,  м ;  <р -  ш нек  орамының арасын өніммен 
толтыру коэффициент!; (3 -  бүранда сы зы ғы ны ң көтері- 
лу  бүрышы;  \ п  (R2l  -   г^)]  -   тиеу  бөлігіндегі  бүрандалы 
қуы сты ң ңима ауданы,  м 2.
Сығымдау кезінде сүзгілеу теориясындағы П уазейль 
заңы  бойынша сүйы қтар кап иллярда ңозғалады:
Р г Ы Ғ ^  
t
/ ( 8
j ui
), 
(10.3)
мүндағы V  -   гуақы ты  кезінде сүзілетін сүйық,  м3; Р  -  ка­
пиллярда жоғалатын ңысым, Па; г -  капилляр радиусы, м; 
п  -  материал қалы ңды ғы ндағы  кап илляр саны;  Ғ к -  к а ­
пилляр қим асы ны ң ауданы, м 2; ju -  сүйың түтңы рлы ғы , 
Па;  і -  кап илляр үзындығы,  м.
Сығымдау  қүры лы м ы ны ң  өнімділігі;
Q = (r2h + r \ ) j t s n < p ( l - K np), 
(Ю .4)
мүндағы  гһ  -   ш нектің  сыртңы  радиусы;  гв  -   ш нек  білі- 
гін ің   радиусы;  s  -   ш нек  қадам ы ;  п  -   ш н ек тің   айналу 
ж ы л д ам д ы ғы ,  м и н '1;  а>  -   кам ер ан ы   толты ру  коэф ф и­
циента; (<у = 0,2); К пр -  өнімнің сырғанау коэффициента. 
Ж етек  қуаты:
N  = М кр a z K a/j], 
(10.5)
мүндағы М кр ~ бүрау моменті,  кН м;  т -  ш нектің айналу 
ж ы лдам ды гы ,  1 /с ;  z  —  сығымдау  ш негінің  саны;  К а  -  
қор  коэффициент! (1,2).
M Kp- q nFt g{j 3 + p ) D op/ 2 f 
(10.6)
м үндағы   qn  -   м ассаны   сы ғы м дауға  к е р е к т і  м ен ш ік ті 
қы сы м ,  П а;  Ғ   -   м ассаны ң  ки м а  ауданы ;  м 2;  /?  -   ш нек 
орамының  көтерілу  бүрыш ы;  р   -   ш нек  білігі  мен  өнім 
арасындағы  үйкеліс  коэффициента;  Dop  -   ш нек  орамы- 
ны ң орташ а диаметрі,  м.
127

11-тарау. ЖЫЛУ ЖАБДЫҢТАРЫ
11.1.  Жылумен өндеу жэне жылу аппараттары 
туралы жалпы түсінік
Тамаңтандыру орындарында там ақ өнімдердің кепте- 
ген түрлері ж ылумен өңделінеді. Оларды өңдеуге эр түр- 
лі ж ы лу аппараттары пайдаланы лады.
Ж ы лум ен ендеу деп өнім мен оны қорш аған ортаның 
арасындағы ж ы лу алмасу процесін айтамы з.
Ж ы л у  алмасу процестерін  ж етілдіру  аспаздың  онім- 
дердің технологиялы қ  өндірісінің царқы нды лы ғы н арт- 
ты руға  ж ол  аш ады.  Тамаң  өнімдерін  еңдеуге  арналған 
ж абды ңтарды   ж етіл д іру   үш ін  ж ы л у   алм асу  процесте- 
рін ің ғы лы м и  негіздерін  білу  ңаж ет.
Тамаңтандыру  кәсіпоры ндары ндағы   ж ы лу  жабдық- 
тары   өздерінің  негізгі  көрсеткіш тері  бойынш а  былай 
ж іктеледі:  технологиялы ң  ңолдануы бойынша,  жылы- 
ту  отыны,  ж ы л ы ту   тәсілі  ж әне  қүрасты ру  ш еш ім дері 
бойынша.
Технологиялы ц багыты бойынша ж ы лу жабдыңтарын 
қай нату  аппараттары ,  қуы ру  немесе  пісіру  аппаратта­
ры , күрделі ж ы лу аппараттары деп аж ы ратуға болады.
Ә м бебапты ң  ж ән е  а р н а у л ы   ж а б д ы ң т а р   болы п  та 
бөлінуі  м ү м кін .  А рн аулы   ж абдьщ тарда  н егізін ен   бір 
процесс  орындалса,  әмбебап  аппараттарда бірнеше про- 
цестер  орындалады.
Қүрылымдық шешімдері бойынша аппараттар секция- 
лы  немесе секциялы емес, модульді немесе модульді емес 
болып болінеді.
М одульдендірілген  секцияльщ   ж абдыңтар  негізінен 
бірыңғай өлшемді аппарат болып келеді. М ысалы, М мо­
дул! =  2 0 0 + 1 0  мм. М одульдендірілген секциялы ң жаб-
128

д ы ңтарды ң  үзы нды ғы   мен  ені  техн ол оги ял ы қ  ж ел іге 
үйлесімді  болуы  керек.  Әдетте,  модульдендірілген  сек- 
циялык, ж абды қтардьщ  ені  840, биіктігі 850 +  10 мм бо­
лып  келеді.
Ж ы лы т у  т әсілдері  бойынш а  ж ы л у   ап п араттар  үш  
түрге бөлінуі м үм кін: конвекциялы ,сәуле ш ығару және 
ж ы л у  өткізгіш тік  тәсілдер  ңолданы латы н  аппараттар. 
Сонымен  бірге,  өнімді  тікел ей ,  ж ан ам а  түрде  (беттік) 
және өзара ңарым-ңатынас арңылы жылы таты н аппарат- 
тар болып ж іктел у і м үмкін.
Б еттік ж ы лы ту  аппараттарында ж ы лу өнімге  аралы қ 
кабы рға аркы лы   ж ы лы ту ортасынан  (ыстық судың буы, 
температурасы ж оғары  органикалы ң  ж ы лу көздері)  бе- 
ріледі.
Там аң  пісіруді  көлем ді  ж ы л ы ту   тәсілім ен  ж ү р гізу  
үш ін  СВЧ  аппараттары   да  пайдаланы лады.  Б үл байла- 
ныстың  аппараттардан  түбегейлі  өзгеше  болып  келеді. 
Мүндай  аппараттарда  там ақты   ж ы лы ту  ж үмы сты ң  ка- 
мерада  өте  ж оғары   ж и іл ік т е гі  электр  м агнит  өрісінің 
пайда болуының есебінен  ж үзеге  асады.
Ж ы л у   көздері  бойынш а  ж ы л у  ж абды ңтары   электр, 
газ, бу ж абды қтары  болып бөлінеді.
Ж цмыс істеу тэртібі бойынша ж ы лу аппараттары үз- 
діксіз  немесе  кезеңді  болып  ж іктеледі.
А втоматтандырылу дәрежесіне қарай аппараттар ав- 
том аттанды ры лм аған,  ж арты л ай   автом аттанды ры лған 
ж әне толы қ автоматтандырылған болып бөлінеді.
11.2.  Жылу аппараттарының негізгі, 
қүрылымдың  элементтері
Ж ы л у аппараттары ны ң барлығы негізінен төмендегі- 
дей  элементтерден  түрады:  ж үмыс  камерасы,  қы зды ру 
элементтері,  арқауы   мен  негізінен,  ж ы лу  сақтау  ңаба- 
тынан,басңару,  бақы лау  тетіктерінен.
Өнімді жы лумен өңдеу ж үмы с кам ералары нда өтеді. 
Олар ж абы қ немесе аш ы қ болуы м үмкін. Технологиялық
9
-
4 8
*
129

өңдеу  п роц есіне  б ай л ан ы сты   ж аб ы ң   к ам ер а л а р д а ғы  
ңысым әр түрлі болуы м үм кін. Ж абы ң камералар ңайна- 
ту қазандарында, автоклавтарда, бу камераларында және 
тағы  басңа аппараттарда ңолданылады.  Ж үм ы с камера- 
л ар ы н ы ң   п іш ін д ері  әр  тү р л і  болады.  А ппараттарды ң 
жүмыс кам ералары ны ң көлемін ңор коэффициентін еске 
ала отырып дайындайды:
V 
= V   .  (р, 
(11.1)
кам 
өнш   •  9
 
' 
'
мүндағы V 
-  өңделінетін өнім көлемі;
<р -  ңор коэффициенті.
Ө нім нің  көлем і  ап п аратты ң   ө н ім д іл ігі  мен  өңделу 
уаңы ты ны ң  мөлшеріне  байланысты:
V  .  = Ө т / г   .  , 
(11.2)
ӨНІ М 
'  
Ө Н І М 9 
V 
/
мүндағы  Ө  -   аппарат өнім ділігі,  к г/с;
х -  өнімнің өңделу уаңыты ,  с;
Г
өнім 
~ өнім  ты ғы зд ы ғы ,кг/м 3.
Егер  өңделінетін  өнімнің  қүрам ы   біркелкі  болмаса, 
онда оның көлем дік 
т ы ғ ы з д ы р ы н
 
алу керек.
А ппараттардағы   қы зды ру  элементтері  ж үм ы с  каме- 
расындағы өнімге ж ы лу беруге арналған.
Ж ы лу сақтау ңабаттары аппараттан сыртңа ж ы лу та- 
рауын азайтады және аппарат ңабырғасының температу- 
расын төмендетеді. Ж ы лу сақтау ңабатында ж ы лу өткізу 
коэффициенті төмен материалдардан жасалынады. Ж ы лу 
саңтау ңабатын  есептегенде  оның  ңалыңдығын  аппарат 
сы рты ны ң  температурасы  бірңалы пты   болуына  байла­
нысты  аныңтайды.
Ж ы л у   саңтау  қабаты н ы ң  сы ртңы   ортаға  тарататы н 
ж ы лу мөлшері:
Чі =  «(*«*  - W
’ 
(и -3)
мүндағы 
-   ж ы л у  саңтау  ңабаты нан  тарайты н  ж ы лу 
ағыны,  В т /м 2;  а  -   қабырғадан  ортаға  ж ы лу  беру  коэф-
130

фициенті, В т/(м 2К);  £  -  ж ы л у саңтау ңабаты ның сырт- 
қы  температурасы;  topma -  қорш аған ортаның температу- 
расы.
Ж ы лу  беру  коэффициентін мына формуламен  аның- 
тауға болады:
а  = 9,7 + 0,07 (t  - t  
), 
(11.4)
7 
7
 
4  
с .қ  
o p m a / 7
 
v  
'
Ж ы лу саңтау қабатынан өтетін ж ы лу ағыны мына фор­
муламен табылады:
Ч г  =   ^ж .қ  ! ^ж.ц  ^ с . қ   ~   ^ о р т с )'
 
(11-5)
м үндағы   Я -   ж ы л у   саң тау  ң абаты ны ң  ж ы л у   өткіз-
гіш тік коэффициента, В т/(м  К); /8 ж  -  ж ы лу сақтау ңаба- 
ты ны ң ңалы ңды ғы ,  м.
Ж оғарғы  ж ы лу ағындарын тең деп алы п, ql = q2  ж ы лу 
саңтау қабаты ны ң ңалы ңды ғы н аньщ тауға болады:
S 
=  X 
( £ . - £ ) / [ c r ( £ - t  
)1, 
(11.6)
ж . қ  
ж . қ
 
v  
іш  
с . қ ' '
 
L  
v  
с .қ  
орта/ л 7
 
4 
'
11.3.  Отындар мен жылу тасу орталары
Ж ы лу т асу орталары деп ж ы лу кезінде алынған жы- 
луды аппараттың ңабырғасы арқы лы  өнімге беретін ор- 
таларды айтады. Олар ж ы луды  ж ы лу көздерінен (газ от- 
ты ғы нан,  электр  ж ы л ы ту   элементтерінен  ж ән е  басңа- 
лардан) алы п, оны пісірілетін тамаңңа беру үш ін арнал- 
ған. Б үлар ж анам а түрде ңы зды ры латы н ж ы лу аппарат- 
тарында қолданылады.
А ралы ң ж ы лу тасу орталары мынадай талаптарға сай 
болуға  тиіс:  өнімді  өңдеу,  ңаж етті температураны  ңам- 
тамасыз ету, температураны реттеу, ңолдануға қиы нды қ 
туғызбайтындай ңолайлы  да арзан болуы,  сондай-аң  ол 
аппарат металдарын тоты қты рмайты н болуы керек.
Ж ы л у аппараттарында пайдаланы латы н аралы ң  ж ы ­
лу  орталары  төменгі  немесе  ж оғары  температуралы  бо­
лы п  келеді.
131

Ж ы л у аппараттарына қаж етті ж ы луды  алу үш ін орга- 
никальщ   отынды,  электр  энергиясын  ж әне  ж ы лу  тасу 
орталарын пайдаланады.
О рганикалың отынды ж ағудың барыеында хим и ялы қ 
энергия ж ы лу энергиясына айналады.  Электр ж ы лу ап- 
параты ндағы   токпен  ж ы лы таты н  элементтерде  электр 
энергиясы ж ы лу қуаты на ауысады. Ж ы лу ж оғары   тем- 
пературалы   денеден  температурасы  төмен  денеге  бері- 
леді. Мүндай процесті жылу тарау процесі деп  атайды.
Ж ы луды ң тарауы  екі  түрлі  болады:  ж анасу  арқы лы  
ж әне сәуле күш і  арңылы . Ж анасу арңы лы  ж ы лу өткізу 
әр түрлі температурасы бар дененің  бір-бірімен тікелей 
ж анасу ы барысында болады. Ал сәуле арңы лы  ж ы луды ң 
тарауы  денелердің арасында жанасу  болмаған ж ағдайда 
ж үзеге  асады.
Ж ы лу  ортасында  ж ы лу  үш   түрлі  тәсілмен  тарайды: 
ж ы л у ө тк ізгіш тік , конвекцияльщ   және сәуле шашумен.
Ж ы лу  өткізгіш тік  дегеніміз  -   әр  түрлі температура­
сы бар денедегі молекулаларды ң тікелей қозғалы сы   ар- 
қы л ы  ж ы луды ң денеге тарау процесі.
Конвекция  -   әр  түрлі  температурасы  бар  сүйың,  газ 
немесе  ауан ы ң   ңозғалы сы нан  ж ы л у д ы ң   тасы м алдану 
процесі.
Сөуле  ш аш у -  ж ы луды ң электрм агниттік  өріс  арқы- 
лы  тарауы.
Ш икізаттарды ,  тағамдарды,  өнімдерді  ж ы лум ен  өң- 
деу үш ін  көптеген отын түрлері мен  ж ы лу көздері пай­
даланы лады.
Қ атты  отын. Табиғи ңатты  (антрацит, тас көмір, шым- 
тезек (торф), ж ангы ш  тақтатастар (сланецтер) және ағаш  
отын болып бөлінеді.
Ш ымтезек -   бүл ы лғалды ң ш амадан тыс  көп болып, 
ауаны ң тым аздығына ңарай өсімдік дүниесіндегі  орга- 
никалык, заттарды ң толы қ  ш іріп,  бүлінбеген өнімі.
Сүйың отын.  Мүнайдан алынаты н өнімдер.  Олардың 
цүрамы нда  көм іртегі мен  сутегінің  көп  болуымен,  бал­
ласт  заттары ны ң  м өлш ерінің  аздығымен  ж әне  қызуы- 
ны ң ж оғары  болуымен сипатталады.
132

Газ  отыны.  Бүлар  сапалы лы ғы   ж ағы нан  өзге  отын- 
дардың барлығынан  ж оғары болады.
Т ам ақтанды ру  кәсіпоры ндары нда  тәбиғи  ж ән е  ж а- 
санды  газдар  кең інен  п ай д аланы лады .  Табиги  газдар 
мүнай мен  газ  ш ығатын  жерлерден  өндірілсе,  жасанды 
газ  ңатты   отыннан  немесе  сүйы қ  отыннан  ңайта  өңдеу 
арқы лы  алынады.  Ж асанды   газдарға домна пеш терінің 
коксты ң,  сүйыты лған  және басңалар ж атады.
Газдарды ң  арты қш ы лы ғы на  газбен  ж үм ы с  іетейтін 
ж ы л у   ап п ар ат т ар ы н ы ң   п ай д ал ы   эсер  коэф ф и ц и ен т- 
терінің жогары болуы, автоматтьщ  ңүрылымдарды кеңі- 
нен пайдалану м үм кіндігі ж әне  ж ы лу аппараттарында- 
гы  ңауіпсіздік техникалардың ж ақсы  дамуы, көсіпорын- 
д ары н дағы   ж үм ы сты ң   сан и тар л ы ң -ги ги ен ал ьщ   ж ағ- 
дайының жаңсаруы, отын ш ығынының аз болуы жатады.
Отынның  негізгі  көрсеткіш тері  оның  х и м и ял ы қ  қү- 
р а м ы ,ж а н у   ж ы л у ы ,т ү т а н у   т ем п ер а ту р а сы ,ы л ғал д ы - 
лы гы   ж әне  түтқы рлы ғы   болып  саналады.  Қ атты   жөне 
сүйы қ  отынның қүрам ы  төмендегідей  болады:
C> + H ' + S t + Oi> + N>+Ar + W v=   100% , 
(11.7)
мүндагы Ср -   көміртегі,  Н р -   сутек,  S p -   күкірт,  Ор -  от­
тек, N p -  азот, А? -  күл,  W p -  су.
Мүндағы азот пен оттек  отынның іш к і балласын ңү- 
райды, ал ы лғал мен күл сыртңы балласт болып есептелі- 
неді. Осы заттарды ң мөлшері бойынша отынның ңүнды- 
л ы гы н   ан ьщ тау ға  болады .  Әрбір  оты н н ы ң   ө зін е  тән 
си п аттам асы   болады .  П еш   отты ң тары н д а  ж ағу   үш ін  
оты ндарга  сы ртқы   ауа  беріледі.  Оның  м өлш ерін  мына 
формуламен аны қтауға болады:
<* = Vd/ V m = L d/ L n, 
(
11
.
8
)
мүндағы a -  арты қ ауа коэффициенті,  1,1-1,5 аралығы н- 
да  болады  ж әне  оты нны ң  түріне  байланы сты ;  Vd,  L g  -  
отынның  толың  ж ануы на  керекті  ауаның  мөлш ері  мен 
көлемі; Vm, L n ~ отынның ж ануы на керекті ауаны ң есеп- 
теулі ең аз мөлш ері мен көлемі.
133

С үй ы ң   о т ы н н ы ң   т ө м е н г і  ж а н у   ң а с и е т і  м ы н адай :
Q f  = Q \  [100 -  (Ар = W ”) / 100 -  6W?], 
(11-9)
мүндағы Q!n -  отындағы ж ану элементтерінің төменгі ж а­
ну ңасиеті, к Д ж /к г;  Ар -  жүмыс отынының күлділігі, % ; 
Wp -  ж үмыс отынының ы лғалды лы ғы ,  % .
Ш артты отынды наңты отынға айналдыру үш ін шарт- 
ты  отынның  массасын  ж ы л у  эквивалетіне  бөлу  ңаж ет. 
Ж ы л у  эквивалента  әр  түрлі  отын  үш ін  өзгеше  болады. 
М ысалы антрацит үш ін ж ы лу эквивалента -  0 ,8 7 % ,  тас 
көмір үш ін -  0,935; мазут үш ін -  1,33; ағаш  үш ін 0,35%  
болады.
Н атуралды отынды ш артты  отынға м ы на формула бо­
йынш а  айналдырады:
mv = mHd,
 
(
11
.
10
)
мүндағы  ту  -   ш артты   отын массасы;  т я -   табиғи  отын 
массасы; Э -  ж ы л у  эквивалента.
Ж ы л у  эквивалента  деп  кез  келген  оты нны ң  төменгі 
ж ану жылуынын, ш артты  отын ж ану ж ы луы на қатына- 
сын  айтады.
Э = Я / / 29,3, 
(11.11)
Қүрғаң  газдарды ң  ңүрамы   төмендегідей:
С я   + scm
 н п + н 2 + H2s+ со + со2 + so2 
+
n
2 
+о2 =
=  100% ,
(
11
.
12
)
мүндағы ЕС  Я   = ZC  Я ,  + ЕС  Я ,  + п .
*  ^ 
т 
п 
п 
2п 
п 
2п
Г аздарды ң  төм енгі  ж ан у   ж ы л у ы н   оны ң  ң үрам ы н а 
байланысты табуға болады:
QHC (0° С,760) = 
Qx + r 2 Q2 + ... + rn Qn, 
(11.13)
мүндағы  rt ,  r2,  rn ~ отындағы ңүрамдастардың көлемдік 
м өлш ері; 
Q2,  Qn  -   ңүрам дастарды ң  төм енгі  немесе 
жоғарғы  ж ану ж ы луы .
134

Ы л ға л д ы   г а зд ы ң  т ө м е н г і ж а н у   ж ы л у ы :
Q p = Q '  (1 - / / 8 0 5 )  =  Q* [1/(1 -  ш/805)], 
(11.14)
мұндағы  w  —  1  м 3-дегі  қүрғаң  ауадағы  су  буының  мөл- 
ш ері; / -   1 м 3 ылғалды ауадағы су буының мөлш ері.
Б ір  текш е  метр  ңүрғаң  газды ң  толы қ  ж ан у ы н а  ке- 
ректі қүрғаң ауаны ң  теориялы ң мөлшері м ы на теңдеу- 
мен  ан ы қталы нады :
Vt =0,0476 (0,5Я 2 + 0,5 СО + 1,5 H 2S  + 2 СЯ4 + 3 С3Я 4 +3,5 С2Я 6 
+ 4,5С3Я 6 + 5,0 С3Я 8 + 6 С4Я 8 + 6,5 С4Я 10 +  8 С5Я 12 -  0 2),
(1.15)
немесе мынандай ж уы қ формулалармен де табуға болады:
егер Q  р «  10472,к Д ж /м 3болса,  V0 = 0,875 Q  р/10 00 ;
(11.15)
е г е р Q  р> 10472, к Д ж /м 3болса, 
VQ — 1,09 Q р/1 0 0 0 .
(11.16)
Отын ж ағуға арналған ңүрылым оттъщ деп аталады. 
Отынның түріне ңарай оттыңтар  әр түрлі болып келеді.
Қатты отынды ж ағуға арналған оттың отынға ж ел беру 
торынан түрады.  Сонымен бірге,  ол отын табаны болып 
есептелінеді.  Осы  торды ң  астында  күл  ж инаңш асы   ор- 
наласңан.
Сүйық отын  ж ағуға арналған кам ералы ң оттыңтарда 
желдету торы мен күл ж инаңш асы  жоң. К амера отқа тө- 
зімді материалдан ж асалы нады , ал отын арнаулы  ңүбыр 
арңы лы  бүріккіш терге беріліп  ж анады.
Газды  өндіретін  ж ерден  пайдаланы латы н  ж ерге  та- 
сымалдау газ қүбыры арңы лы  жүзеге асырылады.
Газ ж ағаты н оттыңтар ж ы лы ту аппараттарны ң негіз- 
гі тетіктерінің бірі  болып саналады.  Ол  газ  бен  ауа ңос- 
пасының  пайда болуына,ңоспаны  ж ану  камерасы на бе- 
руге  және газды ң ж ануы на арналған.
135

Газдың ауамен қосылып, араласу оттыңтары бірнеше 
түрге  бөлінеді.
И нж екторлы қ  газ  отты ңтары .  И нж екторлы ң  газ  от- 
ты қтары   төрт бөліктен түрады:  қаң пақтан ,  араластыру 
инж екторы нан,  ауаны  алдын ала реттеу қүры лы м ы нан 
ж әне  оттыңтың үнғысынан  түрады (11.1-сурет).
11.1-сурет. Газ оттыцтарыпың сцлбалары:
а -  диффузиялыц; э -  инжекциялы; 1 — сопло; 2 — алгашцы 
ауаныреттеу тетігі; 3 —конфузор; 4 — ауызы; 5 -  диффузор; 
6 — салма; б -  инжекциялы оттыц соплолары; 1 -  конустыц 
бцрышы 90°; 2 -  конус бцрыиіы 50°; 3 -  конус бцрыиіы 16°;
4 — конус бцрыиіы 90° жэне цилиндрлі шыгару бөлігі бар
сопло
Қаңпаң арңылы оттыңқа газ және ауа беріледі. Қ аңпақ 
конусының іш імен ағынмен қозғалған газды ң туғызған 
инж екциясы ны ң есебінен  оттьщ қа ауа  сорылады.
А раласты рғы ш -инж ектор газды берілген ауамен ара- 
ласты ры п,  қүрам ы   бірдей  ңоспа  ж асау  үш ін  ж әне  оны 
арыны түрактанды ру үш ін ңолданады. Ол конфузордан, 
цилиндрлі  өңештен  және диффузордан түрады.
О тты қты ң  үңғы еы   ңоспаны   ш ы ғу  тесіктерін е  беру 
үш ін  пайдаланы лады.
И нжекторлық оттықтардың жүмыс істеу тәртібі бірдей.
Ж екелей араластыры лған ауасы бар инж екторлы қ от- 
ты ңтарды ң ең  көп тараған  қүры лы м дары   11.1-суреттің 
көріністерінде  келтірілген.
136