«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінен қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы 9-сынып

көтерілген мәселеге сыни көзқарасын білдіру

• 
  Мәтінде көтерілген мәселеге сыни көзқарасын білдіреді
  

1. 
   Мәтінді оқып, тұтынушы үшін кездескен мәселелер тізбегін атаңыз.
   

Мөлдір Әбдірайымованың Астана қаласындағы тұрмыстық техника сататын ірі дүкендер желісінің бірінен сатып алған шаңсорғышты қайтара алмай жүргеніне бір ай болды.

• 
  Сатып алғаннан соң үш күннен кейін қорапты ашып, шаңсорғышты қолданайын десем, шаңды артқы жағынан шашады екен. Ертесінде тауарды дүкенге апарғанымда, сатушы шаңсорғышты тексеріп, ақауды көрді. Алайда ауыстырып беруден және техниканы қайтып алудан бас тартты. «Бізге сервис орталығының тұжырымдамасы керек» деп, маған акт толтыртып, тауарды алып қалды, – дейді Мөлдір.
  

Мөлдірге бір аптадан кейін сервис орталығынан хабарласып, шаңсорғышты алып кетуге болатынын айтты.

• 
  Сізге жаңа фильтр қою керек, – деді мамандар. Бірақ ол да болмай шықты. Қайта телефон шалып едім, «фильтрді жуып салыңыз» деді. Онысы да болмады, – дейді Мөлдір.
  

Мәселені соңына жеткізу үшін, Мөлдір дүкен директорының орынбасарымен бірге шаңсорғышты сервис орталығына қайта апарған.

• 
  Бізден техниканы зауытқа жібереміз деп алып қалған. Бірақ үш-төрт күннен кейін тағы хабарласып, акт толтырылды. Техниканы дүкенге апарып, ауыстыруыңызға болады деді. Барып едім, мүлдем басқа актіге қол қоюды сұрады. Ол жерде «кепілдік шарты бұзылды, шаңсорғыш жұмыс істеп тұр» деп жазылған. Мен оған қол қоюдан бас тартып, келіспейтінімді айттым. Ақыры маған бұл жұмысты қарастыруға арнайы менеджер тағайындайтын болды, – дейді Мөлдір, – Мені алаңдататыны шаңсорғыш және оның құны емес, өз құқымның бұзылуы.
  

2. 
   Мәселелердің пайда болу себептері мен салдарын түсіндіріңіз.
   

• 
  мәтіндегі 3 мәселені анықтайды;
  
• 
  анықталған мәселелердің себебін түсіндіреді;
  
• 
  анықталған мәселелердің салдарын түсіндіреді.
  

• 
  Сөйлеу этикеті формаларын қолданады
  

Берілген тақырыптардың бірін таңдап, жұпта диалог құрастырыңыздар. Диалог мазмұнында амандасу, қызмет көрсету, наразылық білдіру, құқықтың бұзылуына қатысты сөйлеу этикеті формаларын қолданыңыздар.

1. 
   Қызмет көрсетуші мен тұтынушы арасындағы диалог;
   
2. 
   Сатушы мен сатып алушы арасындағы диалог;
   
3. 
   МАИ қызметкері мен жүргізуші арасындағы диалог;
   
4. 
   Жолсерік пен жолаушы арасындағы диалог.
   

• 
  жағдаятқа сай диалог құрастырады;
  
• 
  сөйлеу этикеті формаларын таңдайды.
  

• 
  мәтіндердің стилін анықтайды;
  
• 
  мәтіндердің жанрын анықтайды;
  
• 
  стильдік ерекшеліктерін көрсетеді;
  
• 
  жанрлық ерекшеліктеріне дәлел келтіреді;
  
• 
  ұқсастықтарын табады;
  
• 
  айырмашылықтарын ажыратады.
  

ойын жеткізу

• 
  Интонация, кідіріс, логикалық екпінді қолданып, өз ойын жеткізеді
  

Топта «Заңды білу – заман талабы» деген тақырыпта телебағдарлама дайындаңыздар. Өз рөлдеріңізді ойнап шығыңыздар. Сөйлеуде интонация мен кідіріс, логикалық екпінді сақтаңыздар.

• 
  қатысушылар сөзін дайындайды;
  
• 
  өз ойын жеткізуде интонация, кідіріс пен логикалық екпіндіқолданады.
  

сақтап, аннотация жазу

• 
  Жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай аннотация жазады
  

Зерттеу жұмысыңыздың мақсат-міндеттері мен өзектілігін талдап, аннотациясын жазыңыз.

• 
  стильдік ерекшелігін сақтайды;
  
• 
  аннотация жазу талаптарын сақтайды;
  
• 
  тапсырма шартын орындайды.
  

Шүберекке түйіп жүріп жаныңды.

Жорға сынды төрт аяғы тайпалған.

Құрметіне құрбан шалып Құдайдың.

Түсініксіз көрінгенмен наданға.

болжау

• 
  Фразалар мен дәйексөздерге сүйеніп, тақырып пен көтерілетін мәселені болжайды
  

1. 
   Мәтінді 2 рет тыңдап, төменде берілген фразалардың мағынасын өз сөзіңізбен түсіндіріңіз.
   

Оттан сақтап, оқтан қорғар берен боп, Бардың қанша нар тәуекел қадамға, Не болса да пешенемнен көрем деп. Түсініксіз көрінгенмен наданға.

Елің үшін түстің талай додаға, Судың өзі жол береді екен ғой,

«Күн астынан орын тауып берем!» – деп. Жүрегінде от лаулаған адамға.

Емен құсап ерек біткен еренім, Сыншы көп қой біткен іске сынайтын, Көз жетпеске ой жеткізген төрелім. Ғұмыр кештің ұлтың үшін ұнайтын.

Сертке ұстаған семсер сынды жарқылдап, Жатыр елім күндіз-түні той тойлап,

«Халқым үшін жаным құрбан!» – деп едің. Құрметіне құрбан шалып Құдайдың. Ірікпестен лықсып келген сезімді, Шартарапқа байлығымен байқалған, Жасырмастан жасқа тұнған көзіңді. Қазағымды бақытсыз деп айта алман. (Ұмытқан жоқ, ұмытпайды бұл халық!) Сара жолға түсті елім «тәубә» деп,

«Айналайын, елім!» – деген сөзіңді. Жорға сынды төрт аяғы тайпалған. Қызғанады-ау кейбіреулер бағыңды, Атажұрттың керегесі керіліп, Ардақтауға ары жетпей нар ұлды. Оғыландар атқа қонды тебініп.

Сіз жасаған еркін, бейбіт қоғам бұл Армандаған, Сіз аңсаған дәуірдің, Шүберекке түйіп жүріп жаныңды. Көкжиегі көз ұшынан көрініп.

Ел билеудің қияметін сезем мен, …Бас иесіз көрген қызық мәнсіздей,

Елді бастап өткелі жоқ өзеннен, Ел бақытты Елтұтқасы бар Сіздей.

Алып өттің, ел басына күн туып, «Ер қадірін ел біледі» деуші еді,

Етікпенен су кешетін кезеңнен. Ел қадірін Ер біледі дәл Сіздей!!!
Фраза мен дәйексөздер Мағынасы

«Күн астынан орын тауып берем!»

«Халқым үшін жаным құрбан!»

«Ер қадірін ел біледі, ел қадірін ер біледі»

2. 
   Мәтіннің тақырыбы не туралы екенін анықтаңыз.
   

3. 
   Мәтінде көтерілген мәселені анықтаңыз.
   

• 
  мәтіннің тақырыбын анықтайды;
  
• 
  мәтінде көтерілген мәселені анықтайды.
  

құрау

• 
  Тақырыпқа сай сөздерді қолданып, мақсатты аудиторияға ауызша мәтіндер құрайды
  

Сөздер мен сөз тіркестерінің көмегімен Тұңғыш Елбасы күнін атап өтудің маңыздылығы туралы сыныптастарыңыздың алдында сөз сөйлеңіз.

• 
  ұсынылған сөздер мен сөз тіркестерін қолданады;
  
• 
  мақсатты аудиторияны ескереді;
  
• 
  тапсырма шартын орындайды.
  

анықтап, талдау жасау

• 
  Ғылыми стильдегі (пікір, мақала, презентация) мәтіндердің тілдік және жанрлық ерекшелігін ажыратады
  

1. Мәтінді мұқият оқып, стилі мен жанрын анықтаңыз.

Тамыры терең тарихымызды парақтар болсақ, қазақ халқы қашаннан-ақ еңселі ел болуды армандап, мақсат тұтқанын байқаймыз. Тіпті осы мұрат жолында ұлтымыздың талай арыстары өз өмірлерін сарп етті емес пе? Сонымен қатар өз мемлекеттерін дамытуда қолтаңбаларын қалдырған тұлғалардың да рөлін жақсы білеміз. Айталық, АҚШ-тың атағын шығарған Джордж Вашингтон, Ресей империясының өсіп-өркендеуіне атсалысқан Ұлы Петр, қазіргі Түркия мемлекетінің негізін қалаған Кемаль Ататүрік елінің еңсесін көтеруде ерен еңбек етті.

Осындай тұлғалардың қатарына Қазақстанды нұрлы жолға бастаған Н.Ә.Назарбаевты да жатқызуға болады. Н.Ә.Назарбаев тарихи тұрғыдан алғанда аз уақыттың ішінде ҚР-ның егемендігін жариялап, оны дұрыс даму жолына түсіре білді. Нәтижесінде ҚР өзін бүкіл әлемге паш етті, өркениетті мемлекеттер қатарына қосылды. Спорттағы, өнердегі жетістіктерімізді айтпағанның өзінде, ішкі тұрақтылықтың арқасында сыртқы саясатымыз беки түсті. Былайша айтқанда, аса күрделі жағдайда ел тізгінін ұстаған Н.Ә.Назарбаев өзінің керемет саясаткер, елін елдікке бастаған аса дарынды реформатор, халқын шын сүйетін тарихи тұлға екендігін көрсете білді.

Иә, біздің Елбасы қалың қазақтың мақтанышына айналған, ел игілігіне қызмет етіп жүрген біртуар дара тұлға десем артық айытқаным болмас. Бұл пікірмен тек біз секілді қарапайым қазақстандықтар ғана емес, бүкіл халықаралық қауымдастық Қазақстан көшбасшысының саясаттағы сарабдал жолын жоғары бағалап, оның есімін стартегиялық ойлау қабілетін иеленген мемлекет қайраткері деп даңқты тарихи тұлғалармен қатар қоюда.

Бүгінгі таңда әлемнің ірі саясаткерлері Назарбаевқа жоғары баға беріп, оны Ататүрікпен бір қатарға қояды. Шынында да, аз уақыттың ішінде көркейіп, гүлденген жас мемлекетіміздің тарих үшін көзді ашып-жұмғанмен тең кезеңде Н.Назарбаев ірі экономикалық және саяси реформаларды өткізді, ата-баба арманын жүзеге асырды. Қазақстан ядролық қару-жарақтан бас тартты. Ресей, Қытай, Өзбекстан, Қырғыз елдерімен тығыз байланыс жүргізіліп, әлем картасында «қазақ» елі пайда болды. Өз шекарасында, Конституциясымен, Мемлекеттік рәміздері – Әнұраны, Туы және Елтаңбасымен өз тағдырын шешкен қазақ халқы ел басшының жемісті жұмысына шын риза. Бұл – тарихи ақиқат. Ал әлем басшылары Н.Назарбаев туралы не дейді?

АҚШ-тың бұрынғы Президенті Джордж Буш Н.Назарбаевты ТМД елдері басшыларының арасынан ерекше бөліп: «Ол болашақты болжай алады»,– деп айтса,

«темір» ханым атанған Маргарет Тэтчер Н.Әбішұлын қазіргі заманның бес аса көрнекті саясаткерінің бірі деп атап: «Назарбаев – қалыпқа сыймайтын тұлға», – деген.

тыныс белгілерді орынды қолдану

• 
  Сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді қолданады
  

«Елбасы еңбегі – ертеңгі бағыт» деген тақырыпта жанрлық ерекшелігін сақтап мақала жазыңыз. Мақала мазмұнында берілген сөздер мен сөз тіркестерін қолданыңыз. Сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілердің дұрыс қойылуын ескеріңіз.

• 
  мақаланың жанрлық ерекшеліктерін сақтайды;
  
• 
  құрылымды сақтайды;
  
• 
  берілген сөздер мен сөз тіркестерін қолданады;
  
• 
  - сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерді қолданады.