Қазақ тіліндегі лексика мен фразеологияны оқыту әдістемесі. Тексті оқыту әдістемесі
-сыныптағы арнайы сабақтарда қазақ тілінің лексикасы мен фразеологиясын оқыту әдістемесі
жүктеу/скачать 231,5 Kb.
|
Қазақ тіліндегі лексика мен фразеологияны оқыту әдістемесі. Тексті оқыту әдістемесі
2 6-сыныптағы арнайы сабақтарда қазақ тілінің лексикасы мен фразеологиясын оқыту әдістемесі.2.1. Лексика және фразеология бойынша жұмысты тақырыптық жоспарлауБағдарлама 6-сыныпта лексика мен фразеологияны оқуға 10 сағат бөледі. Сағатты келесідей бөлуге болады:
Жалпы және жалпы емес сөздер. Диалектные слова Сабақтың мақсаты: 1) танымдық – оқушыларды "жалпы қолданылатын және жалпы қолданылмайтын сөздер", "диалектілік сөздер" ұғымдарымен таныстыру; 2) практикалық — түсіндірме сөздіктерден диалектілік сөздерді табу және көркем шығармадағы диалектілік сөздердің рөлін түсіндіру; 3) жалпы пән — білімді өз бетінше толықтыруға үйрету (сөздіктермен жұмыс). Сабақта қайталау: түсіндірме сөздік, сөздік мақала: сөз түбіріндегі тексерілетін дауысты дыбыстардың емлесі, етістіктердің соңындағы дауысты дыбыстар; чк, чн, нщ және т. б. әріптік тіркестердегі жұмсақ таңбаны қолданбау. 1. Жаңа материалды түсіндіру. 1.Сабақтың басында мұғалім оқушылардың назарын әртүрлі топтарда әр түрлі қолданылатын шектеулі лексика туралы жаңа ақпаратты зерттей бастайтындығына аударады адамдар, сондай-ақ қазақ тіліндегі сөздердің пайда болуы туралы. Танысу "жалпы және жалпы емес сөздер"ұғымдарынан басталады. Түсіндіру әдісі — мұғалімнің хабарламасы, мазмұны келесідей болуы мүмкін. Қазақ тілінде біздің елде олар кең аумақтарда сөйлейді. Қазақ халқы қай жерде өмір сүрсе де, олар бір-бірін түсінеді, бірақ олардың сөйлеуі сәл өзгеше болады. Мысалы, ақ теңіз бен Солтүстік Кавказ, Орталық Ресей мен Сібір жағалауларының тұрғындары қолданатын сөздердің көпшілігі барлық қазақ халқына белгілі. Сонымен, барлық жерде, мысалы, шөп шөп деп аталады, Әке-Әке, ана-ана, жасыл — сөз жасыл; жаяу жүру — сөзбен жүру, туған жер, Отан деген сөз және т. б. Жергілікті, жағдайға және белгілі бір кәсіптің иелігіне қарамастан, барлық қазақ халқы қолданатын сөздер жалпыға ортақ деп аталады. Бірақ қазақ тілінде барлық қазақ халқы емес, тек жеке топтар қолданатын сөздер бар. Олар қарапайым сөздер деп аталады. Оқушылардың ғылыми-лингвистикалық дүниетанымын қалыптастыру үшін маңызды жаңа ұғымдардың мағынасын бекіту үшін студенттер оқулықта тиісті ақпаратты оқиды; қандай сөздер жиі қолданылады, қайсысы жиі қолданылмайды деген сұраққа жауап береді. Содан кейін олар дәптерлерге жазады: "жаңа ұғымдар: жалпы сөздер, жалпы сөздер". Диктант бойынша келесі сөйлемді жазған жөн: біздің күнделікті сөйлеуіміз ең алдымен жалпы сөздерден тұрады. 2. Әрі қарай, "қарапайым сөздер" ұғымы ашылады, яғни шектеулі қолданылатын сөздер және олардың біріншісі сөздер тобына диалектілік сөздер енгізіледі. Оқушыларды (әсіресе қала мектептерін) диалект (жергілікті) сөз қолданылатын сөйлеу жағдайы арқылы диалект лексикасына енгізген дұрыс. Бұл жағдай оқулықта диалог түрінде ұсынылған. Байқауға арналған материалды талдамас бұрын, мұғалім қазір студенттер сирек кездесетін сөздер тобының бірімен, яғни белгілі бір аумақта, белгілі бір аймақта ғана қолданылатын шектеулі қолдану сөздерімен танысатынын хабарлайды. Мұғалім оқушыларға әжесі мен немересінің диалогын оқулықта немесе экранда оқуды ұсынады (егер мұғалім кодоскопты қолданса), содан кейін оқулықта қойылған сұрақтарға жауап береді. Содан кейін сөздердің қайсысы — қызылша немесе бурак — Жалпы, ал қайсысы-шектеулі қолдану екендігі анықталады. Оқушылар қызылша сөзі жалпыға ортақ, ал бурак сөзі жалпыға ортақ емес деп жауап береді. Ол белгілі бір аймақтың тұрғындарының сөйлеуінде қолданылады. Мұғалімнің айтуынша, белгілі бір аймақтың тұрғындарының сөйлеуі диалект деп аталады, ал тек осы аймақта қолданылатын сөздер диалект сөздер деп аталады. Өткізілген әңгіме оқушыларды өздері жасай алатын немесе оқулықта оқи алатын диалект сөздерінің анықтамасын қалыптастыруға дайындайды. Содан кейін студенттердің назарын белгілі бір аймақтың тұрғындары сөйлейтін диалектте сөздердің екі тобы қолданылатынына аудару керек: жалпы және диалект. 3. Егер уақыт болса, сіз оқушыларға бұл туралы хабарлай аласыз қазақ тілінде екі негізгі диалект (диалект) бар — солтүстік және Оңтүстік. Олардың фонетикалық ерекшелігі-әр түрлі дыбыстардың орнында айтылуы о бірінші алдында структуралық тіл білімдері: солтүстікте айтады [о] [су], ал оңтүстігінде — Сондықтан олар айтады: Солтүстік тұрғындар, ал оңтүстіктер ақаланады. Солтүстік және Оңтүстік диалект сөздеріне жеке мысалдар келтіруге болады. 4. Диалектілік сөздермен және белгілеу тәсілімен танысу түсіндірме сөздіктердегі диалектілік сөздер. Мұғалім бұл туралы айтады диалект сөздер-бұл халықтың үлкен байлығы. Олар біздің тарихымызды бейнелейді, әдеби тілді түсінуге көмектеседі. Әр облыста диалект сөздерінен өздерінің облыстық диалект сөздіктері құрастырылады. Өткен ғасырда А. С. Пушкиннің замандасы және досы Владимир Иванович дал 4 томдық "тірі ұлы қазақ тілінің түсіндірме сөздігін" құрастырды. Бұл сөздік-біздің ұлттық қазынамыз. Мүмкіндігінше, хабарлай бұл мәліметтерді көрсетуге диалектные сөздіктер, показать портреті В. И. Даль. Тәуелсіз оқу үшін Сіз М.Булатов пен В. Порудоминскийдің "сөздерді жинаған адам" [19] және Л. И. Скворцовтың "С. b. Ожегов" кітабын оқуды ұсына аласыз. Содан кейін мұғалім көркем шығармаларда қолданылатын жеке диалект сөздер түсіндірме сөздіктерге салынғанын хабарлайды. Олардың алдына қоқыс қойылады., яғни "облыстық сөз". Кодоскоп арқылы мұғалім экранда обл. деп белгіленген түсіндірме сөздіктің сөздік мақалаларының бірін көрсетеді (сіз оқулықтың сөздігін қолдана аласыз). Әрі қарай, мұғалім оқулықтың соңында қысқаша түсіндірме сөздікте бөлек диалект сөздері бар екенін айтады және онда в әрпіне диалект сөзін табуды ұсынады (аяқ киімнің диалектілік сөзі бар). Диалектикалық сөздер туралы тағы бір маңызды хабарлама қалды — оларды жазушылардың көркем шығармаларда қолдануы. Осы мақсатта мұғалім оқушыларға оқулықта диалектілік сөздердің не үшін қолданылатынын білуді ұсынады. Болашақта әдебиет сабақтарында зерттелетін шығармалардың көркемдік құралдарын талдау процесінде осы білімге сүйену керек. Сабақта оқушылар олар үшін екі жаңа ұғыммен танысты. Оқушылар тақтада және дәптерлерде: "жаңа ұғымдар: жалпы сөздер, жалпы сөздер, диалект сөздер"деп жазады. II. Жаңа материалды бекіту. Осы мақсатта мынадай жаттығулар орындалады: а) адамдардың өміріндегі диалектілік сөздердің рөлін анықтау; б) сөздіктегі диалектілік сөздерді табу; в) көркем шығармалардағы диалектілік сөздердің рөлін анықтау; г) мәтіндегі жалпыға ортақ сөздерді табу. Диалект сөздерінің адам өміріндегі рөлін анықтау. Бұл шеберлікті қалыптастыру үшін upr қолдану ұсынылады. Онда студенттер мәтінді оқығаннан кейін диалект сөздерін атайды (олар ерекшеленеді) және Солтүстік шаруаның желді неге соншалықты әр түрлі деп атайтынын түсіндіреді: оның өмірі (Балықшы мен теңізші) көбінесе Солтүстік ауа-райымен анықталды, онда желдің бағытын білу маңызды рөл атқарды. Сөздікте диалектілік сөздерді табу. Упр қолданылады. 72. Онда облыстық қоқыс оқулығының сөздігінен табу ұсынылады. бірнеше диалектілік сөздер. Көркем шығармалардағы диалект сөздерінің рөлін анықтау. Бұл дағдыны қалыптастыру үшін упр орындалады. 74. Онда студенттер ақын Н. А.Некрасовтың "шаруа балалары"поэмасындағы үзіндіде диалект сөзін (Жұлдызшамен белгіленген) қандай мақсатта қолданғанын түсіндіруі керек. Әрине, әдеби сөздер шаруа баласының сөйлеуінде орынсыз болар еді. Мәтіндегі жалпы сөздерді табу. Осы шеберлікпен жұмыс істеу үшін біз түсіндірме диктант жүргізуді ұсынамыз, оны жазу кезінде студенттер өз біліміне сүйене отырып, жазылған сөйлемдерде диалект сөздері жоқ екенін, тек жалпы қолданылатындығын дәлелдейді. Сөйлемдерді жазу кезінде студенттер етістіктердің соңында дауысты дыбыстарды таңдау шарттарын белгілейді. жүктеу/скачать 231,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|