Банкрот жүйесінің мақсаты мен принциптері Кез-келген кәсіпорын қызметтері көлемінің өсу шегі болады, осыған орай әрбір процесс экономикалық өсуді ынталандырушы немесе тоқтатушы рөлін атқаруы мүмкін.
Американдық зерттеушілер құлдырау мен өрлеудің, дағдарыс пен банкроттың пайда болуының белгілі заңдылықтарын анықтап береді:
Біріншіден, кәсіпорынның өмірлік циклының барлық сатысында кезендік дағдарысының пайда болуы;
Екіншіден: шағын және орта бизнес фирмаларына тән құлдырау немесе өрлеу циклдарының математикалық әдіспен анықталған ұзақтылығы.
Мәселен, американ фирмаларының өрлеу фазасы орта есеппен 3 жылға (жылдан 7,7 жылға дейін), ал құлау фазасы – 2,8 жылға (1 жылдан 4 жылға дейін) созылады.
Батыс елдерінің экономикалық дамуының негізі болып табылатын нарықтық экономика белгілі бір бақылау жүйесін, кәсіпорындары мүмкіндіктеріне қарай толығымен ойсыраудан қорғау, банкротқа ұшыраған шаруашылық субъектілеріне көмектесу жүйесін жасап шығарады.
1-схема. Кәсіпорынның қаржы тұрақсыздығының (банкротқа ұшырау) жүйесі
1.схемада келтіріп отырған банкрот жүйесі қандай да бір мемлекет болмасын қолдануға болатын тиісінше салдардан ұйымдық және әдістемелік құрылымдардан тұрады.
Бұл жүйенің негізгі мәні – өндіріс құрылымын нарық қалыптастырып отырған төлем сұранымен қанағаттандыруға бейімдеу қажеттілігі.
Банкрот жүйесін құру және оны нақтылы іске асырудың түпкі мақсаты – тауар өндіруші және қызмет көрсетуші құрылымдардың тиімді жұмыс істеулерінің жағдайында ел тұрғындарының нарықтық сұранымдарын сәйкес халық шаруашылығын құрылымдық жағынан қайта құру. Бұған әлемдік экономиканың жетістіктері көрсеткендей, келесі принциптерді сақтағанда ғана қол жеткізеді (10.2-схема)
Кәсіпорынның банкроттық жағдайында барлық шаруашылық субъектілері үшін өзара қарым-қатынастың коммерциялық жүйесін, құқықтары мен міндеттерін біріңғай тұрақты және сенімді орналастыру;
Борышқорға өзінің қызметін жаңадан бастау міндеттерін орындап шығуында мүмкіндік беру;
Банкрот және экономикалық құлдырау кезінде қауіпсіздік шараларын ойластыру;
Борышқор кәп\сіпорынға өзінің міндеттерін орындауда қаржылық реттеу тетігін ұсыну, оларды бизнесті тоқтатпай тұрып-ақ жақсарту;
Адал және сенімді әріптестердің (серік) жұмыстарын ынталандыру үшін коммерциялық және құқықтық жүйелер құру;
Қаражыға байланысты дауларды шешуде әдістемелік процедураны қалыптастыру;
Банкротқа ұшараған кәсіпорынды тарату кезінде банкрот жүйесіне қатысушылардың барлығының (несие беруші, қызметкерлер) мүддесін сенімді қорғау;
Борышқордың активтерін әделетті түрде бөлуге жағдай жасау.
Міне, осы айтылғандар банкрот жүйесінің келесі жылдары тұрақтанып, борышқор кәсіпорын нарық талаптарына бей імделіп кетулері мүмкін. Демек, кәсіпорындары сақтап қалуға бағытталған атқарымдық принциптерінің қысқаша мазмұны осындай болып табылады.
