География және табиғатты пайдалану факультеті


Аталуы Ауданы,мың км²



бет7/7
Дата08.02.2022
өлшемі129,94 Kb.
#124526
түріСеминар
1   2   3   4   5   6   7
Байланысты:
ЖЖ- Оқу-әдіс.нұсқау,2021-22.-8
сөж радиация, Жалпы жертану СӨЖ, Жалпы жертану СӨЖ, Жалпы жертану СӨЖ, Жалпы жертану СӨЖ, Islam-presentation-FULL-x69psc, жертану 10 зертхана
Аталуы

Ауданы,мың км²

Тереңдігі, м

Тынық мұхиты

Банда

714

7440

Беринг

2315

4097

Шығыс-Қытай

836

2719

Сары

416

106

Коралл

4068

9174

Охот

1603

351

Сулавеси

453

5914

Сулу

335

5576

Тасманов

3336

5466

Фиджи

3177

7633

Филиппин

5726

10265

Оңтүстік-Қытай

3537

5560

Жапон

1062

3699

Атлант мұхиты

Адриат

139

1230

Азов

39

13

Балтық

419

470

Кариб

2777

7090

Мрамор

12

1389

Солтүстік

565

725

Жерорта

2505

5121

Қара

422

2210

Эгей

192

2529

Үнді мұхиты

Андаман

605

4507

Аравия

4592

5803

Арафур

1017

3680

Қызыл

460

3039

Тимор

432

3310

Солтүстік мұзды мұхит

Баренц

1414

600

Ақ

87

350

Бофорт

496

3749

Шығыс-Сібір

889

358

Гренландия

1181

5527

Карск

885

600

Лаптев

663

3385

Норвегия

1383

3970

Чукот

587

1256

Бұғаздар

Аталуы

Ұзындығы км

Тереңдігі

1

2

3

Баб-эдь-Мандеб

26

323

Басса

224

97

Беринг

35

70

Үлкен Бельт

11

58

Босфор

0,7

80

Гибралтар

14

1081

Гудзонов

115

600

Дарданелл

1,3

106

Зонд

22

1080

Карск қақпасы

45

119

Корея

180

230

Ла-Манш

32

172

Лаперуз

43

118

Магелланов

3,3

1170

Кіші Бельт

0,6

35

Мессин

3,5

1240

Мозамбик

400

3520

Ормуз

56

219

Отранто

75

1247

Па –де-Кале

29

64

Сингапур

4,6

157

Скагеррак

110

809

Тайвань

130

1680

Татар

46

230

Торресов

170

22

Флорида

80

2084

Пугуру( Сангарский)

18

521

Эресунн( Зонд)

33,4

38

Шығанақтар:
Солтүстік Мұзды мұхит: Амудсен, Байдарац кірмесі, Баффинов, Гудзон, Гыдан кірмесі, Енисей, Маккензи, Об кірмесі, Оленек кірмесі, Онега кірмесі, Печор кірмесі, Тазов кірмесі, Хатанг кірмесі, Чаун кірмесі.
Атлант мұхиты: Байя, Бланка, Бискай, Ботника, Бристоль, Венесуэла, Габес, Гвинея, Гондурас, Дарьен, Лион, Ла-Плата, Мексика, Москитос, Рига, Қасиетті Лаврентий, Таганрог, Таранто, Фин.
Үнді мұхиты: Аден, Бенгаль, Үлкен Австралия , Камбей, Карпентарий, Манар, Мартабан, Оман, Парсы, Спенсер.
Тынық мұхиты: Аляска, Анадыр, Бристоль, Шығыс-Қытай, Батыс Корея, Калифорния, Карагин, Кроноцк, Кука, Ляо-Дун, Нортон, Панама, Папуа, Ұлы Петр, Сахалин, Сиам, Терпения, Тонкий, Пенжин Кірмесі.
Тапсырма № 3.
Тақырыбы: Географиялық қабықтың табиғи-тарихи құрылымын сипаттау.
Мақсаты: 1. География ғылымындағы ең негізгі ұғым – географиялық қабық туралы түсінік алу. 2. Географиялық қабықтың біртұтас табиғи-тарихи құрылым екенін: оның география ғылымының негізгі обьектісі екендігін ұғыну.
Жұмыстың мазмұны: 1. Географиялық қабық түсінігіне анықтама беру. 2. Географиялық бөліктің құрамдас бөліктерін көрсететін үлгі құрастыру. 3. Құрамдас бөліктерінің қасиеттерін көрсете отырып, олардың географиялық қабықтың дамуына тигізетін әсерін көрсету. 4. Географиялық қабықтағы процестер мен құбылыстарға талдау жасау.
Керекті құралдар:

  1. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

  2. Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011

  3. Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006, 

  4. Селиверстов Ю.П., Бобков А.А. Землеведение. М., 2004.

Тапсырма № 4.
Тақырыбы: Жердің геометриялық және физикалық сипаттамасы.
Мақсаты: 1. Күн жүйесі планеталарындағы Жер планетасының орнын анықтау. 2. Жердің геометриялық және физикалық мінездемесімен танысу.
Жұмыстың мазмұны:

  1. №17-кестенің мәліметтері бойынша: а) Жер тобына жататын планеталар мен алып планеталардың диаметрі мен массасын, орташа тығыздығын салыстырып, негізгі өзгеру заңдылықтарын түсіндір. б) Күн жүйесіндегі қай планетаның массасы көп, қайсысының орташа тығыздығы жоғары.

  2. Неліктен Күн жүйесіндегі планеталар екі топқа жіктелген?

  3. №18-кесте мәліметтерін пайдалана отырып Жердің негізгі көрсеткіштерін схема түрінде түсір.

  4. Солтүстік және Оңтүстік жарты шардағы құрлықтар мен мұхиттардың таралуын салыстыра отырып (№19-кесте), құрлықпен мұхиттардың осындай қарым-қатынасының географиялық салдарын анықта. Осындай кестені Батыс және Шығыс жарты шарлар үшін құрастыр.

Керекті құралдар:

  1. №17,18,19 кесте мәліметтері

  2. Жарты шарлар картасы

  3. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

  4. Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011

  5. Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006, 

  6. Селиверстов Ю.П., Бобков А.А. Землеведение. М., 2004.

/Боков В.A. т.б.,1999/

Планеталар

Диаметрі

Массасы

Күннен ара қашықтығы

Орташа тығыздық, г/смᶾ

Жер тобы планеталары

Меркурий

0,38

0,055

0,387

5,44

Шолпан

0,95

0,815

0,723

5,24

Жер

1,00

1,000

1,00

5,52

Марс

0,53

0,107

1,524

3,95

Алып планеталар

Юпитер

11,11

317,82

5,203

1,33

Сатурн

9,41

95,28

9,539

0,69

Уран

3,98

14,56

19,190

1,28

Нептун

3,88

17,28

30,060

1,64

Плутон

0,47

0,11

39,759

2,10

Жердің сипаттамасы
1.Жерден Күнге дейінгі ең аз арақашықтық/перигелиийде, қаңтардың басы/ 147,117 млн.км
2.Жерден Күнге дейінгі еі көп қашықтық /афелийде, шілденің басы/ 152,083млн.км
3.Жерден Күнге дейінгі орташа ара қашықтық /астрономиялық бірлік / 149,6 млн.км
4.Жердің Күнді айналу ұзақтығы /тропиктік жыл/365тәулік, 6сағат 9минут 9секунд
5.Жер орбитасының ұзындығы 939120мың км
6.Жердің орбита бойынша орташа қозғалу жылдамдығы 29765км/с
7.Жердің өз осін толығымен айналып шығу уақыты /жұлдызды тәулік/ 23сағат 56минут 4,09секунд
8.Жер массасы 5,976*1024
9. Жердің орташа тығыздығы 5518кг/м3
10. Жер эллипсоидының сығылуы 1:298,25
11. Тартылыс күшінің орташа мағынасы 9,797558
12. Жер көлемі 1,083*10² км3
13. Жалпы жер беті 510,2*106
14. Құрлық беті 149,1млн.км²
15. Судың беті 361,1млн.км²
16. Меридиан ұзындығы 40008548м
17. Экватор ұзындығы 40075704м
18. Экваторлық радиус 6378160м
19. Полярлық радиус 6356777м
20. Жердің орташа радиусы 6371032м
Жер шарындағы құрлықтар мен мұхиттардың таралуы

Жалпы жер шары

Солтүстік жарты шар

Оңтүстік жарты шар

Бүкіл жер




млн. шаршы км

%

млн. шаршы км

%

млн. шаршы км

%

Құрлық

100

39

49

19

149

29

Су

155

61

206

81

361

71

Барлығы

255

100

255

100

510

100

Тапсырма № 5.
Тақырыбы: Жердің өз осін және Күнді айналуы, оның географиялық салдары.
Мақсаты: 1. Жер өз осін және Күнді айналуын дұрыс көрсете білу. 2.Күн мен түннің, жыл мезгілдерінің ауысуы мен Күннің шығуы мен батуын түсіндіру. 3. Жердің өз осі мен Күнді айналуының географиялық салдарын көрсете білу.
Жұмыстың мазмұны:

  1. Күн нұрының сәулесі түсіп тұрған / параллельді сызықтар қатары / Жерді градус торымен түсіру керек. Түн болып тұрған жағын бояп, стрелка арқылы Жердің айналу бағытын көрсет / егер жоғарыдан қарасақ, онда сағат тіліне қарсы/. Осы суреттің қай бөлігінде түн, күн, таңертең, кешкі уақыт екендігін көрсет/ әріптер арқылы: Т,К,Таң,Кеш/ /1-сурет/

  2. Күнмен салыстырғанда Жердің 21 қаңтарда , 22 маусымда, 23 қыркүйекте және 22 желтоқсанда қай бөлікте болатынын көрсет. Солтүстік және Оңтүстік тропик сызықтарын, Солтүстік және Оңтүстік поляр шеңберлерін сызу арқылы осы төрт жағдайдағы Солтүстік және Оңтүстік жарты шардағы жарық алуын анықта./2-сурет/

  3. №1 және 2-суреттерді пайдалана отырып: а. Түн мен күннің, жыл мезгілдерінің б. Күн мен түннің ұзақтығын, жердің жылдық айналымындағы Солтүстік және Оңтүстік жарты шардағы Күн биіктігінің өзгеруін; Солтүістік және Оңтүстік тропик сызықтары мен Солтүстік және Оңтүстік поляр шеңберлерін жүргізудің; г. ыстық, қоңыржай және суық белдеулерінің орналасу себептерін анықта.

  4. Төмендегі №20-кестеде көрсетілген ендіктер үшін ең қысқа күннің ұзақтығын есепте.

№20-кесте

Ең ұзақ күн, сағат

Солтүстік ендік0


0

10

20

30

40

50

60

12сағ

12сағ
35мин

13сағ
13мин

13сағ
56мин

14сағ
51мин

16сағ
04мин

24сағ

  1. Осы кестенің мәліметтерін пайдалана отырып Солтүстік жары шардың әртүрлі ендіктері үшін ең қысқа және ең ұзақ күндердің ұзақтығын көрсететін сызық сыз.

  2. Осы графикпен Алматы, Мәскеу, Рига және Мурманск қалалары үшін ең қысқа және ең ұзақ күндердің ұзақтығын анықта.

Әдістемелік нұсқау:

  1. Графиктер мен суреттерді жұмыс дәптеріне қара қарындашпен түсірген жөн.

  2. График сызу үшін мынадай ұсыныс енгізген: күн ұзақтығы абцисса осі бойынша масштабы 1см-2сағат, ал ординат бойынша жердің ендігі, масштабы 1м-10˚ с.е.

Керекті құралдар:

  1. Глобус

  2. Теллурий

  3. Жарты шарлар картасы

  4. Дүние жүзі атласы

  5. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005


Тапсырма № 6.
Тақырыбы: Бақылау нүктесінің биіктігіне байланысты көкжиектің көріну қашықтығын анықтау.
Мақсаты: Кез-келген бақылау нүктесінің биіктігіне байланысты горизонттың көріну қашықтығын анықтап, осы құбылыстың /процестің/ географиялық салдарына талдау жаса.
Жұмыстың мазмұны:

  1. №21-кестенің мәліметтерін пайдалана отырып Жердің шар тәріздес бетіндегі бақылау нүктесінің биіктігін горизонттың көріну қашықтығын анықтап,о ған талдау жаса.

№21-кесте




Бақылау нүктесінің биіктігі,м

0

100

500

1000

3000

5000

10000

Горизонттың көріну қашықтығы,км

0

38,6

86,4

122,1

211,5

273,1

386

2. График бойынша төмендегі биіктіктер үшін горизонттың көріну шегін анықта: 8848м /Джомолунгма тауы/, 1495/Коммунизм шыңы/, 5642м /Эльбрус тауы/, 1545/Роман-Кош тауы/.
3. Графикті /№21-кесте/ және картаның масштабын пайдала отырып : а. Эльбрус шыңынан Каспий теңізін; б. Қырым тауының ең биік нүктесі Роман-Кош тауынан Турция жағалауын; в. Биіктігі 1000м Чукотка түбегі жағалауын Алска түбегінің жағалауын көруге бола ма, соны анықта
4. №22-кестенің мәліметтерін пайдалана отырып Жердің жазық, тегіс бетіндегі бақылау нүктедерінің биіктігінен горизонттың көріну қашықтығын анықта және оған талдау жаса.
№22-кесте




Бақылау нүктесінің биіктігі,м

Горизонттың көріну қашықтығы

100

500

1000

344

1720

3440

5.Жердің шар тәрізді және жазық бетінен горизонттың көріну қашықтығының өзгеруін салыстыр

Керекті құралдар:

  1. Мөлшері 15*20см миллиметр қағазы

  2. Дүние жүзі атласы

  3. Глобус

Әдістемелік нұсқау:

  1. Горизонттың көріну қашықтығын абцисса осьне, ал бақылау нүктесінің биіктігін ординат осьне түсіру керек.

  2. Ұсынатылатын масштаб: а. 1сурет үшін 1см-25км /горизонталь бағытты/,1см-1000м/вертикаль бағытта/ б. 2сурет үшін: 1см-250км/горизонтальды бағытта,/ 1см-1000м/ веертикальды бағытта/.

  3. Барлық графиктер қара қарындашпен жазылып, нақтылы атауы болуы керек, міндетті түрде шартты белгілер түсірілген жөн.

Тапсырма № 7.
Тақырыбы: Жер бетіндегі географиялық белдеулер мен зоналардың қалыптасу заңдылықтарын талдау.
Мақсаты: 1. Жер шарындағы географиялық белдеулер мен зоналардың пайда болу заңдылықтарын түсіндіре білу. 2. Географиялық қабықтың зоналық құрылымы туралы ұғымды тереңдете түсу.
Жұмыстың мазмұны:

  1. Дүниежүзі контур картасына жер шарының географиялық белдеулері мен зоналарын түсір

  2. Ендік бойынша географиялық белдеулер мен зоналардың шекараларын ауытқу себептерін түсіндір. Мына сұрақтарға жауап бер а. Географиялық белдеу, физгеографиялық белдеу, табиғи белдеу түсініктерінің арасында айырмашылық бар ма? б. Жер шарындағы зоналық мен азоналдық қандай факторлар анықтайды? Құрлық бетіндегі зоналық неден байқалады? в. Таулардағы биіктік белдеулер қандай факторлардың нәтижесінде қалыптасады?

  3. №24-кестенің мәліметтерін пайдалана отырып оңтүстік жіне солтүстік жарты шардың географиялық белдеулерінің ауданының ара қатынасын көрсететін шеңбер тәріздес диаграмма сызып, мына сұрақтарға жауап бер: а. Жер шарындағы қандай географиялық белдеулер ең көп және ең аз ауданды алып жатыр, неге? б. Жарты шарлар бойынша географиялық белдеулердің таралуында қандай заңдылық байқалады?

  4. Әрбір географиялық белдуде қанша градус барын есептеп, оны циклограммаға түсір, ол үшін шеткі нүктелерді шіңбердің ортасымен қосу керек. Мысалы, арктикалық белдеу-3*3,6%=10,3%

№24-кесте

Жарты шар

Белдеу

Ауданы

млн.км²



%

Солтүстік

Арктикалық

14,45

3

Субарктикалық

17,62

3

Қоңыржай

53,22

10

Субтропиктік

39,72

8

Тропиктік

80,77

16

Субэкваторлық

38,65

7

Оңтүстік

Экваторлық

22,07

4

Субэкваторлық

30,11

6

Тропиктік

95,10

19

Субтропиктік

33,78

7

Қоңыржай

34,47

7

Субарктикалық

26,19

5

Антарктикалық

23,93

5




510,08

100

Керекті құралдар:

  1. Дүниежүзі атласы.

  2. Географиялық белдеулер мен зоналар картасы.

  3. Дүниежүзі контур картасы.

  4. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

Әдістемелік нұсқау:

  1. Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлардағы ұқсас белдеулердің бір түспен беруге болады, бірақ шартты белгілерінде айырмашылық болсын

  2. Диаграмманы құрарда ауданның бір проценті қанша градусқа тең екенін есептеп алу керек:

360˚=100%, х=360˚/100%= 3,6%

  1. Әр түрлі белдеулер орналасқан /%/ құрлықтардың қарым-қатынасын шеңбер тәріздес немесе столбикті диаграммаға түсіріп, талдау жаса.

Тапсырма № 8.
Тақырыбы: Құрлықтар мен дүние жүзі мұхиттарының салыстырмалы сипаттамасы
Мақсаты:

  1. Жер бетіндегі құрлықтар мен дүние жүзі мұхиттарының орналасу ерекшеліктерін түсіндіре білу.

  2. Негізгі мінездемелері бойынша құрлықтар арасындағы айырмашылықты білу.

  3. Дүниежүзі мүхиттарының айырмашылығын түсіндіру.

Жұмыстың мазмұны: Атласты және анықтама мәліметтірін пайдалана отырып:

  1. Семинар дәптеріне құрлықтардың ауданын көрсететін диаграмма сыз, масштабы 1см²-2,5 млн.км².

  2. Дүние жұзі мұхиттарының ауданын көрсететін диаграмма сыз, масштабы 1см²-10млн.км².

  3. Дүние жүзі контур картасына құрлықтардың шеткі нүктелерін/атауын жазып/, құрлықтардың абсолютті биіктігі ең жоғары, ең төмен жерлерін, дүние жүзі мұхиттарындағы ең терең шұңғымалардың атауын, тереңдігін түсір.

  4. Құрлықтарды салыстыру арқылы сипаттама беру: орналасу ерешелігі, шеткі нүктелерінің ара қашықтығығы, абсолюттік биіктігі жоғарғы, төменгі нүктелері, құрлық жағалауының тілімденуі т.б.

  5. Мүхиттарға салыстырмалы сипаттама бер: ауданы, тереңдігі, температурасы, тұздылығы т.б.

Керекті құралдар:

  1. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

  2. Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011

  3. Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006, 

  4. Селиверстов Ю.П., Бобков А.А. Землеведение. М., 2004.

  5. Дүниежүзінің физикалық картасы

  6. Дүниежүзі атласы

  7. Дүниежүзі контур картасы



Тапсырма № 9.
Тақырыбы: Солтүстік және Оңтүстік жарты шар ендіктері бойынша ауа температурасының таралуын талдау.
Мақсаты: Солтүстік және Оңтүстік жарты шар ендіктері бойынша ауа температурасының өзгеру себептерін түсіну.
Жұмыстың мазмұны:

  1. №28-кестенің мәліметтерін пайдалана отырып миллиметр қағазға жеке-жеке Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлар үшін: а. Жер бетінде ауаның орташа температураның өзгеруін қаңтар, шілде және орташа жылдық көрсеткіштері бойынша; б. әртүрлі ендіктер бойынша жылдық қысымның жылдық қысымның өзгеруін көрсететін сызықтарын сыз.

№28-кесте

Ендік ,0

Темпера тура,0С

00

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Солтүстік жарты шар

Қаңтар

27

26

22

15

6

-7

-16

-25

-30

-41

Шілде

26

27

28

28

23

17

13

7

-1

-1

Жылдық

26

27

25

21

14

5

-1

-10

-17

-23

Қысым,мб

1010

1010

1019

1019

1016

1014

1012

1012

1014

1014

Оңтүстік жарты шар

Қаңтар

26

26

23

16

9

2

-3

-11

-14

-14

Шілде

25

21

16

14

4

-10

-23

-40

-48

-48

Жылдық

25

23

19

13

6

-4

-13

-25

-30

-30

Қысым,мб

1012

1015

1018

1014

1004

989

991










  1. Әр түрлі ендіктердегі жылдық қысым мен ауа температурасының графиктерерін салыстыр. Қысым мен температурасының таралуында байланыс бар ма, жоқ па соны анықта.

  2. Қандай ендіктер аралығында температураның өзгеру төмен, ал қандай ендіктер аралығында жоғары? Қай ендіктерде ау температурасының жылдық ауытқуы жоғары, қайда төмен? Себебін анықтап, түсіндір. Керекті құралдар:


  1. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

  2. Дүниежүзінің физикалық картасы

  3. Дүниежүзі климаттық картасы

  4. Размері 20*30 см миллиметр қағаз

Әдістемелік нұсқау:

  1. Ауа температурасының өзгеруін көрсететін график құрғанда ординат осі бойынша температура /масштаб 1см-10˚С/, ал абцисс осі бойынша ендік /масштаб 1 см-10˚ендік/ түседі

  2. Қысым өзгеруін ординат осіне /1см-10мб, абцисс осіне жергілікті жердің ендігін түсір. Қысымды есепке алу нүктесі 990мб тең.

Тапсырма № 10.
Тақырыбы: Күн радиациясының қарқындылығы мен сіңген жылудың шамасын /сандық/ анықтау.
Мақсаты: Радиациялық баланстың құрамдас бөліктерімен және жердегі әр түрлі денелердің жылу сіңіргіш ерекшеліктерімен танысу.
Жұмыстың мазмұны:

  1. Күн радиациясының мына түсініктеріне анықтама бер:

  1. Күннің тура радиациясы / S/

  2. Шашыранды радиация / D/

  3. Жиынтық радиация /Q/

  4. Шашылған радиация /Y/

  5. Жердің сәулеленуі /нұр шашуы/ /Еж/

  6. Атмосфераның сәулеленуі/Еа/

  7. Тиімді сәулелену /Ет/

  8. Қысқа толқынды радиация,

  9. Ұзын толқынды радиация,

  10. Күн тұрақтылығы/S0/

  11. Жердің әрекетті қабаты

  1. Егер актинометр бойынша күн радиациясының қарқындылығы минутына 1,10кал/см², ал күннің биіктігі 35˚ болса, онда горизонтальды жер бетінің 1см² ауданына 1минутта қанша радиациясы түседі?

  2. Перпендикуляр бетке түсетін күннің тура радиациясының қарқындылығы минутына 1,3кал/см² тең. Күннің горизонттан биіктігі 55˚ болғанда горизальды бетке келіп түсетін күн радиасының қарқындылығын тап?

  3. Тұнық атмосфера көрсеткіші Р=0,70, күннің горизонттан биіктігі 30˚, горизонтальды бетке түсетін күн радиациясының қарқындығын анықта

  4. Күннің тура радиациясының мөлшері минутына 1,0кал/см², ал шашыранды радиациясының мөлшері тураның 10 яғни Д=10. Егер күннің биіктігі 50 ˚болса, онда ылғалды қара топырақ қанша жылу сіңіреді?

  5. Күннің горизонттан биіктігі 30˚, перпендикуляр бетке түсетін күн радиациясының қарқындылығы минутына 1,3 кал/см² болған жағдайдағы инцоляция қарқындылығын анықта

  6. Егер минутына шалғын шөпке қарқындылығы S=1,18кал/см² радиация ағыны түссе, онда шөп қанша жылу сіңіреді?

  7. Төмендегі мәліметтер бойынша күннің инсоляция қарқындылығын минутына 1,0кал/см², шашыранды радиация Д=0,30 кал/см², ал тиімді сәулелену мөлшері Ет=0,10кал/см² кепкен шөппен төселген топырақ жамылғысының радиациялық балансын есептеп тап?

  8. Мына мәліметтер бойынша : инцоляция қарқындылығы минутына 0,80кал/см² шашыранды Д=0,2кал/см², ал тиімді сәулелену мөлшері Ет=0,1кал/см² тең, құрғақ құмның беткі қабатының радиациялық балансын есептеп тап

Керекті құралдар:
1. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005
2.Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011

  1. Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006, 

Әдістемелік нұсқау:
Радиациялық баланстың теңігі R=S+D-Y+Ea-Eж;
S-күннің тура радиациясы. Жерден күнге дейінгі ара қашықтық өте үлкен болғандықтан /150млн км/ күннің тура радиациясы параллельді сәуле ағыны сияқты. Күннің тура радиациясының қарқындылығы минутына жер бетінің 1см² келіп жететін энергияның мөлшерімен есептеледі де калориямен беріледі. Егер осы шаманы күннің горизонттан биіктік бұрышының синусына /һ/ көбейтсе, онда вертикальды, тура күн радиациясының шамасы /S/ /S= S*sin h шығады.
Күннің шашыранды радиациясы дегеніміз горизонтальды Жер бетіне атмосфера, бұлттар,шаң-тозаңдар және әртүрлі қоспалардың шашыратқаныннан кейін келіп жежетін күн радиациясының мөлшерін айтады. Сонымен қатар шашыранды радиация құрамына әртүрлі заттар арқылы шағылған, мысалы, таулар, ағаштар, құрылыс объектілері т.б. радиация да енеді. Жиынтық радиациясы /Q/-горизонтальды жер бетіне келіп жететін тура және шашыранды радиацияның жалпы мөлшері¸кейде оны «инсоляция» деп атайды: Q=S=D; шағылған радиация/Ү/- жер бетінен шағылған радиация мөлшері. Жердің сәулеленуі/нұр шашуы/ /Еж/-жердің әрекеттегі қабатынан жоғары атмосфераға бағыталған ұзын толқынды радиация.
Қарама-қарсы сәуле-атмосферадан жер бетіне бағытталған ұзын толқынды сәуле/Еа/.
Тиімді сәулелену /Ет/-жер мен атмосфера сәулеленудің айырмашылығы: Ет-Еа-Еж
Әртүрлі бұрыштардың синустарының мәні /инсоляция шамасын есептеу үшін/

00

50

1000000

150

200

250

300

350

400

450

0,00

0,09

0,17

0,26

0,34

0,42

0,50

0,57

0,64

0,71

500

550

600

650

700

750

800

850

900




0,77

0,82

0,87

0,91

0,94

0,97

0,98

1,00

1,00




Күннің горизонттан биіктігіне байланысты атмосфера массасының өзгеруі /Р=760болғанда/

900

800

700

600

500

400

300

250

150

100

50

00

1,00

1,02

1,06

1,15

1,30

1,55

2,00

2,90

3,82

5,40

10,4

35,40

№27-кесте

Жер беті

Альбедо



Жыртылған құрғақ жер

8-12

Жыртылған ылғалды жер

5-7

Құрғақ сазды топырақ

30

Ылғалды саз

16

Ылғалды топырақ

5-10

Бидай

10-15

Көк шөп

26

Құрғақ шөп

19

Орман /қылқанды/

15

Дәнді дақылдар

10-25

Шалғын

20-25

Жаңа жауған қар

70-90

Күннің горизонттан биіктігі 50 болғанда су бетіне түсетін тура радиация

70-80

Тақырыбы'>Тапсырма №11.
Тақырыбы: Желдің жылдамдығы мен бағыты, румб бойынша әртүрлі бағыттарын айқындау.
Мақсаты:Анықтай білу:1. Желдің жылдамдығы мен бағытын; 2. Румб бойынша желдің әртүрлі бағытта қайталанып отыруын; 3. Табиғи ортаның дамуында желдің маңызы мен ролін талдау.
Жұмыстың мазмұны:

  1. «Циклон», «Антициклон», «Барикалық градиент», « Жер айналымындағы ауытқу күші» терминдеріне анықтама бер.

  2. Бофорт шкаласын пайдалана отырып /№29-кесте/ желдің жылдамдығы мен күшін анықта

  3. Суретті пайдалана отырып жел бағытына сипаттама бер, талдау жаса

  4. Жергілікті /бриздер, пассаттар, таулы-аңғарлы және маусымдық /муссондар/желдерге анықтама бер

  5. Кез-келген жердің табиғи жағдайының дамуындағы желдің маңызын анықта

Керекті құралдар:

  1. Географический энциклопедический словарь. Понятия и термины. М.: Советская энциклопедия,1988

  2. №29-кесте. Желдің жылдамдығы мен күшін анықтайтын Бофорт шкаласы.

  3. Сурет. Жел бағыты

  4. №30-кесте. Жел румбысы


Әдістемелік нұсқау:

  1. Желдің бағыты горизонттың қай жағынан соқса сол бойынша анықталады. Мысалы, солтүстік жел- солтүстіктен оңтүстікке соғады, шығыс- шығыстан батысқа. Соғатын бағытын нақтылы анықтау үшін горизонт жақтары румбқа бөлінген. Румбтар аталған горизонт жақтарының бас әріптермен белгіленеді /№30-кесте/. Желдің бағытын, күшін, жылдамдығын /жай көзбен/, Бофорт шкаласымен анықтауға болады/ №29-кесте/.

  2. Кез-келген жердің жел бағытын анықтау үшін /ай,жыл мезгілдері, бүкіл жыл/ бір нүктеден сегіз түзу сызық сызады. Көршілес орналасқан түзу сызықтар арасындағы бұыш 45˚ болу керек . Әрбір жекелеген түзу сызық белгілі бір румбқа сәйкес келеді-С,О,Б,Ш. Әрбір түзу сызыққа /румбқа/ осы нүктеде қайталанып отыратын жел бағытын белгілі бір масштаб бойынша түсіреді. Қай румбқа қайталанп отыратын жел бағыты көп болса сол жел басым.

Жел бағытын бірнеше жылдық бақылаулардың орташа көрсеткіші арқылы да құруға болады, ол үшін орташа көрсеткішті процентпен белгілейді. Кез-келегн уақыт аралығындағы барлық бақылауларды 100% деп есептейді

  1. Суретте 25 жыл аралығында /сәуір айы/ жел бағытының қайталауы көрсетілген, оның процентпен берілген сандық шамасы төмендегідей.

С-8% СБ С СШ
С-Ш-10%

Ш-18%

О-Ш-24% Б Ш
О-12%
О-Б-12% ОБ ОШ
Б-10% О
С-Б-3-6%
Осы жағдайдағы басым жел оңтүстік-шығыс желдері, ал қайталануы сирек болатын солтүстік-батыс және солтүстік желдер.
Желдің күші мен жылдамдығын анықтайтын Бофорт шкаласы

Желдің әрекеті

Желдің күші/ Бофорт балы/

Желдің жылдамдығы, м/с

Түтін жоғары тік, вертикальды көтеріледі. Ағаш жапырақтары қозғалмайды

Штиль
0

0-0,5

Түтін қисайып көтеріледі

Тыныш 1

0,5-1

Жел соққанын сеземіз. Флюгер жалауы қозғала бастайды

Баяу 2

2-3

Жел жапырақтарды тербелтеді. су беті қозғала бастайды

Әлсіз 3

4-5

Ағаш бұтағы, тіпті оның жоғарғы бөлігі қисаяды, жерден шаң-тозаң, қағаз көтеріледі

Қоңыржай 4

6-7

Ағаштың жұқа бұтақтары тербеледі, су бетінде толқындар пайда болады

Самал жел 5

8-9

Ағаштың ірі бұтақтарының қозғалуы, су толқыны биіктігінің биіктігінің артуы

Едәуір қатты 6

10-12

Желге қарсы жүрудің қиындауы, ағаш діңгегінің қозғалуы

Қатты 7

13-15

Ірі ағаштардың қозғалуы, бұтақтардың сынуы. Адамның жүруінің қиындауы.

Өте қатты 8

16-18

Ағаштардың сыныуы,кейбір жеңіл заттардың қозғалуы

Дауыл 9

19-21

Апатты өзгерістер

Қатты дауыл 10

22-25

Ірі ағаштардың тамырымен алынып кетуі

Өте қатты дауыл 11

25-29

Құрылыс объектілеріндегі апатты өзгерістер

Құйын 12

29м-ден көп

Көріну шкаласы

Балл

Көріну қашықтығы

0

50м аз

1

50-200м

2

200-500м

3

500-1000м

4

1-2км

5

2-4км

6

4-10км

7

10-20км

8

20-50км

9

50км көп

№30-кесте
Жел бағыты /румб/

Әріппен белгілеу

Румб атауы

Қазақша

Халықаралық

С

N

Солтүстік /норд/

ССШ

NNE

Солтүстік-солтүстік-шығыс/норд-норд-ост/

СШ

NE

Солтүстік-шығыс /норд-ост/

ШСШ

ENE

Шығыс-солтүстік-шығыс/ост-норд-ост/

Ш

E

Шығыс /ост/

ШОШ

ESE

Шығыс-оңтүстік-шығыс/ост-зюйд-ост/

ОШ

SE

Оңтүстік –шығыс /зюйд-ост/

ООШ

SSE

Оңтүстік –оңтүстік-шығыс /зюйд-зюйд-ост/

О

S

Оңтүстік /зюйд/

ООБ

SSW

Оңтүстік –оңтүстік-батыс /зюйд-зюйд-вест/

ОБ

SW

Оңтүстік-батыс/зюйд-вест/

БОБ

WSW

Батыс-оңтүстік-батыс/вест-зюйд-вест/

Б

W

Батыс/вест/

БСБ

WNW

Батыс-солтүстік-батыс/вест-норд-вест/

СБ

NW

Солтүстік-батыс/норд-вест/

ССБ

NNW

Солтүстік-солтүстік-батыс /норд-норд-вест/

Керекті құралдар:
1. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005
2. Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011
3. Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006.
Тапсырма №12.
Тақырыбы: Жер беті су жамылғысын саралау.
Мақсаты: Жер беті су жамылғысын талдап, қар сызығы орналасуының негізгі заңдылығын, қар сызығының биіктігіне қандай факторлар әсер ететінімен айқындау.
Жұмыстың мазмұны:

  1. №31-кестенің мәліметтерін пайдалана отырып Солтүстік және Оңтүстік жарты шар ендіктері үшін қар сызығы биіктігінің графигін түсір.

1-кесте№/Алисов бойынша/

Ендік,


Қар сызығының орташа биіктігі



Солтүстік жарты шар

Оңтүстік жарты шар

90-80

350

0

80-70

550

0

70-60

1100

0

60-50

2050

800

50-40

3000

1500

40-30

4300

3000

30-20

5300

5100

20-10

4600

5600

10-0

4600

5600



  1. Ендіктері бойынша қар сызығының орналасу заңдылығын анықта.

  2. Қар сызығының орналасуына қандай факторлар /климаттық, геоморфологиялық, метеорологиялық/ әсерін тигізеді?

  3. Жергілікті /бриздер, пассаттар, таулы-аңғарларлы және маусымдық /муссондар/ желдерге анықтама бер.

  4. Құрылған графикті пайдалана отырып мына төмендегі тауларда: Мак-Кинли/6193м/, Аконкагуа /6960м/, Килиманджаро /5895м/, Косцюшко /2230м/ мәңгі карлар бар ма, жоқ па анықта.

Керекті құралдар:
1. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005
2. Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011
3. Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006.
4.Дүниежүзі атласы
5.Жарты шарлар картасы

Тапсырма №13.
Тақырыбы: Физгеографиялық қима түсіру жолдарын саралау.
Мақсаты:1.Географиялық қабаттың зоналық құрылымы туралы білімді бекіту 2. Тақырыптық карталарды пайдала білу 3.Географиялық қабаттың құрамдас бөліктері арасындағы қарым-қатынасты, байланысты түсіндіре білу. 4.Табиғи құбылыстар мен процестердің қалыптасу заңдылығын түсіну.
Жұмыстың мазмұны:

  1. Әрбір жекелеген студент оқытушы берген меридиан бойынша физгеографиялық қима түсіру керек.

  2. Қимадағы негізгі табиғи компоненттердің қарым-қатынасын салыстыр, олардың байланысын анықта. Осының нәтижесінде қимада табиғи белдеулер мен зоналарды көрсет.

  3. Географиялық қабаттың әсіресе оның негізгі ерекшелігі зоналық ендік пен ландшафттардың биіктік белдеуінде әсер ететін факторлардың ролін түсіну үшін қимаға жазбаша түрде түсініктеме бер.

Керекті құралдар:

  1. Жер шарының гипсометрлік картасы

  2. Жер шарыныңжауын-шашын, изотерма және изобар картасы

  3. Жер шарының өсімдік картасы

  4. Жер шарының топырақ картасы

  5. Мұхиттар мен теңіздердің тұздылығын көрсететін карта

  6. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

Әдістемелік нұсқау:

  1. Әрбір жекелеген студентфизгеографиялық қиманы жер бетінің бір меридианы бойынша түсіру керек.

  2. Географиялық қабықтың зоналық құрылымын анықтау үшін физгеографиялық қима Солтүстік және Оңтүстік жарты шарды, яғни бірнеше табиғи зоналарды кесіп өту қажет.

  3. Тематикалық /тақырыптық/ карталарды пайдалану табиғи құбылыстардағы сапалық қана емес сандық мәліметтерді де анықтауға мүмкіндік береді.

  4. Қимаға жазбаша түрде қысқаша талдау жаса, зоналардың жіктелуін дәлелде. Егер жергілікті жердің табиғи ерекшелігіне байланысты зоналықты ауытқу болса, оның себебін түсіндір

Әдістемелік нұсқау: Қимаға түсірілген барлық табиғи элементтерді /топырақ, өсімдік жамылғысы, температура/ оқи білу үшін шартты белгі құрастыру керек.
Тапсырма № 14 .
Тақырыбы: Дүниежүзі мұхит түбінің батиграфиялық қимасын талдау.
Мақсаты: Дүниежүзі мұхит түбінің жер бедерін сипаттай келе батиграфиялық қиманы құрастыру жолдарын меңгеру. Теңіз ағыстарының бағыттарын айқындау.
Жұмыстың мазмұны:

  1. Атластағы тереңдік шкаласының мәліметтерін пайдалана отырып Атлант /10˚ о.е./,Үнді/30˚о.е./ және Тынық /10˚о.е./ мұхиттарының түбінің қимасын түсір

  2. Осы құрылған батиграфиялық қимаға құрлықтық қайраңды /шельф/, құрлықтық беткейді, шұңғымаларды, терең су ойыстарын, жоталарды түсіндіріп, атауын жаз

  3. Мұхиттардың, теңіздердің және су ойыстарының орналасу заңдылықтарын анықта

  4. Дүние жүзі кескін картасына негізгі мұхит және теңіз ағыстарын стрелкамен көрсетіп, олардың пайда болу себептерін анықта. Кескін картаға жылы ағыстарды қызыл, суық-көк, ал нейтралды /бейтарап/ ағыстарды жасыл түспен көрсетіп, атауларын жаз

Керекті құралдар:

  1. Дүниежүзінің физикалық картасы

  2. Дүниежүзі атласы

  3. Мұхиттар картасы

  4. Дүниежүзі контур картасы

  5. Размері 20*30 см миллиметр қағаз

  6. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005

Әдістемелік нұсқау: Батиграфиялық қиманы құрғандағы масштаб: вертикальды 1см-1000м, ал горизонтальды масштаб атластағымен бірдей, мысалы , 1см-800км. Тереңдік шкаласын қолданғанда есептеу мәнін максималды көрсеткіш бойынша алу керек. Мысалы, шкала бойынша тереңдік 0ден 200м болса, онда есептеу 200м-ден.
Тапсырма № 15.
Тақырыбы: Таулар мен жазық жер ландшафттарының қалыптасу ерекшеліктерін саралау.
Мақсаты: Таулар мен жазық жерлердегі ландшафттардың ұқсастығы мен айырмашылықтарын талдау. Жазық жерлердің ландшафттарының дифференцациялық деңгейін қарастыру.


Жұмыстың мазмұны:1.Биік таулы аймақтардың шеткі бөліктеріне сипаттама беру.
2.Биік тауларға тәнжер бедерінің формаларын анықтау.
3.Қыратты жазықтықтарға салыстырмалы сипаттама беру.
4.Қазақстан аймағының таулы және жазық жерлерінің ландшафттық картасын жасау.
Керекті құралдар:
1.Қазақстан және дүниежүзінің физикалық картасы
2.Атлас
3. Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005
Пайдаланатын әдебиеттер тізімі:
Негізгі:

1.Мұқашева, Ж.Н.. Жалпы жертану – Әдістемелік нұсқау- Алматы, 2005


2.Петрова, Н.Н.. Землеведение.- М., 2011
3.Бобков А.А., Селиверстов Ю.П. Землеведение. Учебник для вузов. - М.: Академический проект. 2006, 
4.Жекулин В.С. Введение в географию. Л.: ЛГУ,1990.
5.Геренчук К.Н. и др. Общее землеведение. М.: Высшая школа, 1984.
6.Мильков Ф.Н. Общее землеведение. М.: Высшая школа, 1991.
7. Боков.В.А., Селиверстов Ю.П. Общее землеведение: М., Высшая школа 1999
Қосымша әдебиеттер:
1.Анучин В.А. Географический фактор в развитии общества. М., “Мысль”6 1982.
2. Бялко А7В7 Наша планета – Земля. Библиотека “Квант”, выпуск 29, М., “Наука”, 1983, 207с.
3. Вернадский В.И. Филосовские мысли натуралиста. М., “Наука” 1998.
4. Виноградов Б.В. Космические методы изучения природной среды. М., “Наука” 1976, 286 с

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7




©www.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет