Бабаларымыздың төрт тулікке кеңіл бөлу себебі?

55 
 
 
деп өкпелепті. Нұралыға бір кез келгенде Сырым амандаспай жүре береді. Сонда 
Нұралы: 
-  Батыр, қайырылып сәлем бергің келмейді, тасып жүрсің-ау! - депті. Сонда Сырым: 
-  Хан, тасып жургенім жок, алты алаштың басын қоса алмай сасып жүрмін, - депті. 
1.  Мәтінде қолданылмайтын қарама- 
қарсы ұғымдар 
A) Нашар мен мықты 
B) Тату мен араз 
C) Ақ пен қара 
Д) Аз бен көп 
Е) Тасу-сасу 
2. Сырым Нұралы ханның қандай 
әрекетіне өкпелі? 
A) Тілінің қыршаңдығына 
B) Өктемдігіне 
C) Әділетсіздігіне 
Д) Көпшілдігіне 
Е) Қаталдығына 
2-мәтін 
 
Албанның Алжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған 
Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалған Жиендерінің жанарынан от 
байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсірсге жүйріктін тұқымын, қолга 
ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба, нағашы 
жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. 
Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермілді. Он жеті жасынан 
Көкойнағын ойнатып, қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің 
арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 
шақырымында тұрған Ойрантебеде қалың қалмақты жекпе-жекке шақырып, бөрі 
төген қойдай дүрліктіруі. 
Бадам өзені туралы естігендер кеп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеңілген калмақ 
нояны Бадам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін кеп адам біле берменді. Кеген 
деген жер атауын да қаламақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни 
лауазым дейді. 
Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Кабанбай, 
Бегенбай сынды қазақ ерлерімен үзеңгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін 
талқандаған. 
3.  Мәтіннің екінші азатжолы бойынша түйін 
A) Қазақтың көптеген жер атауларына елін қорғаған батырлар есімі берілген. 
B) Алматы-Нарынқол тасжолынын бойында тарихи деректер көп. 
C) Райымбек батырдың жастайынан байқалған жаужүректілігі. 
Д) Қазақтың кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шалқыншылығымен байланысты. 
Е) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар. 
4.  Райымбектің ерекше ерлігін 
танытқан шайқас 
A) Аңырақай шайқасы 
B) Сары Мыңжанмен шайқас 
C) Бадам-бахадүрмен шайқас 
Д) Ойрантөбедегі шайқас 
Е) Гегенмен шайқас 
6. Орақ батыр Райымбекке кім болады? 
5. Баланың бәйгеде өз атын өзі 
ұрандаған әрекеті нені білдіреді? 
A) Баланың атаққұмарлығын 
B) Баланың өзімшілдігін 
C) Баланың бәйгеде озғандығын 
Д) Баланың бәйгеге деген сүйіспеншілігін 
Е) Баланын ерлігі мен рухының биіктігін 
A) Бала 
B) Жиен 
C) Нағашы 
Д)Әке 
Е)Аға 
3-мәтін 
Бақытсыз бай 
Ертеде бір бай өмір сүрді. Оның туысқаны да, баласы да - жннаган мал- мүлкі мен 
акшасы сді. Содарды баладай мәпелеп күтстін. Бір күні ол жалшысынын көңілді 
күлкісін естіп, оның үйін айналшықгап тың тыңдады. Бірақ мардымды ештеңе ести 
алмады. Ол ертесіне жалшыны түннің ортасына дейін босатпай әбден жұмысқа салды 
Бірақ кешегі күлкі тағы қайталанды. Дегбірі қашып шыдамсызданған бай енді: “Мынау 
менің қазынамнан ұрлап жүр, сол үшін үйіне барып мәз болып жатыр."- деген жаман 
ойға кетті. Ол жалшысынын есігін бір теуіп кіріп барды. Сөйтсе, жалшысы екі баласын 

56 
 
 
аркасына мінгізіп алып, өзі ат болып ойнап жүр екен. 
-  Ақымақ. бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды 
ойнатамын деп шаршанды екенсің ғой! - деп ақырды. 
-  Қожайын, осы екі балапанымды көргенде шаршау уайым дегенді ұмытып тыңайып, 
сергіп қалам, - деп байыпты қалпынан жазбай жауап берді жалшысы. 
-  Нагыз акымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба 
екен, ол ұрлаған ақшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,"- деп 
күдігінен арыла алмай-ақ қонды. 
Екінші куні жалшы тан атканша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне 
қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тағы тын тыңдалы. Құлағына шықырлаған 
ақша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жаткандай естіліп кетті. Ол тағы 
да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жағына алып рахаттанып ұйықтап 
жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып кетті. 
Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысынык көңілді, сергек қалпы байга езін 
мазақ қылып тұрғандай көрінді. Бай ақыры: 
-  Менін қаызымнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көнілді 
жүресің, тыққан ақшан болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы: 
-  Қожайын, жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсын. 
Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күйім. 
Құланиектеніп тан атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме 
деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін. - деп жауап берді. 
Не дерін білмеген бай үн-түнсіз калды. “Япырмай шынында да мына кара құл бақытты. 
Мен сияқты қызғанатын байлығы да жок. Байлық маған бақытсыздык үшін біткен бе? 
Басым ауырып кетті”. 
Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Оның сыртынан карап тұрған бай алдынан жүгіріп 
шыккан екі баласына қызыға қарап қалды.. 
7.Әңгіменің түйіні 
A) 
Балапы үй — базар 
B) 
Бай байға құяды, сай сайға құяды 
C) 
Жаңа бай мақтаншақ келер 
В) Байға құл болғанша, байғұсқа ұл бол 
Е) Қайырсыз байдан қайнатқан су 
артық 
9.Байға күдік тудырған нәрсе 
A)Шықырлаған ақша 
B)Сылдыраған  күміс 
C)Кедейдің сөзі 
Д) Кедей балалары 
Е) Көңілді күлкі 
11.Жалшының бақыты 
A)Байлығы 
B)Ақшасы 
C)Жұмысы 
Д) Қазынасы 
Е) Балалары 
8.Кедейдің тілегі 
A) 
Жақсы жұмыс бер 
B) 
Бар байлығымнан айырма 
C) 
Байдың кұлдығынан құтқар 
Д) Мол байлықка жолықтыр 
Е) Өміріме жеңілдік бер 
 
10. Байдың бойындағы қасиет 
A)Қызғаншақтық 
B)Адалдық 
C)Мақтаншақтық 
Д) Тәкаппарлық 
Е) Еңбекқорлық 
12.Байдың бақытсыздығының себебі 
A)Байлығының молдығы 
B)Кедейдің еңбегі 
C)Кедейдің тілегі 
Д) Жинаған мүлкі 
Е) Отбасының жоқтығы 
 
4-мәтін 
 
1.1465-1470 жылдяр - хандықтың құрылған емес, нығайған уақыты, халықтың өз 
тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Туптеп 
келгенде, мұның бәрі қазақ тарихының бастауын мүмкін болғанынша кейіндету 
талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандығының құрылуы 
ЖӨНІНДЕ 
бірден-бір дерек 
«Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүйенетін болсақ, Қазақ хандығының негізін қалаушылар 
Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан 
кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындағы Қозыбасы дейтін қоныста 

57 
 
 
дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері — 
ХІУ-ХҰ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. 
Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрған қозының 
басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. 
2. 
Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізге оғыргызылып, хан көтеріліпті. 
Керейдің нақты қай жылы қайтыс болғпны белгісіз. Одан соң Жәнібек хан амір 
жүрғізсді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек 
тұсында болса керек, жаңа хаңдықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы 
Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша 
тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар,- ақылды әрі 
әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай ғана Жәнібек хан дел 
аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. 
3. 
Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана 
емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін 
салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері 
Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз 
Шоқан, қайраткер Әлихян Бокейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей 
ұрпақтары. 
4. 
Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді 
болашақ ұрпақгың еншісінде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күиде қазақ халқын 
картадан ғана смес, оны жср байлығы мен экономикасы дамыган алдыңғы қатарлы 
мемлекетгердің санатыііяіі көруі - Елбасымыздың көрсген саясатыныц жсмісі. Сонау 
Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім хаішың сскі жолы» жэне 
Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» 
стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға 
терағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конферсияиясының, 2010 жылы Қысқы 
Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 кормесінің өтуі қазақ халқының дүние жүзі 
алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
5. 
Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші куші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан- 
2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас 
идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - 
барша Қазақстан қоғамының осындай ұпы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, 
бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген 
құдіретті ұғымға сыйып тұр. 
13.  Керей мен Жәнібек хандардың тарихтағы орны 
A) 
Отарлау саясатынан құтқарушылар 
B) 
Соғыс әдіс-тәсілінің білгірлері 
C) 
Саяси бітімгерлер 
Д) «Жеті жарғыны» енгізген хандар 
Е) Қазақ хандығының негізін қалаушылар 
14. Мәтін бойынша халық санасында 
ақылды әрі әділетті әмірші ретінде 
таңбаланған хан 
A) 
Әз-Тәуке хан 
B) 
Кенесары хан 
C) 
Әз-Жәнібек хан 
Д) Әбілқайыр хан 
Е) Абылан хан 
16.Мәтіндегі ойға сай мақалды анықтаңыз. 
A)Хан екі айтса. қадірі кетеді, 
Қараша екі айтса, ары кетеді. 
B)Ұят - елімен кушті. 
Е) Ел ерімен, ер елімен мыкты. 
15.Алашорда көсемі болған Әз- 
Жәнібек ханның ұрпағы. 
A) 
Абылай хан 
B) 
Шоқан Уәлиханов 
C)Хақ-Назар хан 
Д) Әз-Тәуке хан 
Е) Әлихан Бөкейханов 
 
C) 
Көргені жақсы көш бастар. 
Д) Хан қарашасыз болмас, 
Дау арашасыз болмас. 
17.2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі 
A) 
Елімізде еңбекқор жастардын көп екенін дәлелдейді. 

58 
 
 
B) 
Қазақстан климатының қысқы ойындарға қолайлы екендігін дәлелдейді. 
C) 
Еліміздегі өскелен ұрпақтың салауатты өмір салтын қолдайтынын дәлелдейді. 
Д) Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдеді. 
Е) Бірлігі жарасқан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
18. 
Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі 
бақытымызға мақтаныш білдіру 
идеясы 
A) 
«Мәңгілік Ел» 
B) 
«Қасым ханның қасқа жолы» 
C)«ЕХРО-2017» 
Д) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» 
Е) «Қазақстан-2050» 
19. 
Қозыбасы атауының түп мағынасы 
A)Қозының жайылым орынын біддірсе 
керек. 
B) 
Қозы көш жерден көрінгендіктен 
C) 
Қой қоздаған аласа шоқы болса керек. 
Д) Қозы ербіткен жер болса керек. 
Е) Қозының басындай ғана төбені 
білдірсе керек. 
 
20. 
Мәтін мазмұнына сай тақырып 
A)Рухы мықты ұлтымның ұлы жетістіктері. 
B)Тәуелсіздік тірегі - тіл. 
C) 
Тәрбие басы - тал бесік. 
Д) Күшті бірді, білімді мыңды жеңер. 
Е) Ел боламын десең, бесігінді түзе! 
1151 нұсқа 
1-мәтін 
Тасып жүргенім жоқ... 
Сырым Нұралыга наразы болып жүргенде: «Аз бен көпті, ақ пен қараны, нашар мен 
мықтыны теңгере алмадың, біреу біреуді шауып жеп жатыр, оны басқара алмадың», - 
деп өкпелепті. Нұралыға бір кез келгснде Сырым амандаспай жүре береді. Сонда 
Нұралы: 
-  Батыр, қайырылып сәлем бергің келмейді, тасып жүрсің-ау! - депті. Сонда Сырым: 
-  Хаң, тасып жүргенім жоқ, алты алаштың басын қоса алмай сасып жүрмін, - депті. 
1 Мәтінде қолданылмайтын қарама- 
қарсы ұғымлар 
А) Нашар мен мықты 
В) Тату мен араз 
С) Ақ пен қара 
D) 
Аз бен көп 
Е) Тасу-сасу 
2.  Сырым Нұралы ханның қандан 
әрекетіне өкпелі? 
А) Тілінің қыршаңдығына 
B) Өктемдігіне 
C) Әділетсіздігіне 
D) Көпшілдігіне 
Е) Қаталдығына 
2- 
мәтін 
Албанның Айжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған 
Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалган. Жиендерінің жанарынан от 
байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсіреге жүйріктің тұқымын, қолга 
ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба. нағашы 
жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. 
Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермелді. Он жеті жасынан 
Көкойнағын ойнатып. қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің 
арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 
шақырымында тұрған Ойрантөбеде қалын қалмақгы жекпе-жекке шакырып, бөрі 
тиген қойдай дүрліктіруі. 
Бадам өзені туралы естігендер көп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеиілген қалмақ 
нояны Балам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін көп адам біле бермейді. Кеген 
деген жер атауын да қалмақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни 
лауазым дейді. 
Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Қабанбай, 
Богенбай сынды қазақ ерлерімен үзенгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін 
талқандаған. 
3.  Мәтіннін екінші азатжолы бойынша түйін 
A) Қазақтың көптеген жер атауларына елін қорғаған батырлар есімі берілген. 

59 
 
 
B) Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп. 
C) Райымбек батырдың жастайынан байқалған жаужүректілігі. 
D) Қазақтын кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылыгымен байланысты. 
Е) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар. 
4.  Райымбектің ерекше ерлігін 
танытқан шайқас 
A) Аңырақай шайқасы 
B) Сары Мыңжанмен шайқас 
C) Бадам-бахадүрмен шайқас 
D) Ойрантөбедегі шайқас 
Е) Гегенмен шайкас 
6. Орақ батыр Райымбекке кім болады? 
5. Баланың бәйгеле өз атын өзі 
ұрандаған әрекеті нені білдіреді? 
A) Баланың атаққұмарлығын 
B) Баланың өзімшілдігін 
C) Баланың бәйгеде озғандығын 
D) Баланын бәйгеге деген сүйіспеншілігін 
Е) Баланың өрлігі мен рухының биіктігін 
A)Бала 
B)Жиен 
С) Нағашы 
D) Әке 
Е) Аға 
3- 
мәтін
 
Бақытсыз бай 
Ертеде бір бай өмір с.рді. Оның туысқаны да, баласы да - жинаған мал- мүлкі мен 
ақшасы еді. Соларды баладай мәпелеп күтетін. Бір күні ол жалшысының көңілді 
күлкісін естіп, оның үйін айналшықтап тың тыңдады. Бірақ мардымды ештеңе ести 
алмады. Ол ертесіне жалшыны түннің ортасына дейін босатпай әбден жұмысқа салды. 
Бірақ кешегі күлкі тағы қайталанды. Дегбірі қашып шыдамсызданған бай енді: "Мынау 
менің қазынамнан ұрлап жүр, сол үшін үйіне барып мәз болып жатыр,"- деген жаман 
ойға кетті. Ол жалшысының есігін бір теуіп кіріп барды. Сөйтсе, жалшысы екі баласын 
арқасына мінгізіп алып, өзі ат болып ойнап жүр екен. 
-  Ақымақ, бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды 
ойнатамын деп шаршайды екенсің ғой! - деп ақырды. 
-  Қожайын. осы екі балапанымды көргенде шаршау, уайым дегенді ұмытып, тыңайып, 
сергіп қалам,-деп байыпты қалпынан жазбай жауал берді жалшысы. 
-  Нагыз ақымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба 
екен, ол ұрлаған акшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,’’-деп 
күдігінен арыла алмай-ақ қойды. 
Екінші күні жалшы таң атқанша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне 
қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тагы тың тыңлады. Құлағына шықырлаған 
акша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жатқандай естіліп кетті. Ол тагы 
да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жагына алып рахаттанып уйықтап 
жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып кетті. 
Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысының көңілді, сергек қалпы байға өзін 
мазақ қылып тұрғандай керінді. Бай ақыры: 
-  Менің казынамнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көңілді 
жүресің, тыққан акшаң болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы: 
-  Қожайын. жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсың. 
Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күшім. 
Құланиектеніп таң атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме 
деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін, - деп жауап берді. 
Не дерін білмеген бай үн-түнсіз қалды, “Япырмай, шынында да мына қара құл бақытты. 
Мен сиякты қызганатын байлығы да жоқ. Байлық маган бақытсыздық үшін біткен бе? 
Басым ауырып кетті”. 
Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Онын сыртынан қарап тұрган бай алдынан жүгіріп 
шыққан екі баласына қызыға карап калды... 
7.  Әңгіменің түйіні 
A) Балалы үй - базар 
B) Бай байға құяды, сай сайга құяды 
C) Жаңа бай мақганшақ келер 
D) Байға құл болганша, байғұсқа ұл бол 
Е) Қайырсыз байдан қайнатқан су артық 
8.  Кедейдің тілегі 
А) Жақсы жұмыс бер 
В) Бар байлыгымнан айырма 
С) Байдын кұлдығынан құтқар 
D) Мол байлықка жолықтыр 
Е) Өміріме жеңілдік бер 

60 
 
 
9.  Байға күдік тудырған нәрсе 
A) Шықырлаган ақша 
B) Сылдыраган күміс 
C) Кедейдің сөзі 
D) Кедей балалары 
Е) Көңілді күлкі 
11. Жалшының бақыты 
A) Байлығы 
B) Ақшасы 
C) Жұмысы 
D) Казынасы 
Е) Балалары 
10. Байдың бойындағы қасиет 
А) Қызғаншақгық 
B) Адалдық 
C) Мақтаншақгық 
D) Тәкаппарлық 
Е) Еңбекқорлық 
12. Байдын бақытсыздығының себебі 
A) Байлығының молдығы 
B) Кедейдің еңбегі 
C) Кедейдің тілегі 
D) Жинаған мүлкі 
Е) Отбасының жоқтығы 
 
4- 
мәтін
 
1.  1465-1470 жылдар - хандықтың құрылған емес, ныгайган уақыты, халықтың өз 
тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарга біржола танылған мезгілі. Түптеп 
келғенде, мұның бәрі қазақ тарихынын бастауын мүмкін болғанынша кейіндсту 
талабынын бір корінісі гаиа. Қазақ хандыгының құрылуы жөнінде бірден-бір дерек 
«Тарих-и Рашидн» еңбсгіне сүйенетіи болсақ, Қазақ хаидығының нсгізін қалаушылар 
Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан 
кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындагы Қозыбасы дейтін қоныста 
дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері - ХІV- 
ХV ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. 
Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрган қозының 
басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. 
2.  Қазак хандығы кұрылганда алдымен Керей ақ киізге отырғызылып, хан көтеріліпті 
Керейдін нақты қай жылы қайтыс болганы белгісіз. Одан соң Жәнібек хан әмір 
жүргізеді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек 
тұсында болса керек, жана хандықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы 
Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша 
тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар, ақылды әрі 
әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай гана Жәнібек хан деп 
аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. 
3.  Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана 
емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болған асылы, ұлы әулеттің де негізін 
салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері 
Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенссары хан, ұлы ғалымдарымыз 
Шоқан, қайреткер Әлихан Бөкейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей 
ұрпақтары. 
4.  Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді 
болашақ ұрпақгың еншісіңде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күнде казақ халқын 
картадан гана емес, оны жер байлығы мен экономикасы дамыған алдыңғы қатарлы 
мемлекеттердің санатынан көруі - Елбасымыздың көреген саясатының жемісі. Сонау 
Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» және 
Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан елімізде «Қазақстан - 2030» 
стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға 
төрағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конференциясының, 2010 жылы Қысқы 
Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 көрмесінің өтуі қазақ халқының дүнне жүзі 
алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
5.  Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан- 
2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекегінің мызғымас 
идеялық тұгыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - 
барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, 
бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген 
құдіретті ұғымға сыйып тұр. 

61 
 
 
13. Керей мен Жәнібек хандардың 
тарихтағы орны 
A) 
Отарлау саясатынан құтқарушылар 
B) 
Соғыс әдіс-тәсілінің білгірлері 
C) 
Саяси бітімгерлер 
D) 
«Жеті жарғыны» енгізген хандар 
Е) Қазақ хандыгының негізін 
қалаушьілар 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: