Курстық ЖҰмыс тақырыбы: Қазіргі кездегі аула клубтары қызметінің өзекті мәселелері. Орындаған
жүктеу/скачать 64,21 Kb.
|
Курстық жұмыс (копия);жамалай
| 3. Сценарийдегі композицияның рөлі
3.1. Композициялық элементтер және сценарий құратын заңдар Дәл композициялық құрылым әр түрлі ақпаратты топтастыруға, оқиғаларды логикалық түсіндіруге және сценарий компоненттерін орналастыруға ықпал етеді.Композиция (латынша.сomposition – «орналастыру», «құрастыру», «compositus» жақсы орналасқан, бойшаң, дұрыс) – материалды көркемдік ұйымдастырудың негізгі құралы кез-келген өнер туындысының негізі болып табылады. Композиция міндеті: сценарийдегі фрагменттелген материалға бірлік, сенімділік, келісімділік беру. Композиция – бұл жетекші құралдардың бірі, ол арқылы «тақырыптардың ішкі қарсылығы» сияқты, формалар мен көркем мәнерлік құралдардың органикалық қоспасын құра отырып, эпизодтар мен сандардың белгілі бір комбинациясы мен құрылысы ретінде,оның біртұтастығында шындықтың дамуының маңызды, елеулі сәттерін бейнелейтін қорытпа ретінде - дау-дамайлық ахуал құрылады. Сценарийді әзірлеу тетігіндегі басты міндет ретінде мазмұнды ұйымдастыру таңдалған материал негізінде жүзеге асырылады (эмоциялық-мәнерлеу құралдары).Мазмұн - сценарийдің ойластырылған элементі, ал сценарий жазушының міндеті - оны көркем түрде ұйымдастыру, тек бұл жағдайда сценарий (сценарий) аудиториямен эмоционалды түрде қабылданып, бағалау объектісі болады, көрерменнің автормен жасаушы ретінде қарым-қатынас жасау құралы, сценарий мазмұнында көрінетін оның өмір философиясы болады.Сценарий, егер ол композициялық түрде дұрыс ұйымдастырылса, тиімдірек болады. Композицияның 4 негізгі заңдары бар: тұтастық заңы, типтеу заңы, қарама-қайшылықтар заңы, композицияның барлық құралдарының идеологиялық ойға бағыну заңы[5]. 1. Тұтастық заңы • Бөлшектердің өзара байланысы және тұтасына бағынуы. 2. Сәйкестілік заңы • Бір-біріне қайшы келетін фактілерді, құбылыстарды, шындық процестерін көрсету. 3. Қарама-қарсылықтар заңы • Материал таңдаудағы шама мен шығармашылық түйсігі. 4. Бағыныштылық заңы • Авторлық ұстанымды көрсететін идеялық-эмоциялық мәнерлік құралдары. Композиция заңдылықтары сценарий драмасы бойынша шығармашылық жұмыс барысында қажет болатын көпжақты қатынастарды көрсетеді. Сценарийдің әрбір жеке циклының және оқиғаның барлық сценарийінің шарықтау шегі оқиғалардың құрамдық өсуін немесе төмендеуін, мәнерлеу құралдардың екпінін, іс-әрекеттің даму қарқыны мен жылдамдығын анықтайды.Көрермен бөліктердің кездейсоқ үйлесімін 20
мағынасыз хаос деп қабылдайды, сондықтан театр қойылымында сандар мен эпизодтарды таңдаған кезде жылдамдықтың күрт ауысуы міндетті. Сценарий үш негізге негізделген: басталуы,ортасы,финал. 1. Бастауы – тартымды және көрерменді елітуі тиіс. 2. Ортасы– бөліктердің бірі күтпегендік, тәнтілік, таң қалу, «жүйкеге соғу» әсерлерін беруі тиіс. 3. Финал – оң тиімдік беруі тиіс.[2,б.25] Композиция – бұл бірнеше бөліктерден құралған құрамдасқан құрал. Экспозиция – іс-қимылдың мәні, жанжалдың басталуын болжайтын қысқаша тарих, бұқаралық шарада келесі функцияларды орындайтын кіріспе: -көрерменді жалпы талқыланатын оқиғалардың алдыңғы тарихымен таныстырады; -тікелей әрекетті мінезді және байланыстырумен үйлесімді қосылады; -сұрақ «қойылады», сонымен қойылымның барлық кезекті барысын анықтайды. Экспозиция мақсаты – көрерменді қойылымды қабылдауға эмоциялы дайындау. Бұл қысқаша, көпке созылмайтын, оқиға тақырыбының жалпыланған сипатын көрсетеді, мысалы, қатысушылардың негізгі іс-қимыл орнына баруы, театрландырылған әрекетте қатысушыларды көрсету немесе баяндамашы немесе баяндамашылардан тақырып, алдағы оқиғаның тақырыбы туралы ақпарат беріледі.Театрландырылған қойылымдар сценарийлерінің экспозициясы ертегілер экспозициясы түрінде жасалған, мысалы, «Ер Төстік» қазақ ертегісі: «Алыс жылдары әлемде малшы Ерназар өмір сүрді. Қария бақытты өмір сүрді. Оның сегіз ұлы, сегіз көмекшісі болды».Жаппай мерекелерде функцияны қатысушылардың театрландырылған киінген шерулерін жеке ойын сәттерінде орындай алады. Көбінесе экспозиция прологпен теңеледі, бірақ бұл ұғымдар тең мәнді емес. «Пролог (алғы сөз) - бұл композициялық әдіс, оның мәні - автордың идеясын, оның оқиғаға қатысты көзқарасын көрсету немесе білдіру». Пролог экспозициядан айырмашылығы, негізгі сюжеттік әрекетке байланысты емес, өйткені сюжет әрекеті экспозициядан басталады. Прологтың міндеті - бұл түрлі-түсті, жарқын, таңқаларлық қойылым. Көп жағдайда мәдени-демалыс бағдарламасының алғы сөзінде көрермен ненің басталғанын бірден түсіну үшін жеңіл, дыбыстық, музыкалық «шабуылды» қолданады. Іс-шараның басталуын сипаттайтын тағы бір тұжырым бар - бұл алдын-ала дайындық, залға көрермен ретінде кіретіндердің барлығына өзіндік мерекелік атмосфера жасайды. Бұл фойеде, жұмыс істейтін аниматорлар, залға қонақтарды ертіп бару, құрылған фото аймақтар, тірі көрмелер және т.б. Мәселен, С. Алексеевичтің «Соғыста әйел беті жоқ» кітабына негізделген театрландырылған қойылымда, көрсетілім алдында соғыстағы әйелдердің тағдыры туралы деректі фильм көрсетілді. 21
Оқиғаның негізгі композициялық бөлігі - бұл іс-әрекеттің дамуы - қақтығысты анықтайтын оқиғалар, жиналыстар мен бөлімдер барысының бейнесі, яғни тұсаукесердің барлық шешуші сюжеті іс-әрекеттің дамуына сәйкес келеді. Іс-әрекеттің дамуы бейненің нысанына айналған өмір құбылыстарының негізгі сипаттамаларын қамтиды. Негізгі бөлім адамның мәні мен қарым-қатынасын ашатын көркем-бейнелі, деректі және бағалау ақпаратына арналған. Мұнда келесі әдістемелік талаптарды ескеру қажет: 1. Жалпы ережелер сюжеттер мен қақтығыстардың қатаң логикасын белгілейді. Сценарийдің әр эпизоды қисынды негізделіп, алдыңғы және кейінгі кезеңдермен байланыстырылуы керек. 2. Біртіндеп белсенділікті жоғарылату. Экспозиция мен түйінмен берілген іс- қимыл күшеюі тиіс. 3. Әрбір жеке эпизодтың ішкі қисыны болуы керек, басқасы басталмай тұрып, сценарийдің барлық элементтерін немесе композицияны қайталаңыз. Әрекетті болдырмау міндетті түрде қашанғы шарықтау шегіне жетуі керек белгілі бір сәтте әрекет кернеудің ең жоғарғы нүктесіне - шарықтау шегіне жетеді.[2] Шарықтау шегі - шиеленістің ең жоғары нүктесі, сценарийдегі драмалық қақтығыстың шыңы, көрерменнің ақпаратты эмоционалды қабылдауының ең жоғары нүктесі.Мәселенің шарықтау шегінде айрықша назар аударылып, жаппай қабылдау идеясы шоғырланған мәнерлі болады. Шешілуі - сценарийдің сюжеттік желісінің соңғы кезеңі, аяғындағы әрекеттің дамуына сызық сызады. Финал дегеніміз - сценарийдің композициялық құрылыс кезеңі, шешілуден кейін және сахнада ерекше семантикалық мағынасы бар іс-қимылдың аяқталғанын білдіреді. Финал – бұл сахнада болған барлық драмалық әрекеттерді қорытындылау құралы. Композициялық құрылыста финалдың белгілі бір формасы болып табылатын эпилог маңызды рөлді атқарады, ал мәдени-демалыс бағдарламасын аяқтау жаппай эмоционалды және әсерлі әрекет болып табылады. Финал ерекше идеялық мазмұнға ие, өйткені бұл іс-шараға қатысушылардың белсенділіктерін көрсетудің ең сәтті кезеңі. Финалдың ең танымал түрлерінің бірі іс-шараның барлық қатысушыларының сахнасында бірлескен қойылым деп атауға болады. Бір-біріне сәйкес келетін немесе бір-біріне өте жақын нәтиже көрсетудің сценарийінде толық болмаған немесе шекті жақындаған жағдайда, көрермен оқиғаның аяқталуы туралы түсінікке ие болмайды. Сценарийдің композициялық элементтері: •Экспозиция: кіріспе бөлігі; 22
•Іс-қимылдың дамуы: дау- дамай дамуы; •Шарықтау: кернеудің ең жоғары нүктесі; •Шешілуі: дау-дамай шешілуі; •Финал: идеяны бекіту. Бұдан сценарий материалын құру кезінде тақырыптың логикалық дамуын ескеру қажет. Оқиғаның логикалық аяқталған композициялық құрылымы тақырыптық жағынан ұқсас циклдарға немесе эпизодтарға бөлінеді, олар өз кезегінде одан да кіші дайын элементтерге бөлінеді, мұнда келесі және алдыңғы мағыналары байланысты.Эпизодты құрастыру кезінде драманың барлық заңдылықтарын сақтау қажет, әр эпизодтың толықтығы, құрылыстың ішкі логикасы болуы керек: олардың өзіндік сюжеті, шарықтау шегі және шешімі болуы керек. Эпизод - бұл миниатюрадағы сценарийдің бір түрі. Сценарийде оқиға орны ерекше орын алады. Оқиға – бұл сахналық процестің орталық, бөлінбейтін, тиімді құрамдауышы. «Оқиға - бұл қандай да бір маңызды құбылыс, қоғамдық немесе жеке өмірдің фактісі». Оқиға - бұл әрекетті қоздыратын және актерлер арасындағы қайшылықты анықтайтын нақты факт.[2] Оқиғаларды орналастыру процесін бақылайтын өзіндік сызбасы бар. Оқиғаның ашылу процесі: 1. Қабылдау 2. Бағалау 3. Тікелей әрекет Станислав бойынша оқиғалардың ашылу процесі: 1.Жүгірді 2.Көрді 3.Қорықты Оқиғалық қатар – бұл бір өтпелі қимылға, бір дау-дамайлық ахуалды дамыту сызбасына жататын сценариялар кезеңдері. Бастапқы оқиға-іс-әрекеттен басталатын нәрсе қойылым шеңберінен тыс, бірақ біздің көз алдымызда аяқталады. Негізгі оқиға-осыдан дау-дамайлық жағдай басталады. Орталық оқиға-күрестің жоғары нүктесі. Финалды оқиға-даудың әсері аяқталады. Басты оқиға-автордың негізгі ойын көрсетеді[6,б.97,98]. Осылайша, композициялық құрылым мен оқиға сериялары бірдей тақырыпқа қатысты, ал оқиға сериясының құрамдас бөліктері композициялық құрылыммен бірдей бөліктерден тұрады. Идеологиялық-тақырыптық негіз, мұқият пысықталған сценарий- режиссерлік қозғалыс, оқиғаның композициялық құрылысы - бұл керемет сценарий құрылымының элементтері ғана емес, сонымен бірге ондағы жұмыстың негізгі кезеңдері. 23
жүктеу/скачать 64,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|