Радиациядан қорғанудың жолдары

Жыл өткен сайын адамдардың радиоактивті сәулеленумен зақымдануы көбеие түсуде. Өйткені жыл сайын атом электр станциялары салынып, олар іске қосылып жатыр. Сондай-ақ неше -түрлі тездеткіштер (ускорительдер) сыналып, атом бомбалары карылып жатады. Олардан қаншама радиоактивті сәулелер бөлініп шығып, адамзат баласына неше түрлі зиян келтірді десеңізші. Сондықтан да адамзат баласын радиоакциядан қорғау проблемасы осы кездегі кезек күттірмейтін проблемалардың біріне айналып отыр. Адамдарды радиациядан қорғау үшін неше түрлі киімдер тігуді қажет етеді. Олардың құрамында қорғасын болады. Ол гамма сәулесін тұтып қалып, адам денелеріне сәулені дартпайды.

Космостан келетін қосмостық сәулелерден практика жүзінде адамзат баласының қорғануға ешқандай мүмкіндігі жоқ. Ол 1000 см атмосфералық қабаттан лезде өтіп кетеді де жер шарына түгелдей тарайды. Космонавтыларды да космос сәулесін қорғау оңай шаруа емес екенідігін өмірдің өзі көрсетіп отыр.

Адамзат баласы Жер бетінде пайда болған кезден бастап, табиғи радиоактивті заттардан қажетті дозасын алып отырған,

209

әсіресе, радиоактивті сәулені жерден алады. Қалған бөлігі космос сәулесімен келеді. Жылына адам 200 мР радиация қабылдайды. Жер шарының әрбір аймақтарына тұратын халықтар әр мөлшерде радиация алады. Жылына жалпы алғанда 50-ден 1000 мР/радиация қабылдайды (20-таблица).

70 жыл өмір сүрген адам әртүрлі радиациялық қайнар көздерінен 14-15 бәр алуы мүмкін. Бұл көрсеткіш ағзаларға онша қауіп төндіре қоймайтыны анықталған. Жер шарында тіршілік ететіл әрбір адам өзінің өмір сүру кезендерінде жылына 250-400 м бір радиация алатыны сезсіз (21-таблица).

Радииактивті заттрдан қорғаудың бірнеше жолдары бар. Олар физикалық, химиялық және биологиялық тәсілдер.

Егер кішкентай бөлшектер ішкі органдарға өтсе, олар тез арада ағзадан шыға қоймайды. Әсіресе радий, уран, плутоний, стронций, иттрий және цирконий бөлшектері ағзаларға өтсе өте қауіпті ісіктер туғызуы мүмкін. Олар әртурлі радиоактивті сәулелер таратады. Цезий тез еритін тұздарды түзеді. Сөйтіп адам ағзаларының жұмсақ тканьдерінде жиналады да үнемі иондалған сәуленуді таратады.

Радиоактивті стронцийдің бөлшектерін адам ағзаларынан шығару оңай емес. Ситронцииді кальциймен ығыстырып шығаруға болады.

Тез еритін цезий — 137 бөлшектерін ағзалардан ығыстырып шығару үшін көп мөлшерде су ішу керек.

Радиоактивті элементтерді ағзалардан шығару үшін қымыздық сірке қышқылы мен лимон қышқылын көп мөлшерде пайдалану керек. С, Д витаминін ішу өте пайдалы. Әр түрлі шырындарды

211

Олар ағзаларды радиациядан сақтап қалады. Иондалған сәулеленуді ем-дом ретінде пайдалануға болады. Дерттерге диагностика қою үшін де таңбаланған атомды пайдаланады.

Сәуле терапиясы мен қан, ауруларын емдеуге болады. Қауіпті ісіктерді де емдеу үшін бета-сәулесін пайдаланады. Адамдарды радиациялардан қорғау Қазақтан Республикасының алдында тұрған аса ірі проблемалар болып есептелінеді. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығына өте үлкен көңіл бөлінеді. Әсіресе экологиялық апатқа ұшыраған аймақтарда тұратын халықтардың денсаулығы қатаң бақылауға алынған. Осы айтылғандарды корыта келе, радиация (сәуле) дертіне шалдықпау үшін халыққа, әсіресе, жеткіншектерге радиоэкологиядан жан-жақты білім және тәрбие беруді естен шығармауымыз керек.

212