Вестник Евразийского национального университета им. Л. Н. Гумилева Серия Юридические науки. 2012 №2-3 (12-13)

2. Вопленко Н.Н. Рожнов А.П. Правоприменительная практика: понятия и основные черты и функции.- Волгоград.: ВолГу, 2004.-С. 120-121

3. Придворова М.Н. Судебная практика в правовой системе РФ.: дисс. на соиск. …канд.юрид.наук.: Тамбов, 2003.-С.19

4. Осипов А.В. Эбзеев Б.С. Понятие и необходимость толкования права. Теория государства и права. Курс лекции. Под ред. Н.И. Матузов, А.В. Малько.- М.: Юристъ, 2007.-С.265

5. Черданцев А.Ф. Толкование советского права.- М.: Юридическая литература, 1976.-С.44

6. Безина А.К., Лазарев В. В. Конкретизация права в судебной практике // Советская юстиция.- 1968.- С. 6-7.

7. Кашанина Т.В. Проблемы теории государства и права.- М.: Эксмо, 2008.-С.322

8. Гурвич М.А. Судебное решение. Теоретические проблемы.- М.: Юридическая литература, 1976.- 175 с.

9. Лазарев В.В. Применение советского права, Казань: изд-во Казанского университета, 1972.- С.271

10. Реутов В.П. Стадии воздействия юридической практики на развитие законодательства // Правоведение.- 1970.- №3.- С. 115-118

Интеграционные инициативы президента Н.Назарбаева воплотились в создании ряда региональных организаций, таких, как ОДКБ, Евразийское экономическое сообщество, Совещание по взаимодействию и мерам доверия в Азии (СВМДА), Шанхайская организация сотрудничества (ШОС), ЕврАзЭС Таможенный союз, Единое экономическое пространство.

Значимым направлением для Казахстана в процессе обеспечения региональной интеграции является Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ). Казахстан, как основатель и активный участник процесса ОДКБ, заинтересован в дальнейшем укреплении организации, превращении ее в ответственный, авторитетный субъект международного права, позволяющий в полной мере отстаивать долгосрочные интересы всех участников в рамках единой Евразийской платформы безопасности.

Как важный актор на мировой сцене Казахстан вносит значительный вклад в дело укрепления всеобщего мира и стабильности. За годы независимости наше государство выдвинуло ряд инициатив, направленных на укрепление мира и стабильности в регионе. В мире широко известна получившая признание инициатива президента Нурсултана Назарбаева СВМДА на 47-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН в октябре 1992 года - развитие широкого международного диалога в укреплении безопасности на Азиатском континенте. Первый саммит государств–участников СВМДА был проведен по инициативе главы государства Н.А. Назарбаева в июне 2002г. в Алматы. Тогда впервые была предпринята попытка создания структуры глобальной безопасности на Азиатском континенте. Участники форума подписали итоговый документ саммита – Алматинский акт. Проведение первого саммита СВМДА в Алматы, также принятие вышеуказанного документа способствовало укреплению позиций страны и повышению статуса республики на международной арене.

В ходе исторического Алматинского саммита СВМДА в 2002 году при личном посредничестве Н.Назарбаева удалось усадить за стол переговоров лидеров противоборствующих стран – Индии и Пакистана, Израиля и Ирана. Это в значительной мере способствовало разрядке напряжения на обширном Азиатском континенте. Мы должны и дальше последовательно и всесторонне развивать процесс СВМДА, укреплять его структуры, но самое главное – убеждать азиатские государства в необходимости вести мирный и конструктивный диалог, для чего совещание служит идеальной площадкой.

Наша страна также активно участвует в Шанхайской организации сотрудничества, уникальной тем, что в ней на равных участвуют Россия, Китай и государства Центральной Азии. Как известно, изначально ШОС была «Шанхайской пятеркой», которая успешно выполнила свою историческую миссию снижения военных угроз на общей границе бывших советских республик (Казахстан, Кыргызстан, Таджикистан и Россия) и Китая. Юбилейный Саммит ШОС 15 июня 2011 года в Астане и динамичное председательство Казахстана в организации подвели итоги десятилетия ШОС, отмеченного заметным ростом ее влияния в регионе. ШОС в новом веке поистине стала универсальной организацией, которая успешно противостоит «трем злам» – терроризму, экстремизму и сепаратизму, а также одновременно развивает многостороннее экономическое сотрудничество в регионе.

Время уже показало востребованность и полезность таких региональных структур, которые в совокупности формируют геополитический ландшафт, укрепляют конструкции региональной безопасности и несут в себе важную стабилизирующую функцию. В 2006 году Президент в своей лекции в Евразийском Национальном Университете им. Л.Н. Гумилева указал, что «Евразийство – это идея XXI века. Это идея будущего». При этом Глава государства подчеркнул, что уже реально существующие международные форматы – ЕврАзЭС, СВМДА и ШОС – это и есть «три составляющих будущего евразийства», которые имеют все основания быть реализованными в этом веке [2]. Таким образом, многостороннее региональное сотрудничество упрочивает свою особую позицию во внешней политике Казахстана.

Особую значимость внешнеполитическим инициативам Н.А. Назарбаева, придает тот факт, что такие инициативы, как правило, не остаются на бумаге, а поэтапно, несмотря на трудности, воплощаются в реальность.

В 2010 году нам выпала высокая честь председательствовать в Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе, что стало настоящим «европейским прорывом» Казахстана. Триумфальным завершением уникального председательства Казахстана – тюркского государства с преимущественно мусульманским населением, стал первый в новом тысячелетии Саммит ОБСЕ. Казалось бы, прерванная в ОБСЕ традиция встреч на высшем уровне была возрождена в Астане.

Принятая на саммите Астанинская декларация четко обозначила стоящие перед организацией вызовы и угрозы, закрепила понятие «Евро-Атлантическое и Евразийское пространство», заметно подняло авторитет нашей страны на международной арене.

Глава государства Нурсултан Назарбаев в казахстанский год ОБСЕ выступил с исторической инициативой создания Континентальной платформы безопасности в Евразии. Это подразумевает сближение миротворческих потенциалов Европы и Азии, развитие диалога между ними, развертывание широкого сотрудничества между ОБСЕ, СВМДА, ШОС и другими евразийскими структурами. Такая инициатива соответствует объективному ходу истории, когда постепенно акценты евроатлантической безопасности смещаются к «востоку от Вены». В дипломатическом лексиконе появилось понятие «Астанинский дух».

Казахстан конструктивно развивает отношения в духе вечной дружбы и добрососедства с соседними государствами Центральной Азии – Кыргызстаном, Узбекистаном, Таджикистаном и Туркменистаном. Как известно, президент нашей страны был и остается инициатором региональной интеграции государств в различных форматах – от экономического сообщества до полноценного центральноазиатского союза. Сегодня каждая из стран региона развивается собственным путем, но идея Нурсултана Назарбаева об интеграции государств региона никогда не теряла актуальности, и вполне возможно, что в будущем наши народы вновь встанут на интеграционный путь развития. Сегодня совместно с нашими партнерами мы формируем единое пространство сотрудничества и безопасности в Организации Исламского Сотрудничества (ОИС) (до 2011 – Организация Исламская Конференция). Как известно, начало председательства Казахстана в этой организации ознаменовалось историческим событием для исламской Уммы – сменой названия этой организации на Организацию Исламского Сотрудничества в ходе 38-й сессии Совета министров иностранных дел в июне 2011 года в Астане. О высоком авторитете РК в исламском мире свидетельствует тот факт, что все казахстанские резолюции, в частности о 20-летии закрытия Семипалатинского полигона, Международном дне действий против ядерных испытаний, реабилитации Аральского моря, противодействии наркотрафику из Афганистана, сотрудничестве с другими международными организациями, получили единогласное одобрение всех исламских государств.

В ноябре 2002 г. Президент Н.А. Назарбаев, выступая на IX Сессии Ассамблеи народа Казахстана, призвал все конфессии принять Евразийскую хартию межконфессионального мира и согласия.

По инициативе Главы государства 13 февраля 2003 г. в Алматы состоялась Международная конференция мира и согласия, в которой приняли участие официальные представители пяти государств, мусульманской, христианской, иудейской и других конфессий. Инициатива Президента о созыве Съезда лидеров мировых и традиционных религий вызвала самый живой и заинтересованный отклик у мирового сообщества, тем самым в современных условиях поставив актуальный вопрос о необходимости различения гуманистического характера религий от фанатизма и нетерпимости. В целом инициативы Казахстана, направленные на укрепление мира и согласия, имеют большое значение для поддержания мира и стабильности в Центральной Азии, на Евразийском континенте и во всем мире. Опыт нашей страны по взаимодействию различных конфессий изучают международные организации и зарубежные партнеры, в том числе ООН, ЮНЕСКО и ОБСЕ.

Сейчас наша страна занимает прочную позицию региональной державы, приверженной целям построения стабильного и безопасного мира. Мировое сообщество высоко оценило вклад главы нашего государства в дело ядерного разоружения и нераспространения. Президент США Барак Обама в ходе Глобального саммита по ядерной безопасности в Вашингтоне назвал президента Н.Назарбаева «лидером международного процесса нераспространения»[3]. И это абсолютно объективная оценка. Не случайно предложенная Казахстаном резолюция ООН об объявлении 29 августа Международным днем отказа от ядерного оружия была принята единогласно. В своем выступлении на 66-й сессии ГА ООН в Нью-Йорке президент Казахстана выдвинул новый пакет важнейших инициатив в сфере нераспространения и обеспечения контроля над ядерной деятельностью. Глава государства заявил о безальтернативности стратегии безъядерного мира, важным этапом которой должно стать принятие конвенции об отказе ядерных держав от применения и угрозы применения ядерного оружия. В свете катастрофы на АЭС в Японии Назарбаев предложил разработать универсальные и обязательные принципы безопасного использования атомной энергетики.

И, конечно, сегодня невозможно не сказать об интеграции в сфере образования. Так, помимо политической и экономической интеграции Казахстан активно интегрируется с мировым сообществом в такой немало важной сфере как образование. Национальные системы образования не могут развиваться без интеграции в мировое образовательное пространство. Казахстан также идет в ногу со всем миром, используя в системе образования все лучшее из мировой практики для формирования общества, основанного на знаниях. Как сказал Глава нашего государства, образовательная реформа должна достичь такого уровня, при котором «любой гражданин нашей страны, получив соответствующее образование и квалификацию, сможет стать востребованным специалистом в любой стране мира». Для реализации этой задачи 11 марта 2010 года Казахстан присоединился к Болонскому процессу. Болонский процесс представляет собой продолжающийся диалог между системами высшего образования разных стран нацеленных на создание единой Европейской зоны высшего образования [5].

Интеграция является важнейшим фактором, способствующим стабильному и устойчивому развитию страны, ее экономическому росту, обеспечению безопасности на региональном и международном уровнях.

Как показывает опыт, Казахстан является важным актором в центрально- азиатском регионе. Вместе с тем, Казахстан успешно осуществляет вхождение и в мировое сообщество, различные международные структуры глобального и регионального уровня. На сегодняшний день Казахстан является членом авторитетных как европейских так и международных организаций.

Все это дает основание иметь такие здоровые амбиции, как быть избранными непостоянным членом Советом Безопасности ООН на период 2017-2018 годы, Совета ООН по правам человека в 2013-2015 годы. Добиться проведения ЭКСПО-2017 в Астане.

Под руководством нашего Президента, Казахстан сможет и в дальнейшем возглавлять важные интеграционные процессы на региональном уровне, а также закрепить свои позиции в международных организациях, во благо процветания нашей нации и всего мира.

1. 
   К конкурентоспособному Казахстану, конкурентоспособной экономике, конкурентоспособной нации. Послание Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана 2004 г.// www.akorda.kz/.../poslanie-prezidenta-
   
2. 
   Назарбаев Н.А. К экономике знаний — через инновации и образование . Лекция Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева в ... //www.zakon.
   
3. 
   Передовая статья Министра иностранных дел Республики Казахстан Е.Казыханова журналу «Дипломатия жаршысы»// www. government.kz
   
4. 
   Президент Казахстана принял участие в заседании высокого уровня по вопросам ядерной безопасности // www .khabar.kz/
   
5. 
   Официальный сайт Болонского процесса http://www.ehea.info/
   

Аталмыш қылмыстардың түрімен күрес Қазақстанда өз деңгейінде жүріп жатыр деп айтуға да болады. Алайда статистикалық мәліметтер көрсеткендей, жылдан жылға сыбайлас жемқорлық қылмыстардың жасалуы да, оларды әшкерелеу сандық жағынан біршама өсімді құрап отыр.

Сондықтан, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Қазақстанның және Президент Н.Ә. Назарбаевтың мемлекеттік саясатының маңызды стратегиялық басымдығы болып отыр [1]. Мемлекеттік сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат елдегі әлеуметтік, экономикалық және саяси тұрақтылықты күшейтуге, қоғамның және адамдардың құқықтарын, заңды мүдделерін және бостандықтарын қылмыстық қауіптерден қорғау деңгейін көтеруге мүмкіндік береді.

Елбасының әр жыл сайын жолдауларында сыбайлас жемқорлықтың өте өзектілігін ескеріп, тапсырмалар беріп отырады. Олай болса, сыбайлас жемқорлықпен күрес, әсіресе пара алуды болдырмау өзектілігі шарши түсе беретіні анық.

Еліміздің даму сатысында жемқорлықтың әр уақыт өткен сайын өз мәресіне жетіп келеді. Бұл орайда қаншама шаралар, бағдарламалар қабылданып, іске асырыла берсе де сыбайлас жемқорлықтың мүлдем жоқ болуы мүмкін болмай отыр. Бұл бағытта зерттеулер жүргізуде заң ғылымының алатын орны ерекше.

Сыбайлас жемқорлықпен күрестің, жалпы қылмыстылықпен күрестің маңызды институттарының бірі криминалистикалық қамтамасыз ету болып табылады.

Қылмыстардың криминалистикалық сыпаттамасы қылмыстың құрамы мен белгілерін бейнелеуді көздейтін ақпараттық үлгі болып табылады. Бұған эмпирикалық мәліметтерге сүйене отырып, қылмыс жасалғаннан кейінгі қалдырылған материалдық іздер, қылмыстың жасалу орны, жасалу әдісі, оған дайындалу үрдісі, жасау, оны жасыру, сонымен бірегей жасаушы тұлғалар туралы мәліметтер, олардың қылмыс жасауға ниеттері мен мақсаттарын анықтау маңызды фактор болып табылады.

Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасын беру қылмысты тергеу тәжірибесіндегі көптеген мәселелерді шешуге ықпалын береді. Сонымен қатар, жасалған қылмыс бойынша белгілі не белгісіз мән-жайларға қатысты қойылатын долбарлар үшін де өте маңызды [2, 451 б.].

Сыбайлас жемқорлық қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасын қарар алдында криминалистикалық әдістеме ұғымына тоқталу керек.

Криминалистикалық әдістеме – белгілі бір қылмыстардың жолын кесу және тергеудің жүзеге асырылуы мен ұйымдастырылуын реттейтін ғылыми түсініктер мен рекомендациялар болып табылады [3, 685 б].

Л.Л. Каневскийдің ойынша түрлік криминалистикалық сипаттама – қоғамға қауіпті әрекетті тергеудің басты бағыттарын анықтауға ықпал ететін бір-бірімен тығыз байланыстағы корреляциялық элменттердің жүйесін көрсететін ғылыми абстракция болып табылады [4, 11 б.].

Криминалистикалық сыпаттамаға өз кезегінде келесі элементтер кіреді:

- бастапқы ақпараттың сипаттамасы.

- қылмысты жасау мен қылмыс іздерін жасыру туралы мәліметтер жиынтығы.

- қылмысты жасауы мүмкін адамның жеке басы, оның мақсаттары мен ниеті.

- қылмыстан зардап алуымүмкін жәбірленуші және қылмыстың көп тараған заты.

- қылмыс жасауға итермелеген жағдайлар.

Қылмысты мүмкін жасаған адамның тұлғасы, оның мақсаттары мен ниеттері біліктілік бітіру жұмысымның парақорлықтың қылмыстық – құқықтық мінездемесінде айтылып өткен, бірақ криминалистикалық сипаттамасының ең басты айырмашылығы – ол қылмыс жасаған субъектісін және оның мақсаттары мен ниеттерін кеңірек сипаттацды және мысалдармен нақтылай дәлелдейді.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстар субъектілерінің қылмыс жасауының ең басты мақсаты – лацазымды тұлға тарапынан өз мүддесіне белгілі бір іс - әрекеттерді (әрекетсіздікті) жасау, яғни лауазымды тұлға заңсыз қылыққа итермелеу.Сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасау ниеттері әртүрлі болуы мүмкін:

- пара берушінің немесе пара алушының лауазымды тұлға тарапынан белгілі бір әрекеттің (әрекетсіздіктің) жасалуын шын ниетпен тілеуі;

- пара беру немесе пара алу арқылы пара алушының жеке баюы немесе пара берушінің белгілі бір жауаптылықтан бас тартуы (мысалы, пара беруші тергеушіге оған немесе оның туыстарына қатысты қылмыстық істің қозғалмауына байланысты пара беруі және тағы да басқа).

Аталмыш қылмыстар салдарынан мемлекет басқару мүдделеріне нұқсан келтірілетіні белгілі.

Тергеу мен алдын ала тексеру барысындатергеушілер мен жедел қызметкерлер көптеген қиыншылықтармен кездеседі. Ең басты қиыншылық – пара беру немесе пара алудың әдіс – тәсілін біліп алып, пара беру немесе пара алудың және пара беруші немесе пара алушының мүддесіне жасалған іс - әрекеттің (әрекетсіздіктің) арасындағы себептік байланысын табу болады. Қазіргі кезде парақорлықтың көптеген әдіс – тәсілдері бар. Солардың ішінде дәлелдеуге қиын соқтыратын әдістерді көрсеткен жөн:

- пара алушы адам пара берушіге бір бет қағаз береді. Қағаздың бетінде лауазымды тұлға қолдарының іздері болмайды. Парақтың үстінде лауазымды тұлғаның банктік карточканың нөмірі, ал астынғы жағында пара мөлшері жазылады. Сонымен бірге бұл жазылымды лауазымды тұлғаның өзі жазбай, алдын ала сол жазбаны жазуға сұрайды (мысалы, ұялы телефон шотына да ақша салу кездеседі);

- пара алушы мен пара беруші өздерінің арасында жалған дау туғызып, олар бұл дауды ақшалай шешуге келіседі. Соның нәтижесінде пара беруші өзінің жеңілетінін алдын ала біле тұра, лауазымды тұлғаға жеңіледі ( «пари» немесе казинода жалған жеңу);

- пара алушы мен пара берушінің арасында автокөлікті сатып алу – сату келісімі туындайды. Бірақ автокөліктің құны көрінеу арзан болады. Содан кейін лауазымды тұлға бұл автокөлікті белгілі бір адамға сатады, ал сатып алу мен сатудың арасындағы айырмашылықты лауазымды адам өзіне иеленеді;

- лауазымды тұлға параны бес – алты делдал арқылы өткізеді. Бұл жағдайда қылмыстың объективтік жағының себептік байланыс белгісін табу өте қиын және жауапқа тартылуы тиіс лауазымды адамды да табуға қиынға соқтырады.

Парақорлық қылмыстарынан бас тарту мен қылмыс іздерін жасыруға тырысу келесі нысандарда болады:

- лауазымды адам өзінің қолдарын жұқалай парафинмен жағады. Қаржы полициясы органдарының қызметкерлері пара затына (мысалы, ақшаға) люминисцендіретін ұнтақты жағады. Лауазымды тұлға пара затын алғаннан кейін пара затында лауазымды адамның іздері қалмайды;

- лауазымды адам ультра күлгін сәулелер шығаратын заты болады. Пара затын алғанда ақшаның үстіндегі ультра күлгін сәулелер арқылы «пара» деген сөзді көреді де (мысалы, Батыс Қазақстан облысы бойынша экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес Департаментінің парасы деп жазылады), қылмыс жасаудан бас тартады;

- лауазымды адам пара берушіден пара затын беру қажеттілігін нақты айтпай, өзінің пара алуға бағытталған тікелей қасақаналығын «қарызға алу» сияқты сөздерімен жасырғысы келеді. Пара беруші өз қылмыс қасақаналығын «бұл мәселені шешейік, біз бәріміз адамбыз ғой, бір – бірімізді түсінейік» сияқты сөздермен жасырады. Мысалы, Астана қаласының Сарыарқа ауданы ІІБ тергеушісі В. өндірісіндегі қылмыстық іс бойынша іздеу жүргізу барысында сезіктіге Г. пара үшін істі қысқарту туралы сөз байласады. Келесі күні Астана қаласы бойынша ЭСЖҚД арызданады. Одан кейін азаматша Г. Тергеуші Г.-ге пара бергенде өз қылмыс қасақаналығын «аға, бұл мәселені шешейік», «біз бәріміз адамбыз ғой», «мен сізбен бұл мәселені адамша шешкім келеді» сөздерімен жасырып қаржы полициясы органдарының қызметкерлерін шатастырғысы келген [5];

- лауазымды адам пара берушімен (арыз берушімен) сөйлесуі кезінде аузын орамалмен жауып, пара берушіге тікелей қарамай сөйлеседі. Бұл жағдайда соттық – фоноскопиялық сараптамаға жіберілінетін лауазымды тұлға мен пара берушінің арасындағы сөйлесу кезіндегі лауазымды адамның дауысы нақты естілмейді және де лауазымды адамның еркін дауыс үлгілерімен салыстыру қиындыққа соғады. Лауазымды адам арыз беруші ретінде шыққанда да пара беруші немесе делдалдың жоғары аталып көрсетілген іс - әрекет жасауы мүмкін.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының криминалистикалық сипаттамасының маңызды элементі олардың басқа қылмыстармен және құқық бұзушылықтармен типтік байланысындағы мәліметтер жиынтығы болып табылады. Мәселен, лауазымды тұлғалардың өз қызметтік міндеттерін тиісті орындамау, қызметтік салақтық пен немқұрайлылық сыбайлас жемқорлыққа алып келетін мән-жайлар болып табылатынына назар аудару керек.

Отандық заң ғылымы саласы басқа ғылым салаларына қарағанда едәуір дамымаған. Қазақстан ХХ ғасырдың аяғына дейін Кеңес Үкіметінің құрамында болды. Алайда, пара алу, пара беру, жалпы сыбайлас жемқорлық саласында аз зерттеулер жүргізілгендігін айтуға болмайды.

Жүргізілген зерттеу барысында көптеген сұрақтар туындап, тиісті ұсыныстарды келесі түрде беруді жөн көрдік:

Қоғамымызда сыбайлас жемқорлық пен парақорлықты бірегей ұғымдар деп түсініп келеді. Ол дұрыс емес, себебі, парақорлық сыбайлас жемқорлықтың тек бір нысаны ретінде ғана қаралады. Сонымен қатар, оларды бір-бірімен шатастыруға да, бірінің орынына бірін қолдануға да болмайтынын ескеру керек.

Соңғы кездері отандық заң ғылымында сыбайлас жемқорлық мәселесі толығымен зерттеліп жатыр. Алайда, сыбайлас жемқорлық қылмыстар ұғымына заңнамалық анықтама берілмеген, алайда көптеген ғалымдардың пікірлері әр алуан. Сол себептен, сыбайлас жемқорлық қылмыстары ұғымына авторлық анықтаманы ұсынамыз. Сыбайлас жемқорлық қылмыстар – мемлекеттік аппарат пен мемлекеттік басқару қызметінің абыройына нұқсан келтіретін, мемлекеттік қызметтерді орындауға құқылы тұлғаның, сонымен бірге оған теңестірілген тұлғаның меншік игілігін және артықшылығын иелену мақсатында өзінің қызметтік деңгейін пайдалана тікелей ниетпен жасалған Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасында көзделген қоғамға қауіпті әрекеттер (әрекетсіздік) жиынтығы.

Сыбайлас жемқорлықта қылмыстардың бірыңғай тектік объектісі жоқ. Сонымен қатар, мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқарудың мүдделерін негізгі болмаса да, қосымша объекті деп айтуға болады, соның негізде бұл қылмыстың қол сұғатын объектілерін мынадай түрлерге топтастыруға болады:

- меншікке нұқсан келтіретін сыбайлас жемқорлық қылмыстары (ҚР ҚК 176-баптың 3-бөлігінің «г» тармағы, 177-баптың 3-бөлігінің «г» тармағы);

- экономикалық қауіпсіздікке нұқсан келтіретін сыбайлас жемқорлық қылмыстар (ҚР ҚК 192 бабы 2 бөлігі «в» тармағы, 193-баптың 3-бөлігінің «а» тармағы, 209-баптың 3-бөлігінің «а» тармағы, 226-1 бабы 3 бөлігі «б» тармағы);

- мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас жемқорлық қылмыстар (ҚР ҚК 307-бап, 308-баптың 4-бөлігінің «в» тармағы, 310-315-баптар);

- әскери қызмет саласындағы сыбайлас жемқорлық қылмыстар (ҚР ҚК 380-бап, 380-1 бабы 2 бөлігі «в» тармағы, 380-2 бабы).

Мақала жұмыс аясында «әшкерелеу» ұғымы қолданылды. Себебі, қазақстандық заң ғылымының аясындағы зерттеулердің көп бөлігі орыс тілінде жүргізіліп келеді. Алайда, сыбайлас жемқорлықтарды анықтау мәселесін қарастырғанда «әшкерелеу» сөзін «анықтау» сөзінің орнына қолдану қажет. Орысшасы «выявление коррупционных преступлений» болса, қазақшасын «сыбайлас жемқорлық қылмыстарды анықтау» деп жазуға болмайды. Өйткені, қылмыстық іс жүргізу заңнамасында «анықтау» ұғымы кездеседі оның орысша аударымы «дознание». Аталғандай мәселелер заңнамалық, тәжірибелік бағытта өз қайшылықтарын туғызып отыр.

Олай болса, сыбайлас жемқорлық қылмыстарды әшкерелеу – Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында көзделген заңға қайшы сыбайлас жемқорлық әрекеттер тану, іздеу, бағалау, талдау және сол әрекеттерді жасаған не анықталмаған тұлғалар туралы мәліметтерді тексеруден тұратын құқық қорғау органдары қызметінің бір бағыты болып табылады.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстарын әшкерелеу өте қиындық тудыратын процесс болып табылатындықтан, жедел-іздестіру құрылымдық бөлімшеларінің тіректі, маңдай терлерін төгіп, еншілеп атқарған іс-шаралары арқасында тергеу шегіне жететіндігі көрініс табады.

Аталған бағыттағы жұмыстың тиімділігін арттыру үшін, ең бірінші жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы аппараттың жағдайын жасау бойынша ұйымдастырушылық шараларды жүзеге асыру қажет, оның ішінде:

а) жедел құрамның штаттық лауазымдарына талапкерлерді қатаң түрде таңдап алу (бірінші кезекте кәсіби дайындығына қарай);

б) жедел қызметке даяр және оны одан әрі дамытуға бекем кәсіби оқудағы жақсы қалыптасқан жүйені құру;

в) жедел құрамға әр түрлі салада (салық, кеден, жергілікті басқару, құқық қорғау органдар және т.б.) тәжірибесі мол қызметкерлерді тартып, олардың жедел-іздестіру қызметі аясындағы тәжірибемен қамтамасыз ету;

г) жедел-іздестіру қызметінің субъектілерінің құқықтық және әлеуметтік қорғалғандығын қамтамасыз ету.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстарды тиімді әшкерелеу үшін тиянақты жиналған дәлелдемелік база себепші болады. Сол себептен, сыбайлас жемқорлық қылмыстарын әшкерелеуге бағытталған жедел-іздестіру шараларын жүзеге асру барысында дәлелдемелерді жинауда қолданыстағы құқықтық актілер нормаларын, ведомстволық құжаттардың аясынан шықпай жедел-іздестіру шараларын жүзеге асыру керек.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстарын тиімді тергеу процесі қылмыстық істің барлық сатыларында тергеу әрекеттерін жүргізуде қолданылатын тактикалық амалдар мен тәсілдердің жиынтығы екені тұжырымдалады.