Жаңа сабақты түсіну үшін мына видеоны көреміз.
Гомологтар дегеніміз – жалпы формулалары бірдей, химиялық қасиеттері ұқсас,ал құрамдары СН2 тобына өзгеріп отыратын заттар.
Салыстырмалы молекулалық массасының өсу ретімен орналасқан гомологтар гомологтық қатар түзеді.
СН2 – топтары гомологтық айырма деп аталады.
Қаныққан көмірсутектер (алкандар) гомологтық қатарын мысалмен қарастырамыз.
1.Метан СН4
2. Этан С2Н6
3. Пропан С3Н8
4. Бутан С4Н10
5. Пентан С5Н12
6. Гексан С6Н14
7. Гептан С7Н16 және т.б.
Кез келген келесі гомологтың формуласы алдыңғы көмірсутек формуласына гомологтық айырымды СН2 қосу арқылы алынады.
Гомологтық қатардың барлық мүшелерінің құрамы жалпы формуламен /СnH2n+2/ өрнектеледі. n – көміртектің саны.
Гомологтық қатардың бір мүшесінің қасиеттерін біле отырып сол қатардың басқа мүшелерінің қасиеттері туралы қорытынды жасауға болады.
Мұндай гомологтық қатарлар органикалық қосылыстардың барлық кластарына тән.
№ 11 көрсетілім «Алкандардың алғашқы бес өкілінің және сызықты құрылымды спирттердің модельдері».
Модельдер дегеніміз -
Н
|
1.Метан СН4 Н-С- Н
|
Н Н Н
2. Этан С2Н6 | |
Н – С – С - Н
| |
Н Н
3. Пропан С3Н8
Н Н Н
| | |
Н – С – С –С - Н
| | |
Н Н Н
4. Бутан С4Н10 Н Н Н Н
| | | |
Н – С – С –С –С – Н
-
Н Н Н Н
5. Пентан С5Н12
Н Н Н Н Н
| | | | |
Н – С – С –С –С- С- Н
| | | | |
Н Н Н Н Н
1) ең ұзын тармақталмаған тізбекті таңдап аламыз;
2) бүйір тізбектегі орын басушылар тізбектің басына жақын болатындай етіп сол тізбекті нөмірлейміз;
3) негізгі тізбектің нешінші көміртегінде (реттік нөмері) қандай орын басушы тұрғанын атап барып , негізгі тізбекті нөмірлейміз.
Көмірсутек құрамындағы бір сутектің орнын басып тұратын бөлшекті радикал деп атайды. Қосылысты атау үшін радикалдардың аттарын білу керек. Алканнан – алкилрадикалы түзіледі (-ан жалғауы –ил жалғауына алмастырылады және бір сутегі түсіп қалады)
Метан СН 4; СН3 – метил
Этан С2Н6; С2Н5 – этил
Пропан СН3- СН2 –СН3; С3Н7 –пропил
Бутан СН3- СН2 –СН2 - СН3; С4Н9 – бутил
Төмендегі қосылыстарды (IUPAC) номенклатурасы бойынша атап көрейік.
1 2 3 4 5
СН3- СН2 –СН2 – СН2- СН3 қалыпты пентан (н-нормальный)
1 2 3
СН3- СН –СН3 2- метил пропан
|
СН3
С2Н5
6 5 4 3| 2 1
СН3- СН2 –СН2 – С- СН2 – СН3 3,3– диэтил-гексан
|
С2Н5
1 2 3 4
СН3- СН –СН - СН3 2 метил- бутанол -3
| |
СН3 ОН
Спирттердің гомолоктарын жүйлік номенклатура бойынша атағанда алдымен радикалды сосын көмірсутектің негізгі тізбегін атап , гидроксил байланысып тұрған көміртек атомының нөмірін көрсетеді . Спирттерде сәйкес көмірсутектердің атына –ол деген жұрнақ қосып айтады және бір немесе бірнеше сутек атомдары гидроксил тобына алмасады.
Изомерлер – атом құрамы және молекулалық массасы бойынша бірдей, бірақ кеңістікте атомдарының орналасуымен, құрылысымен және әртүрлі химиялық, физикалық қасиеттерімен ерекшеленетін заттар.
| 
