Астық тығыздығының көрсеткіштері

Астық толық піскен кезде оның дәннің тығыыздығы ең жоғары дәрежеге жетеді және ол масақтың әр жеріне әр түрлі болады. Ең жоғарғы тығыздық масақтың орта шегіндегі орналасқан ірі дәндерде болады, ал құрғақ дәннің тығыздығы ылғалдылығы жоғары дәнмен салыстырғанда әлде қайда жоғары болады.

Дәннің тығыздығына оның химиялық құрамынан басқа оның тканьдарының арасында ауаның болуы, шынылығы, ылғалдылығы және тағы да бсақа көптеген жағдайлар өздерінің ықпалын тигізеді.

Дәннің ылғалдылығы 0-ден 14 процентке дейін өссе, оь дәннің тығыздығы да өседі, ал 15-тен 40 процентке дейін-төмендеп, одан ары қарай ылғалдылығы жоғарылағанмен оның тығыздығының өзгеруі де тоқтайды. Бұл оның құрамындағы органикалық заттардың бөртуіне керектісудың өсуіне және олардың бөрту шегіне байланысты. Егер дәннің температурасы өссе, онда оның тығыздығы төмендейді.

Астықты ұн тарту алдында сулап дайындағандаоның көлемі өседі де, оның тығыздығы біраз төмендейді. Бірақ оның ішкі құрылыстарында елеулі өзгеріс болмайды.

Астық дәндерінің тығыздығы мынадай:

Ауыл шаруашылық дақылдарын жалаңаш дәнді және қабықты дәнді деп екіге бөлуге болады. Жалаңаш дәнді дақылдарға бидай, қара бидай, жүгері, бұршақ тұқымдастардың барлығы сияқты сыртында қабығы немесе қауызы жоқ дақылдар жатады. Ал басқа дақылдардың бәрі әр дәннің сыртында өзінше бөлек қабығы бар топқа жатады. Олардың қабықтары астықты бастырғанда аршылмай дәнмен бірге түседі. Сондықтан да технологиялық ғылымдарда дәннің қабықтылығы немесе қауыздылығы деген ұғым қолданылып, ол олардың сапалық белгісінің шешуші белгілерінің бірі болып есептеледі.

Дәннің қабықтылығы деп оның сыртқы қабықтарының процентін айтады. Мұны күнбағыс пен мақсары қауыздығы деп атайды. Астық дақылдарының қабықтты тобына кіретіндерінің бәрі дерлік жармалық дақылдар. Олардан алынатын жарманың шығымдылығы олардың қабықтарының алып тұратын процентіне байланысты және де оларды қабығынан ажырату ауыр және көптеген энергия жұмсалатын жұмыс. Дәннің қауыздылығы әр дақылдың, оның сортының ерекшеліктеріне, ауа райының жағдайына, жер қыртысының құнарлылығына байланысты. Осы жағдайлар түгел жеткілікті болса, дәр ірі болып толған сайын оның қауызының проценттік қатынасы азая береді. Ауа райы қолайлы болса қабықтар жұқа болып, оның ішіндегі ядросының қатынасы өседі. Мысалы, ТМД-ның европалық бөлігінде өскен тарының Орталқ қара топырақты облыстар мен Сібірде өсірілген тарыдан қауашақтарының азырақ болатыны дәлелденген. М.С Рукосуев мынаны хабарлайды: егер тарының 1000 дәнінің массасы 4,32 г болса, онда оның қабығы 20,90 процент болып, оның ядросы 79,10 процент болады, ал 1000 дәннің массасы 6,85 гға дейін өскенде, оның қауашағы 16,07 процентке дейін төмендеп, осының есесіне ядросы 83,93 процентке дейін өседі.

Дәннің қауыздылығы тек қолмен, әр түрлі қауашақты аршушы приборлар ЛШ-І, ЛШ-ІМ, ГДФ (Гойхенберг, Дутов, Фишер) аспабы, Городецкийдің аршушысы, Носотовский-Кемницаның арпаға арналған, Доброхотовтың күрішке арналған, Вьетнам және ГДР аспаптары қолданылып анықталады.