Соғыс туралы ащы шындықты айтар болсақ, қоршауда қалып немесе жаралы күйінде тұтқынға түсіп, азап шеккендерді елемей кетуге болмайды. Соғыстың алғашқы кезеңінде мыңдап қырылып, тірі қалғандары тұтқынға түсті. Одан сәтін тауып құтылғандар партизандарға қосылды. Мұндай бақытқа қолы жетпегендер концлагерьлерде азап шекті. Ал славян халқынан басқа халықтар өкілдерінен фашистік командование әртүрлі легиондар құрып, өз еліне қарсы айдап салмақшы болды. Олардың кейбірін өздері басып алған жерлерде партизандарға қарсы жұмсауға әрекеттенді. Сонда да легионның бөлімдерінен қашып шығып, Болгария, Югославия, Италия, Франция партизандарына қосылған азаматтар аз емес.
1941 жыл
Соғыс басталар алдында Кеңес Одағы бойынша қазақ халқының саны 3 миллион 250 мыңға жетіп, апаттан кейін қайта толығып келе жатқан еді. 1929-32 жылдардағы ашаршылық, 1937-38 жылдардағы аласапыран да елді әбден есеңгіреткен болатын.
Соғысқа қатысқандардың ең жасы 1929 жылы туғандар, аштық жылдарында олар төрт-бес жаста болды. Міне, халқымыздың сақталып қалды-ау деген ең соңғы еркеккіндікті ұрпағы осылайша майдан шебінен бір-ақ шықты. Демографиялық пайымдау бойынша, тікелей майданға 500 мың қазақ азаматы аттанды. Соның 350 мыңы, яғни 70 пайызы, соғыстан қайтып оралмады. Әрине, оның ішінде елге қайтпағаны мен тірі қалғандары да жоқ емес-ті. Соңғы кезде ғана белгілі болып отырған бір шындық – 5,3 миллионға жуық солдат жау қолына түскен болса, соның кемінде 50 мыңы – қазақ азаматтары. Олардың арасында кейін аман-есен еліне қайтқандары бірен-саран ғана еді. Волокаламск үшін болған шайқаста Панфилов дивизиясының 13,5 мың жауынгерінен 9 мың адам қаза тапты.
Ұлы Отан соғысы
1418 күн мен түнге
созылды.
Осы соғыста Кеңес
Одағының 27млн.
адам құрбан болды.
Майданға 1млн
200 мың адам аттанды.
500-ден астам қазақ-
стандық оның ішінде
99 қазақ Кеңес Одағының
Батыры атағын алды.
Төрт адам осы атақты екі мәрте алды.
Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов - Авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының екі мәрте батыры, «Барыс» орденінің иегері. 1922 жылы 5-тамызда Сарыарқаның кең-байтақ даласында, Ақмола облысының өзен-көлі тасыған, емдік суы атқылаған Майбалық ауылында туған.
Ұшқыш болсам деген өрекпіген көңілмен Бішкектегі ДОСААФ авиамектебіне түсіп, «У-2» деген ұшақпен ұшуды үйрендім» дейді аты аңызға айналған батыр. Аэроклубта тамаша тәжірибеден өтіп, ұстаздарының оң көзіне түскен талапты жігіт Талғатты 1940 жылы Саратов әскери-авиация мектебіне оқуға жібереді. Ондағы қатаң сұрыптаудан жанарының оты бар жігіт аман-есен өтеді. Саратовтағы ұшқыштар мектебін екі жыл оқып, сержант шенімен бітірген соң, Чкаловтағы бомбалаушы ұшқыштар мектебін аяқтайды.Ал қан майданға аттанар алдында Ижевск қаласынан «ИЛ-2» штурмовигімен ұшуды үйреніп шығады. Сол күннен бастап әскерилер арасында «ұшқыш танк» деп аталып кеткен «Илюшаға» басы бүтін бауыр басып, 1942 жылы майданға аттанады. Осы өзі бір көргеннен қатты ұнатқан ұшақпен көк жүзінде 500 сағат болады. 305 рет әскери шабуылға шығып, жау ұясы – Берлинді алуға бірінші болып қатысады. Фашистер өздеріне аяусыз өлім оғын сепкен Талғат мінген ұшақты «Қара ажал» деп атаған.
23 жасында Кеңес Одағының екі мәрте батыры атағын иеленіп, соғыста небір көзсіз ерлік көрсеткен қыран қазақ қан майданнан аман-есен оралған соң, әскери әуе академиясын аяқтайды..
Өнерге жақын, 16 жасынан өлең жаза бастаған Бауыржан жасы жеткенде әскер қатарына шақырылып генерал-майор Панфилов басқарған дивизияның құрамында соғысқа аттанады. Алғы шепте батальон, полк командирi болып талай жеңiстерге жетедi.
Кеңес Одағының астанасы Москва қаласын қорғауда 1941 жылдың күзi мен қысында 5 рет қоршаудан әскерiн шашыратпай, жолда босып жүрген басқа бөлiмдердiң сарбаздарын да жинап шығады. Сол кездерi дивизия басшысы Панфиловқа Бауыржан Момышұлы қаза тапты деп 3 рет ресми хабар келедi. Бiрақ, мұндай хабарлардың iзiн ала Бауыржан Момышұлының өзi келген.
Қолбасшы Рокоссовский лейтенант шенiндегi жап-жас қазақ жiгiтiнiң қабiлетiне риза болып, полк командирлiгiне өзi тағайындаған. Бауыржан Момышұлы соғыс жылдары
207 рет шайқасқа қатысып, 2 рет ауыр жараланады. Басшылық тарапынан бiрнеше рет Кеңес Одағының батыры атағына ұсынылады. Бiрақ, неге екенi белгiсiз атақ берiлмей қала бередi.
1990 жылы Халық қаһарманы атағы берілді.
Халық қаһарманы
Батыс Қазақстан тұрғындарынан Ақтөбе қаласында құрылған 312 дивизия 1941 жылы күзде Тула мен Москва арасындағы ұрыстарда құрамын түгелге жуық жоғалтты. Соғыс кезіндегі штат бойынша бір дивизия 11 мың адамнан тұрса, соның 300-ден астамы ғана қалды.
101 атқыштар бригадасы
1942 жылы Ақтөбе қаласында болды.
1943 жылдың бригада
2,5 мыңнан астам фашистің көзін құртады. Бригаданың 135 адамы
Ерліктері үшін наградталды.
Қарулы күштердiң қатарында Кеңес әйелдерi де жаумен шайқасты. Соғыстың соңғы бiр сәтiнде Кеңес Армиясында 330 мыңнан астам әйел жауынгерлер болды. Олар самолетпен аспанда самғады, танк жүргiздi, барлауға барып, ұрыс даласында мергендiк көрсеттi.
Қарулы күштердiң қатарында Кеңес әйелдерi де жаумен шайқасты. Соғыстың соңғы бiр сәтiнде Кеңес Армиясында 330 мыңнан астам әйел жауынгерлер болды. Олар самолетпен аспанда самғады, танк жүргiздi, барлауға барып, ұрыс даласында мергендiк көрсеттi.
Атқыш мергендер мектебiн бiтiрген әйелдер 12 мыңнан астам жауды жермен жексен еттi. Майдандағы дәрiгерлердiң 41 пайызы, фельдшерлердiң 43 пайызы, медбикелердiң 100 пайызы әйелдер болатын. Ұлы Отан соғысында 100 мыңнан астам әйелдер ордендермен, медальдармен марапатталған.
92 әйел Кеңес Одағының Батыры атағын алды.
Ел басына күн туған қиын-қыстау күндерде азамат жүгiн арқалап мыңдаған қазақ қыз-келiншектерi уақыт сынынан, тарих талқысынан сүрiнбей өттi. Аяғына солдат етiгiн киiп, Мәскеуден Берлинге дейiн шеру тартты. Рейхстагта желбiреген Қызыл туда қазақ әйелдерiнiң де даңқ жолы, ерлiк дастаны бар.
Мәметова Мәншүк Жиенғалиқызы, Кеңес Одағының Батыры.
1922 жылы Гурьев облысы Орда ауданында туылған. Азан шақырып қойған аты Мәнсия. Мектепті бітіргенне соң Мәншүк медицина институтына оқуға түсті. 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда Мәншүк 18 жаста болатын. Ол соғысқа бару, Отанын қорғау туралы шешім қабылдады. Өтінішінде: «Фашистерді жою үшін майданға жіберетін менің ағайым да, апайым да жоқ, сондықтан өзімді жіберіңіз», деп жазған. 1939 жылдан бері комсомолмын. 1941 жылдың 7-ші тамызы».
1943 жылдың 15-ші қазанында Псков облысындағы Невель қаласын босату үшін Изоча станциясындағы 173,7 биіктігінде өте қатал соғыс болды. Мәншүк өзінің әскери бөлімінің шабуылын пулемет отымен қолдады. Мәншүктің басына оқ тиді. Соңғы күштерін жинап, Мәншүк пулеметін ашық жерге алып шығып, жодастарына жолды тазалап, фашистердің тікелей бетіне атқан. Өлі Мәншүк пулеметтің саптарын қолына тастай қатты қысып алған. Сол қан майданда Мәншүк Мәметова ерлікпен қаза тапты.
Кеңес Социалистік Республикалар Одағы Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен 1944 жылдың 1-ші наурызында көрсеткен ерлігі үшін Мәншүк Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
Ә. Н.Молдағұлова 1925 жылы
маусымның 15 жұлдызында Ақтөбе облысы Қобдада дүниеге келген.
Ерен ерлігі үшін Кеңес Одағының батыры атағы берілді.
“Ерлікке тағзым”
Өмірбаяны
Шорабаев Баймұса 1905 жылы Баянауыл ауданыңда дүниеге келген. Соғыста "Сталинград шайқасында" болған ҰОС-ның мүгедегі. Соғыстан кейін ГРП-да жұмыс істеген. 1973жылы Екібастұз қаласында қайтыс болды. " Жеңістің 20 жылдығы" медалімен. п.полк. Прусаков. "Жеңістің 25 жылдығы" медалімен. марш.СССР. Гречко А. марапаттаған.
Өмірбаяны
Өмірбаяны
Шорабаев Иса 1910 жылы Баянауыл ауданыңда дүниеге келген. 1944 жылы 22-шілдеде соғыста қайтыс болған. Румыния Республикасы, Котнярий станциясында "Бауырластар" зиратында жерленген. "Боздақтар" кітабі ІІ-том, қосымша бет.
Өмірбаян
(1915-1994 ж.)
Айтпишев Қамал 1915 жылы 4 сәуірде Бірлік ауылында дүниеге келген.Әскер қатарына Павлодар қаласынан шақырылған.Украина жерінде және Сталинград түбінде шайқаста қатысқан. Атамыз туған еліне Украина жерінен 1944 жылы оралды.Тұтқындықта болып, жарақатты болды.Жеңіс күнін майқайын кентінде қарсалған. Қамал атамызды “За битву под Сталинградом”, “Слава”, “За отвагу”, “20 лет Победы”, “30 лет Победы”, “40 лет Победы”, “60 лет Вооруженных сил СССР” осындай өрден медальдармен марапатталған.
Өмірбаяны
Секебаев Бота Төребайұлы 1925 жылы 17-ақпанда Шарбақты ауданы, Жаман-Шоқша ауылында дүниеге келген. 1943-1947 жылдар аралында Ұлы Отан соғысында борышын атқарған. Өзінің ертеде айтқан деректері бойынша соғысты Болотон шайқасында бастап, 1944 жылы Шығысқа ауыстырылып, Жопонияға қарсы Манжурия соғысында қатысқан. 1947 жылы жарақат алуына байланысты елге оралды.
І орден (за храбрость, стойкость и мужество, проявленные в борьбе с немецко-фашистскими захватчиками, и в ознаменование 40-летия победы советского народа в Великой Отечественной войне. 5 медалі ("За победу над Японией". "За отвагу", "За боевые заслуги", "За трудовую доблесть" и "За трудовое отличие". "30 лет победы в Великой Отечественной войне 1941-1945гг". "60 лет победы в Великой Отечественной войне 1941-1945гг".) бар. Еңбек жолы 1948 жылы Шарбақты ауданы, Жаңа ауыл совхоз советінде МТС бригодирінен бастаған.
1957 жылы Баянауыл ауданындағы Александровка совхозына көшіп келіп ГРП-де еңбек еткен.
1962 жылы жаңадан ашылған Қарасу совхозының Бесқауға бөлімшесіне малшы болып ауыстырылды. 1979 жылы соғыста алған жарақаты сыр бере бастаған ауруына байланысты өз еркімен жұмыстан босатылды. 1985 жылы 9-желтоқсан күні ақырғы күнін өткеріп, көз жұмды.
Өмірбаяны
Өмірбаяны
(1914-1984)
Зиятдинов Ахметқали (Әкіш) Зиятдинұлы 1914 жылы қараша айында Баянауыл ауданында дүниеге келген. Балалық шағында 1932 жылдың ашаршылығын көрген, әке-шешесінен ерте айырылған. Ағасымен жеңгесінің қолында тәрбиеленген, балалар үйінде болған. Еңбек жолын 1934 жылы Баянауылда промкомбинатта қатардағы жұмысшы болып бастап. Ұлы Отан соғысы басталсымен 1941 жылы маусым айында өз еркімен Отан қорғауға майданға аттанады. Майдан даласында неміс фашистерді, біздің әскерлер жеңгеннен кейін 1945 жылы мамыр айында. Милитаристік Жапониямен болған шайқас қатысып 1946 жылдың тамыз айында елге Қазақстанға Баянауылға оралады. Қатардағы жауынгер, неміс фашистеріне жауларға соққы беруде айрықша көзге түскен. Бірнеше медалдармен, орденнің игерді. Атап айтқанда: Ұлы Отан соғысы ІІ-дәрежелі - ордені "Германияны жеңгені үшін", "Берлинді алғаны үшін", "Варшаваны азат еткені үшін", "Японияны жеңгені үшін" медалдарымен соғыс жылдары марапатталды. Соғыстан кейін 1946-1959 дейін Шөптікөл ауылда Майкөбен кең барлауэкспедитциясында ұста балғашы болып еңбек жасап 1974 жылы қараша айында құрметті демалысқа шықты. Еңбек жасаған уақытында, еңбектегі жоғарғы көрсеткіштерімен мол тәжірибесімен көрініп құрмет грамоталармен, бірнеше рет Еңбек озаты, Құрмет тақтасында"-болып, көптеген сыйлықтар алып сый құрметке бөленді. Жұбайы Сәлимән Дүйсекейқызы екеуі екі ұл, екі қыз бала тәрбиелеп өсіріп, оларға білім беріп, олар бүгінде бір-бір отау иелері. Немерелі шөберелі болды. Ұлдарын ұяға, қыздарын қияға қондырып. 1984 жылы 7 наурыз күні дүниеден озды.
Өмірбаян
Өмірбаян
(1915-1999ж)
Сыздыков Шаий атамыз Баянауыл ауданы,Бірлік ауылында дүниеге келген.Шөптікөл ауылынан Қызыл әскер қатарына шақырылған.Ленинград блокада шайқасына қатысқан.Жеңіс күнін Шөптікөл ауылында қарсалған. Атамызды осындай “За отвагу”, “20 лет Победы”, “30 лет Победы”, “40 лет Победы”, “60 лет Вооруженных сил СССР” , “Георгия Жукова” медальдармен марапатталған.
Ер есімі ел есінде
Бакалясов Иван
Баянов
Қайролла
Ержанов
Садық
Молдатаев
Қорабай
Омаров Қапар
Қосдаулетов
Рахметолла
Бейсекеев Жолдас
Тоқсанов
Әбу
Сыздыков Шайи
Шорабаев Баймұса
Секебаев
Бота
Зиятдинов Ақыш
Айтпишев Қамал
Шорабаев
Иса
1941 - 1945ж.ж
Өмірбаяны
Қосдаулетов Рахметолла Абенұлы 1926 жылы 1 мамырда Павлодар облысы, (бұрынғы) Кагановичский ауданы, Кургульский с/совет колхоз "Сталин" дүниеге келген.
1933жылы мектепке қабылданып 1941 жылы 8-класты бітіреді
24.11.1947 ж.еліне,туған ауылына оралады.1951ж. 1952ж.Баянауыл ауданы "Майқайын"пас.отбасымен көшіп келеді.
МВД СССР милиция қызметкері болған. 1956 жылдан. Баянауыл ауданы."ЦЭС"пос.тұрған. Сол жылдан Майқайын скважинасына ауысып еңбегін жалғастырған
1.Медаль:"За отвагу"1944г.
2.Медаль:"За победу над Германией"9.05.45г.
3.Медалль:30 лет Советской Армии и фронта"22.02.45.г.
4.Награжден орденам "Отечественной войны ІІ степенй 11.03.1985г.
5.Медаль: "Сорок лет победы в В.О.В.1941-1945гг" 12.04.1985г.
6.Медаль:"70 лет Вооруженных сил СССР"28.01.1988г
1991ж.19 қазанда 65жасында қайтыс болды
Өмірбаяны
1921жылы Баянауыл ауданында қарасты Южный колхозында дүниеге келген. Баянауыл ауданынан әскер қатарына шақырылған. Ұшқыш-жоюшы болып Свердловск қаласына аттандырған. Жеңіс күнін Мәскеуде Қызыл алаңында қарсалған. Атамызды осындай “За Победу над Германией”, “20 лет Победы”, “30 лет Победы”, “60 лет Вооруженных сил СССР” , “70 лет Вооруженных сил СССР” , медальдармен марапатталған.
Атамыз Омаров Қапар 1992 жылы 30 мамырда 71 жасында қайтыс болды.
Өмірбаяны
Тоқсанов Әбу 1906 жылы Баянауыл ауданы, Жанатілек ауылында дүниге келген. Өмір бойы ауыл шаруашылығында жұмыс істеді.
1940 жылы атам зейнетке шықты. Атамның еңбегін боғалап, ауыл әкімшілігі бірнеше рет марапаттап, мақтау қағазын табыстады.
Отан соғысына 1942 жылы аттанды. Ресейге жіберді."Великие Луки" қаласын қорғады. Соғыста пулеметчик болды. 1944 жылы қараша айында ауыр жарақат алып елге оралды. Соғыстан кейін бірнеше медальдармен марапатталды.
1988 жылы 27 ақпан күні қайтыс болды.
Өмірбаяны
1925 жылы 22 желтоқсанда Новосибирск облысында, Новотроицкая ауылында дүниеге келген.1944 жылы Қызыл әскер қатарына шақырылған.3-ші Белоруссия жеріндегі 3 фронттағы ұрыстарға қатысқан және Смоленск түбіндегі шайқаста болған.Шығыс Пруссии түбіндегі шайқаста жау оғынан жараланған, ауыр жарақатпен Каунасе госпитіліне түседі.Жеңіс күнін Уфа қаласындағы госпитілінде қарсалды.Бакалясов Иван ерлігі үшін «За Победу над Германией», «20 лет Победы», «40 лет Победы», “60 лет Вооруженных сил СССР” , “Георгия Жукова орденімен марапатталған. 1991 жылы ақпанның 3-ші жұлдызында дүниеден өтті.
Өмірбаяны
1909 жылдың 19 сәуірінде Баянауыл ауылында дүниеге келген. Баянауыл аудандық әскери комитеті арқылы 1941 жылдың шілде айынан бастап, Қызыл әскер қатарына шақырылған.1942 жылдың желтоқсан айынан, 1944 жылдың қатардағы полк құрамында атқыш автоматшы болған. 1944-1945 ж.ж 215- батальонда әскер қатарында болған.1945 жылдың тамызынан бастап, Япония майданында болған. «За Победу над Германией», «20 лет Победы», «40 лет Победы», “60 лет Вооруженных сил СССР” , “Медаль За Победу над Японией». СССР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы жарлығымен 1945 жылдың 5 қазанынан бастап елге оралған
Өмірбаяны
1925 жылы 20 наурызда Баянауылда дүниеге келген. Әскер жолы: Әскери борышын атқарып жүрген кезіндеҰлы Отан соғысы басталған. Бірақ шекарашылар өз орнында қалған. Соғыс біткенен кейін елге оралған.Соғыстан кейінгі бейбіт жылдардағы еңбек жолынан қысқаша жазба: Соғыс біткенен кейін Шөптікөл кеншісінде қасапшы, 1971-1976 жылдары Майқайың алтын комбинатында бұрғышы болып жұмыс істеген. Баянов Қайролла 1999 жылы 22 қазанда дүниеден өтті.
