Жаратылыстану-математика

Әдебиет:

Ашимхина Т.Я. Эколгический мониторинг. М., 2004. 48-52 бет

1. 
   Топырақ ортасының ластануын биологиялық индикациялау
   
   0. 
      Топырақ ортасының пестицидтармен ластануы және оны биоиндикациялау
      
   1. 
      Топырақ ортасының ауыр металдармен ластануы және оны биоиндикациялау
      
   2. 
      Топырақ ортасының радиоактивті ластануы және оны биоиндикациялау
      
   3. 
      Топырақ ортасының биологиялық ластануы және оны биоиндикациялау
      

Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М., 1989. 334 бет

Ашимхина Т.Я. Эколгический мониторинг. М., 2004. 48-52 бет

14 апта

27 кредит сағат

№ 14 дәріс

Биоиндикацияның жойылып кету қаупіндегі ағзаларды қорғаудағы маңызы. Нормалау және индикациялық параметрлер. Биоиндикаторлар параметрлерінің өзгерістерінң антропогендік әсер деңгейіне тәуелділігі.

Зиянкес жануарлардың қауырт көбеюін биоиндикациялау. Патогенді ағзалардың жаппай көбеюі

Әдебиет:

1.Зиянкестердің жаппай көбеюі және оны болжау мүмкіндігі

2. Ценоздық және популяциялық деңгейдегі өзгерістерді индикациялау

3. Антропогендік әсер деңгейіне байланысты биоиндикаторлар параметрлерінің өзгерісінің байланыстылығы

1. 
   Ә.Бейсенова, А.Самақова. Эколгия және табиғатты тиімді пайдалану. А.,2004.323 бет
   
2. 
   Интернет жүйелері. /Использование сорных растений в качестве объектов биоиндикации загрязнения среды ./ Жидкова Е. Н., Родионова С. А. // Материалы научно-практической конференции. М., 2002 . 30-31 окт., 2002 . 462, № 1-3 .- С. 74-76 . Рус./
   

№ 15 дәріс

Қоршаған ортаны ластаушы заттарды анықтауға және олардың мутагендік қасиеттерін бағалауға арналған негізгі тест-жүйелер. Микроағзалар – қоршаған ортаны ластаушы заттарды анықтауға және олардың мутагендік қасиетін анықтауға арналған тест-жүйелер. Сүтқоректі жануарларды аралық иеленуші ретінде пайдалану арқылы микроағзалардың гендік мутацияларын анықтау Ортаны ластаушылардың адам ағзасы үшін зияндылығын анықтау және баға беру. Ортаны ластаушы заттарды анықтауға арналған өсімдік текті тест-жүйелер

Әдебиет:

1. 
   Қоршаған ортаның ластаушы заттардың мутагендігін анықтау жолдары
   
2. 
   Адамның ластанған ортасының мутагендігін анықтау және бағалау әдістері
   
3. 
   In vitro, in vivo жағдайында тест жүйелерін пайдалану
   

1. 
   Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М., 1989. 334 бет
   
2. 
   Интернет жүйелері
   

1. 
   Алехин В.В., Кудряшев Л.В., Говорухин В.С. География растений. Москва, 1961, 300-413 бет.
   
2. 
   Артомонов В.И. Растения и чистота природы. М.,1986. 174 бет
   
3. 
   Ашимхина Т.Я. Экологический мониторинг. М., 2004.
   
4. 
   Виноградов Б.В. Растительные индикаторы и их использование при изучении природных ресурсов. Москва, 1964.-311 бет.
   
5. 
   Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М., 1989. 334 бет
   
6. 
   Семин В.А.. Основы рационального водопользования и охраны водной среды. Москва, 2001.-316 бет.
   

1. 
   В.А.Вронский. Экология (словарь-справочник). Росто-на-Дону, 2002. – 572 бет.
   
2. 
   Двороковский М.С. Экология растений. М., 1983.- 188 бет.
   
3. 
   Лархер В.Экология растений. М.,1978.-382
   

Тьютор Жамалиева Л.С.

(аты-жөні)
Пән Биоиндикацияның зерттеу әдістері

^{(пән атауы)}

Кредит саны 2

1. 
   Биоиндикация пәні. Мақсаты мен міндеттері
   
2. 
   Биоиндикацияның қолдану салалары
   
3. 
   Өсімдік индикаторлары туралы ілімнің дамуы мен қазіргі кездегі жағдайы
   

Биоиндикацияның қолдану салаларын анықтау

2. Биоиндикацияның қолдану салалары

3. Өсімдік индикаторлары туралы ілімнің дамуы мен қазіргі кездегі жағдайы

Өсімдік индикаторларын зерттеу тарихы және экологияның соған сәйкес сұрақтары Клементс (1920), Мейенцер (1927), Сэмпсон (1939), С.В.Викторов (1955) еңбектерінде қарастырылады. Үзілмелі мағлұматтар Грин (1909), П.А.Ососков (1900-1913), О.Линстова (1929), А.П.Виноградов (1954) және т.б. еңбектерінде келтіріледі.

Өсімдік индикаторлары туралы ілім өсімдік экология мен географиясының дамуымен тығыз байланысты.

Алғаш рет өсімдіктердің өсуінің экологиялық сипаттамасын антика дәуірінің ғалымдары берді. Көптеген экологиялық мағлұматтар Феофраст еңбектерінде кездеседі (б.з.д. 327-287 ж.ж.).

Өсімдік жабынының құрамы мен күйі туралы мағлұматтар ежелден ауыл шаруашылығында жердің өнімділігін арттыру мақсатында бақыланды. Бұл салада Катон (б.з.д. 234-149 ж.ж.), Плиний (б.з.д. 23-79 ж.ж.) еңбектерін қарастыруға болады.

Антика дәуірінің ғалымдары тұщы су көздерін іздеу барысында өсімдік жабынының маңызы туралы: «жоғарыда көрсетілген жыныстардағы су белгілері: жіңішке, қамыс, қоға, тальник, витекс, прутняк және өзге өсімдіктер болып табылады» жазғын.

Өсімдік экологиясы мен географиясын зерттеу ХҮІІ – ХҮІІІ ғ.ғ. жаңа өсімдік жабынының экологиялық байланыстылығы туралы мағлұматтарды: Трагус, Кордус, Ломоносов енгізді.

Ботаникалық география мен эколгия бөліміндегі түрлі жұмыстар ХІХ ғ басталды.

Ботаникалық географияның негізін қалаушы А.Гумбольдт өсімдік жабынының таралуының зоналық-климаттық таралуын негіздеді. Ботаникалық-географиялық мәліметтер нәтижесінде Гризебах (1872) климат картасы мен олардың жіктеуіне көмектесті. А.Де Кандоль (1874) өсімдік жабынына және климатқа байланысты бес климаттық зонаны: мегатерм, ксерофит, мезотерм, микротерм, хекистотермді бөліп көрсетті. Бұл зерттеулер ХХ ғ. климатты табиғи жіктеуге негіз болды.

ХІХ ғ. басында өсімдіктердің түрлі тау жыныстарына байланыстылығы анықталды. Алғаш тау жыныстарының өсімдік-индикаторларының схемасын А.Карпинский (1841) жасады. ХІХ ғ. ортасында және соңында өсімдіктердің ізбестен өзге: доломитке, серпентитке, гранитке, сазға, құмға байланыстылығы туралы мәліметтер алынды.

Өсімдік индикаторлары туралы ілімнің негізін қалаушы Ф.И.Рупрех (1866) болып табылады. Ол өзінің геоботаникалық зерттеулерінде «өсімдік жабынының қасиеті оның жынысына байланысты» деп көрсетті.

Америкада алғаш рет топырақты зерттеу барысында өсімдік индикаторларына көңіл аударған Хильгард (1860) болды.

Топырақты эксперименттік зерттеу және өсімдік физиолгиясын бірге ХІХ ғ. аяғында өсімдікте кейбір химиялық элементтердің жинақталуы туралы мағлұматтар пайда болды (Виноградов, 1954). Өсімдік индикаторлары туралы ілімінің әрі дамуы ХІХ ғ. аяғындағы ірі географиялық зерттеулерге негізделді. Ландшафттың түрлі элементтері арасындағы өзара байланысты зерттеу нәтижесінде В.В.Докучаев «топырақ пен онда өсетін өсімдік ағзаларының тұрақты қатынасы туралы заң» қабылданды (1951).

1. 
   Биоиндикация ілімінің зерттеу обьектісі қандай?
   
2. 
   Биоиндикаторлар дегеніміз не?
   
3. 
   Биоиндикацияның зерттеу, қолдану салалары?
   
4. 
   Биоиндикация ілімінің даму тарихының негізін қалаушы ғалымдар?
   
5. 
   Өсімдіктер туралы ілімнің дамуына үлес қосқан ғалымдар?
   

Алехин В.В., Кудряшев Л.В., Говорухин В.С. География растений. Москва, 1961, 300-413 бет.

Ашимхина Т.Я. Экологический мониторинг. М., 2004.

№ 2 Дәріс

Түрлі ағзалардың толеранттылық диапазоны. Эврибионттық және стенобионттық түрлер. Биоиндикация ұғымы. Биоиндикаторлар. Ортаның антропогендік факторларын биоиндикациялауда қолданылатын салыстыру стандарттары. Арнайы (спецификалық) және арнайы емес (спецификалық емес) биоиндикация

Ағзаның тірі қалуын қамтамасыз ететін белгілер табиғи сұрыптау әсерінен баяу күшейіп, қажетті жағдайға максимальді бейімделушілікті қалыптастырады. Бейімделушілік клетка, ұлпа, тіпті тірі ағза деңгейінде жүзеге асып, оның пішніне, өлшеміне, ағзалардың қатынасына және т.б. әсер етеді. Ағза эволюция және табиғи сұрыптау процесі барысында тұқымқуалаған бекітіліген ерекшеліктерді тудырып, қалыптасқан орта жағдайына сай келуін қамтамасыз етеді, яғни адаптация жүзеге асады.

Адаптация – ағзаның (түрдің) ортаға бейімделуі, тірі табиғаттың негізгі қасиеті. Кез-келген тірі ағзаның тіршілік ету ортасы, бір жағынан тірі ағзаның тіршілік ету ортасы, бір жағынан көптеген ұрпақтар бойы баяу өзгереді, ал екінші жағынан ағзаға түрлі талаптар деңгейін бөліп көрсетеді.
Стресс ұғымы
«Стресс» ұғымы медицинаға және физиологияға ХХ 30-жылдары Галье енгізген болатын. Ол орталық жоғаролаған талабына адам ағзасының ерекше реакциясы дей отырып, оған «бейімделушілік синдромы» деп анықтама берді. Бұл анықтама түрлі себептерден туындағын және алуан түрлі жүйелердің бейімделушілік механизмін сипаттайтын стресс түріне қолдануға ыңғайлы.

Стресс жануарлар да, адамда да жүйке және гуморальді жүйе арқылы ортаның қойған талаптарына бейімделу үшін жүзеге асыратын арнайы емес нейрогуморальді ағза реакциясы болып табылады. Стресс күйі – барлық тірі ағзалардың көбеюін реттейтін маңызды фактоорлар, яғни популяция санын реттеуші фактор болып табылады. Стресстің бірнеше фазасы бар.

Биоиндикация ұғымы
Қоршаған орта туралы мәліметті химиялық әдіс арқылы не болмаса биологиялық обьектілердің күйін бағалау арқылы алуға болады. Тіршілік ортасының абиотикалық және биотикалық факторларын биологиялық жүйе көмегімен анықтау әдісі биоиндикация деп аталады.

Биологиялық жүйелердің өзгерісі көп жағдайда антропогендік факторлар әсерінен туындағандықтан «биоиндикация» ұғымын келесі бағыта талқылауға болады: «Биоиндикация – бұл биологиялық және экологиялық маңызды антропогендік күш түсуді, оның тірі ағзаға және олардың қауымдастықтарына реакциясы арқылы табу және анықтау» (Криволуцский, Тихомирова, 1987).

Ортаны бағалауда биологиялық әдістерді қолдану қандай да болмасын әсер түріне сезімтал жауап беретін жануарлар мен өсімдіктерді бөлуді қажет етеді. Тіршілік қызметі белгілі бір орта факторларымен өзгеруі оны бағалауда қолдануға мүмкіндік беретін ағзалар немесе ағза қауымдастықтары биоиндикаторлар деп аталады.

1. 
   Стресс дегеніміз не?
   
2. 
   Адаптация дегеніміз не?
   
3. 
   Биоиндткатор дегеніміз не?
   
4. 
   Биоиндикация дегеніміз не?
   

Артомонов В.И. Растения и чистота природы. М.,1986. 174 бет

Ашимхина Т.Я. Экологический мониторинг. М., 2004.

Виноградов Б.В. Растительные индикаторы и их использование при изучении природных ресурсов. Москва, 1964.-311 бет.

№ 3 Дәріс