Абайдың «Толық адам ілімі» туралы айтқанда, алдымен «Толық адам» ұғымы туралы терминді түсініп алған жөн. Ол үшін Абай өлеңдері мен қара сөздеріне жүгінеміз. Абайдағы толық адам туралы термин-сөз ең алғаш «Әуелде бір суық мұз ақыл зерек» (1888 жыл) деген өлеңінде айтылады. Абай бұл өлеңді жазғанда 43 жаста болған. Осы өлеңінде:
Абайдың «Толық адам ілімі» туралы айтқанда, алдымен «Толық адам» ұғымы туралы терминді түсініп алған жөн. Ол үшін Абай өлеңдері мен қара сөздеріне жүгінеміз. Абайдағы толық адам туралы термин-сөз ең алғаш «Әуелде бір суық мұз ақыл зерек» (1888 жыл) деген өлеңінде айтылады. Абай бұл өлеңді жазғанда 43 жаста болған. Осы өлеңінде:
Сонда толық боласың елден бөлек», дейді. Соңғы тармақтағы «толық боласың» дегені сол «толық адам боласың» дегенді меңзегені. Абайдың «Толық адам» деген термин сөзін бірінші рет осы шығармасынан көреміз. Ал толық адам деңгейіне көтерілу үшін ақыл, қайрат, жүрек деген үш ұғым бір адамның бойында бірдей қалыптасуы керек екен. Үш ұғымның екеуі болып, біреуі болмай қалса, онда ол адам толық адам емес, жарым адам қалпында қалады. Міндетті түрде бұл үш ұғым бір адамның бойынан табылу керектігін Абай «Біреуінің күні жоқ біреуінсіз», дейді. Ақыл, қайрат, жүрек – бір-бірімен үшем сияқты ажырамас гуманистік ұғымдар. Олар біреуінсіз біреуі жеке-жеке тұрып «Толық адам» жолына бастай алмайды.
