ПӘнінің ОҚу- әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар
жүктеу/скачать 0,99 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1 тақырыбы: Жалпы тіл білімінің зерттеу нысаны негізгі мәселелері, салалары. Тіл білімінің басқа ғылымдармен байланысы Мақсаты
- 2 тақырыбы
- 3тақырыбы
- 4тақырыбы
- Бақылау сұрақтары
- 5 тақырыбы
- 6 тақырыбы
- 7 тақырыбы
- 8 тақырыбы
- 9 тақырыбы
- 10 тақырыбы
- 11 тақырыбы
- 12 тақырыбы
- 13 тақырыбы
Бақылау сұрақтары: Тіл теориясы деген не? Қазіргі кезеңдегі тіл білімінің жағдайы қандай? Ұсынылатын әдебиеттер: 1. Аханов К. Грамматика теориясы негіздері. А., 1996 2. Аханов К. Тіл білімдерінің негіздері. А., 1973, 1977, 1993 3. Қордабаев Т. Тілдің структуралық элементтері. А.,1975 №1 тақырыбы: Жалпы тіл білімінің зерттеу нысаны негізгі мәселелері, салалары. Тіл білімінің басқа ғылымдармен байланысы
Тіл білімі салалары: Интралингвистика тілдің ішкі жүйелілік құрылымын, жүйе элементтерінің бір-бірімен қарым-қатынасын зерттейді. Интралингвистиканың негізгі салалары – фонетика, лексикология, грамматика. Экстралингвистика тілдің сыртқы дүниемен, қоғаммен байланысын зерттейді. Менталингвистика тіл менойлаудың қарым-қатынасын, тілдік мағынаның теориясын, сөйлеу әрекетімен, жағдаймен байланысын зерттейді. Тіл білімі мен логиканың түйісетін жері – тіл мен ойлаудың арақатысы мәселесі.Логика – ойлау формаларын, ол формалардың өзара байланысын, даму жолдарын зерттейтін ғылым.Ал, ойлаудың заңдылықтарын тілдік материалдарсыз білу мүмкін емес. Тіл білімі және психология. Психология – психика туралы ілім. Психологияның мақсаты – адамдардың психикалық әрекеттерінің объективтік заңдарын, адамның ой – санасын, психикалық қасиеттерінің қалыптасып, даму жолдарын айқындау. Тіл білімі және физиология, физика, медицина. Сөйлеу әрекеті – физиологиялық күрделі процесс.Оған мидың да, сөйлеу органдарының да, нерві жүйесінің де қатысы бар.Бұл жағынан тіл білімі физиология,физика, медицина ғылымдарымен де байланысты болады. Тіл білімі және әдебиеттану ғылымы. Әдебиет пен тіл – айрылмас бірліктегі құбылыстар.Тіл - әдебиеттің жаны.Тілсіз әдебиет жоқ.Тіл әдебиеттің материалдық жағы болса, әдебиет – тілдің материалдық қызметінің жемісі. Тіл білімі және тарих, этнография, археология. Сондықтан тіл тарихын зерттеуші ғалым сол тілді қолданған қоғам тарихы жөніндегі ілімнің табыстарына сүйенбей, ал тарихшы өз зерттеулерінде тіл фактілерін ескермей тұра алмайды. Тіл білімі және география. Тіл білімінің география ғылымымен ұштасуы 19 ғасырдың соңғы кездерінен басталады.
1. Жалпы тіл білімі қашан қалыптаса бастады? 2. Жалпы тіл білімінің ең өзекті, ең негізгі мәселелеріне не жатады? 3. Тіл білімінің басқа ғылымдармен байланысы қандай? 4.Тіл білімі және физиология, физика, медицина 5.Тіл білімі және әдебиеттану ғылымы 6.Тіл білімі және тарих, этнография, археология 7.Тіл білімі және география 8.Тіл білімі және кибернетика
1.Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі Алматы, 2001 2.В.И.Кодухов. Общее языкознание. М., 1974 3.Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. А., 1975 және 1981, 1999 №2 тақырыбы: Тілдің табиғаты мен мәні, қызметтері. Тіл және қоғам. Тіл және этникалық бірлік. Әлеуметтік тіл білімі, оның қарастыратыны. Мақсаты: Тілдің табиғаты мен мәні, қызметтері. Тіл және қоғам. Тіл және этникалық бірлік жайлы мағлұматтар беру. Әдістемелік нұсқаулар: Тілді биологиялық құбылыс деп қарағандар: Франц Бопп, А.Шлейхер. Олардың пайымдауынша құдай жаратқан. Демек олар «тілді туады, өседі, өледі» деп санайды. Бұл дұрыс емес. Себебі тіл бір ұрпақтан екіші ұрпаққа ауысып отыратын, кейінгі ұрпақ алдыңғы ұрпақтан үйреніпп отыратын құбылыс.Сонымен қатар кейбір ғалымдар тілді психологиялық құбылыстарға жатқызады.Ол «тіл құдай жаратқан нәрсе емес, оны жеке адам жасайды, жеке адамның рухы туғызады.», - деген түсінік туған. Алдыңғы пікір сияқты бұл да дұрыс емес.Егер тіл рухтың туындысы болса, әрбір адамның жеке тілі болған болар еді де, бір тұтас халықтың тілі болмас еді. Жеке адамның тілі қауымда ғана жасалады, қауыда ғана дамиды. Тіл қоғамдық құбылыс. Қоғамсыз тіл , тілсіз қоғам болуы мүмкін емес.Тілдің қызметтері: қарым-қатынас құралы болу – коммуникативті, ойды жарыққа шығару қызметі – экспрессивті, адамның көңі-күйді білдіруі – эмоционалды, таным құралы болуы - когнитивті,белгілі бір зат не құбылыстың атауы болуы - номинативті және т.б. Бақылау сұрақтары: 1.Тілдің табиғаты мен мәні, қызметтері жайлы не білесіңдер? 2.Тіл және қоғамның байланысы неден көрінеді? 3.Тіл және этникалық бірлігі неден көрінеді? 4. Әлеуметтік тіл білімі нені қарастырады?
1.Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі Алматы, 2001 2.В.И.Кодухов. Общее языкознание. М., 1974 3.Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. А., 1975 және 1981, 1999 №3тақырыбы: Тіл және ойлау. Тіл және сөйлеу. Тіл және сана Мақсаты: Тіл және ойлау, тіл және сөйлеу, тіл және сана жайлы жан-жақты түсіндіру. Әдістемелік нұсқаулар: Тіл мен ойлау өзара байланысты, дыбыстық тіл де, абстаркты ойлау да адамға тән құбылыс. Біріншіден, тіл де , ойлау да – адам миының туындысы, соның жемісі; екіншіден, тіл де , ойлау да – қоғамдық құбылыстар. Тіл мен ойлау бір мезгілде туып, бірге дамып келеді.Тіл мен ойлаудың ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар. Тіл мен ойлауды бір деп қарастырушылар.(Ф.Шлейермахер, И.Гаман) Тіл мен ойлау ұқсас жақын құбылыстар.(В.фон Гумбольд,Л.Леви-Брюль) Тіл мен ойлаудың ұқсастығы жоқ деп қарастырушылар да болды. Олар ойлауға көңіл бөлмеді.(Ф. Бенеке, дескриптивистер) Тіл мен ойлау диалектикалық бірлікте.Диалектикалық материалистер тіл мен ойлаудың диалектикалық тұтастығын алға тартты. Бұл проблеманың замандық тарихы барлығы. Бұл екеуі арасындағы қарым-қатынасты айқындаудағы әр түрлі көзқарастар: екеуін тепе-теңдік бірлікте қарау, бұлардың арасында ешқандай бірлік жоқ, екеуі екі түрлі ғылым обьектілері деушілер. Бақылау сұрақтары: 1. Тіл және ойлау. Тіл және сөйлеу. Тіл және сана жайлы не білесіңдер? 2. Тіл және ойлаудың арақатынасы қандай? 3. Тіл және сөйлеу мен тіл және сананың бірлігі неден көрінеді? Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі Алматы, 2001 2.В.И.Кодухов. Общее языкознание. М., 1974 3.Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. А., 1975 және 1981, 1999 4. Мұсабекова Ф.М. Лингвистикалық ілімдердің тарихын оқыту. А. 1985 5. Қалиев Б. Жалпы тіл білімі. Алматы,2000 6 . Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж.
Құрылым дегеніміз-бүтін нәрсенің элементтерінің арасындағы қатынастар схемасы.Тіл бүтіннің әр тектес элементтердің ара қатынасынан және бірлігінен тұрады. Тілдің құрылымы тілдік бірліктер дыбыс, морфема, сөз, сөз тіркесі, сөйлем. Фонема - тілдің ең кішкене дыбыстық бірлігі. Морфема – ары қарай бөлшектеуге келмейтін тілдің грамматикалық, лексикалық мағынасы бар тілдік бірлік.Сөз – болмыс құбылыстарын, заттарын , олардың қасиетерін атайтын негізгі құрылыстық-семантикалық тіл бірлігі. Сөйлем – тиянақты ойды білдіріп, бір нәрсені хабарлайтын тіл бірлігі. Жүйе дегеніміз - өзара байланысты бір тектес элементтердің бірлігі. Жүйе дегенді өзін тән айырықшақұрылымы бар кіші жүйелердің жиынтығы деуге болады. Тіл құрылымының жеке салаларының жүйелері бір-бірімен қарым-қатынасында, өзара байланысында тілдің жалпы жүйесін құрайды.
1. Тілдің таңбалық сипаты дегеніміз не? 2. Тілдің таңбалық, жүйелік, құрылымдық сипаттары неден көрінеді?
1.Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі Алматы, 2001 2.В.И.Кодухов. Общее языкознание. М., 1974 3.Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. А., 1975 және 1981, 1999 №5 тақырыбы: Тіл деңгейлері. Грамматикалық категориялар Мақсаты: Тіл деңгейлері. Грамматикалық категориялар жайлы мәліметтер беру. Әдістемелік нұсқаулар: Тіл жүйесіндегі басты мәселелердің бірі тіл деңгейлерімен байланысты. Тіл біліміндегі дәстүр бойынша тіл құрылымын фонетика, лексика, морфология, синтаксис салаларына бөліп қарастыру тіл деңгейлері туралы идеяны дамытуға негіз болды. Тіл деңгейлерін білудің теориялық та, практикалық та мәні зор. Тіл жүйесіндегі бірыңғай тіл бірліктері мен ережелердің жиынтығынан тұратын шағын жүйелер, бөлімдер тіл деңгейлерін жасайды. Тіл деңгейлері тіл механизмдері деп те аталады (Б.Н.Головин). Тіл деңгейлері туралы теория 20 ғасырдың орта шенінде тілдің формалды жағын нақты суреттеп талдауға негізделген дескриптивтік тіл білімінің (Америка) ықпалымен онан әрі дамыды. Грамматикалық категорияны жете түсіну үшін, оның өзара бірліктегі құранды бөліктері болып табылатын грамматикалык, тұлға мен грамматикалық мағынаның табиғатын білген жөн. Бақылау сұрақтары: 1. Тіл деңгейі ұстанымдары қандай? 2. Тіл деңгейлерінің басқаша атауы бар ма? Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Амирова,Б.А.Ольховиков.,Ю.В.Рождественский. Очерки по истории лингвистики.М.,1975 2. М.Березин. История лингвистических учении., М.,1975 3. М.Березин.,Б.Н.Головин. Общее языкознание., М.,1979 №6 тақырыбы: Тілдің даму заңдылықтары.Тілдік одақтар Мақсаты: Тілдің даму заңдылықтары.Тілдік одақтар жайлы толық мәліметтер беру. Әдістемелік нұсқаулар: Тілдің лексикалық құрамын оның басқа салаларының қай-қайсьісынан болса да өзгеріске бейім тұрады. Сөздік құрам екі түрлі жолмен дамиды: біріншісі — ор тілдің өзіндік байырғы материаддары негізінде, екінші — басқа тілдерден сөздер қабылдау негізінде.Тілдің сөздік құрамы өзгергіш дегеннен оның барлық, саласы, барлық қабаты бірдей дәрежеде өзгереді деген қорытынды шықпайды. Тілдік құбылыстарға себепші, болатын факторлар алуан түрлі. Қазіргі заман тіл білімінде олардың ішіндегі ең елеулісі ретінде екі түрлі факторға ерекше мән береді: оның бірі — сыртқы фактор, екіншісі — ішкі — фактор деп аталады. Тілдік одақ дегеніміз – шыққан тегіндегі жақындық бойынша емес, біртұтас географиялық кеңістікте ұзақ уақыт бойы қарым-қатынаста болған тілдердің белгілі дәрежеде құрылымдық және материалдық ұқсастығына негізделген тілдердің тарихи бірлігі. Тілдік одақ және тіл семьясы деген ұғымдар бірдей емес. Ностратикалық тілдер. Афразия, үндіеуропа, картвел, орал, дравид, алтай тілдерін біріктіретін тілдердің үлкен семьясы (макросемья языков). Бұл терминді 1903 жылы алғаш ұсынған – дат ғылымы Х. Педерсен (латынша noster біздің деген мағынада).
1. Тілдік одақтың пайда болу себептеріне не жатады? 2. Ностратикалық тілдер семьясының пайда болу жолы, зерттелу кезеңдері. 3. Тілдің дамуының қандай заңдылықтары бар? 4.Лексиканың дамуы, фонетиканың дамуы туралы не білесің? 5.Грамматиканың қалай дамыған? Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Мұсабекова Ф.М. Лингвистикалық ілімдердің тарихын оқыту. А. 1985 2.Қалиев Б. Жалпы тіл білімі. Алматы,2000 3.Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж №7 тақырыбы: Тіл білімі тарихы. Ежелгі дәуір тіл білімі Мақсаты: Бұл дәуірде пайда болған философиялық бағыттар, ежелгі заман лингвистикасына тән ортақ сипаттар мен кемшіліктер жайлы сипаттама беру. Ежелгі Қытай тіл білімі, ежелгі Үнді тіл білімі, ежелгі Грек тіл білімі, Рим тіл білімі жайлы түсініктер беру. Әдістемелік нұсқаулар: Тіл мәселелеріне байланысты жазылып сақталған, біздің заманға жеткен деректердің ең көнесі Ежелгі Қытай, Үндістан, Ежелгі Греция елдеріне тән. Ежелгі дәуір - тіл біліміне қатысты ой-пікірдің жаңа туындай бастаған және оның мейлінше балаң шағы. Ұзақ мерзімді қамтитын бұл уақыт бойында тіл біліміне тән түсінік бірте-бірте, өте баяу дамиды. Ежелгі дәуір тіл білімінде ерекше көңіл бөлінген екі күрделі проблема болған. Оның бірі – атау, ат қою теориясы да, екіншісі – грамматикалық өнер (искусство) проблемасы. Ат қою теориясы мен грамматикалық өнер теориясы Ежелгі Қытайда да болған. Ат қою теориясын қалыптастырған адам, біздің жыл санауымыздан бұрынғы 551-479 жылдар арасында өмір сүрген философ ғалым – Конфуций (Кун-Цзы). Грамматикалық өнер ежелгі дәуірден сақталған діни жазбалар тілін зерттеу негізінде туған. Ежелгі Үнді тіл білімі. Үнділердің өте ерте дәуірден сақталған аңыздардан, гимндерден, діни жырлардан құралған «Веда» деп аталатын жазба ескерткіштері болған. Ежелгі дәуір тіл білімінің тағы бір отаны - Ежелгі Греция. Ежелгі Грек философтарының тілге қатысты мәселелерден ерекше сөз еткендері – атаудың табиғаты, зат пен оның атауы арасында қандай байланыс болатыны, тілдің қайдан, қалай пайда болғаны және тілдің грамматикасы мен логика арасындағы қарым-қатынас жөніндегі мәселелер. Бақылау сұрақтары: 1.Қытай тіл біліміне тән ерекшеліктер 1. Көне үнді тіл білімі.Оны туғызған себептер 2.Яски мен Панини еңбектері. Панини жазған санскрит грамматикасы. 3. Грек тіл білімінің негізгі объектілерін ата? 4. Атау теориясы, тілдің шығуы дегеніміз не? Ұсынылатын әдебиеттер: 1. Қалиев Б. Жалпы тіл білімі. Алматы,2000 2. Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж. 3.Мұсабекова Ф.М. Лингвистикалық ілімдердің тарихын оқыту. А. 1985 4.Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж №8 тақырыбы: Орта ғасыр тіл білімі. Араб тіл білімі Мақсаты: Орта ғасырдың өзіндік бір ерекшелігі, тіл ғылымындағы канондық тіл жайлы, Араб тілі туралы алғашқы еңбектер, Араб тіл білімінің грамматикасы жайлы түсінік беру. Әдістемелік нұсқаулар: Орта ғасырдың өзіндік бір ерекшелігі - әр түрлі діндердің туып, әлемдік діндерге айналуы. Дүние жүзілік діндердің тарауымен қатар сол діндердің сүндет-парызын, шариғатын уағыздайтын жазбалар да тарады. Ол жазбалар тілі киелі, қасиетті тіл, пайғамбарлар тілі деп жарияланды. Бұл тіл -тіл ғылымында канондық тіл деп аталады. Сөйтіп, дін тараған аймақтардағы халықтар өз ана тілімен қатар канондық тілді де қолданды. Жазба тіл, әдеби тіл деп саналатын да канондық тіл болды. Бақылау сұрақтары: 1. Орта ғасырдың өзіндік бір ерекшелігі қандай ? 2. Тіл ғылымындағы канондық тіл дегеніміз не? 3. Реалистер мен номиналистер дегеніміз кімдер? 4. Араб тіл білімі қай дәуірде дамыды? 5. Араб тіл білімінің өкілдері? 6. Махмұт Қашқари сөздігінің маңызы? Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Мұсабекова Ф.М. Лингвистикалық ілімдердің тарихын оқыту. А. 1985 2.Қалиев Б. Жалпы тіл білімі. Алматы,2000 3.Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж №9 тақырыбы: Қайта өркендеу дәуіріндегі тіл білімі. Универсал грамматика Мақсаты: 17 – 18 ғ. жаңа үлгіде жазылған грамматикалық еңбектер жайлы, Қайта өркендеу дәуірінің лингвистикалық проблемасы, Универсал грамматика бөлімдері туралы түсіндіру. Әдістемелік нұсқаулар: Қайта өркендеу дәуірі тіл зерттеу мәселесіне бұрынғыдан басқаша тұрғыдан келу, бірінші орынға канондық тілдерді емес, әр халықтың әр ұлттық өзіндік сөйлеу тілін қоюды, соны зерттеп , соның сырын ашуды қойды. Осылардың нәтижесінде жаңа үлгіде жазылған грамматикалық еңбектер әр елде, әр жерде шығып жайтты. 1562 ж. П. Романің «Француз тілі граммтикасы». 1693 ж. Уоллистің «Ағылшын тілі грамматикасы». 1659 ж Лавренти Зизанидің «Славян грамматикасы». 1757 М В Ломоносовтың «Россия грамматикасы». Еуропа тарихы тұрғысынан алғанда, Қайта өркендеу дәуірі 14-16 ғасырлар арасын қамтиды. Қайта өркендеу дәуірінде ерекше қолға алынған тағы бір мәселе – орта ғасырда жөнді мән берілмеген ежелгі грек, рим жазба нұсқаларын тауып жариялау болды. Өз дәуірі үшін бұл саладағы күрделі істер қатарында И. Скалигердің 1540 жылы шыққан «Латын тілінің негіздері туралы», Р. Стефанустың 1553 жылы шыққан «Латын тілі қазынасы» және «Грек тілі қазынасы» атты еңбектерін атауға болады. Универсал грамматика 1660 жылы жарияланған. Оны француз ғалымдары – логик, философ, профессор Антуан Арно (1612-1694) мен грамматист, филолог, профессор Колод Лансло (1616-1695) екеуі бірігіп жазған.
1. Қайта өркендеу дәуірінің тіл ғылымы үшін маңызы қандай? 2. Универсал грамматика қай жылы жарияланған ? 3. Рационалды жалпы грамматика дегеніміз не ? Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Мұсабекова Ф.М. Лингвистикалық ілімдердің тарихын оқыту. А. 1985 2.Қалиев Б. Жалпы тіл білімі. Алматы,2000 3.Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж. №10 тақырыбы: XIX ғасыр тіл білімі Мақсаты: Тіл білімі тарихында салыстырмалы-тарихи тіл білімінің негізін салушы Ф.Боптың , Раск, Якоб Гримм т.б. еңбектері жайлы, тіл философиясының алға қойған мақсаты, типологиялық зерттеудің кеңірек етек алып, қалыптасуы туралы түсінік беру. Әдістемелік нұсқаулар: Салыстырмалы-тарихи тіл білімі. Еуропалық тіл білімі дамуының жаңа дәуірі тілді дамып, өзгеріп отыратын тарихи құбылыс деп танудан, тілдер өзара туыстас, төркіндес болады деп біліп, сол заңдылықтарды ашуға, зерттеуге салыстырмалы-тарихи әдісті қолданудан басталады. Тіл туралы ғылым тарихында үлкен бетбұрыс болған бұл жайт19ғасырдың алғашқы он жылдығында орныға бастайды. Тілдердің бір-біріне жақын, өзара туыстас болатындығы туралы пікір салыстырмалы-тарихи тіл білімінен, яғни XIX ғасырдан көп бұрын белгілі болған. Түркі тілдерінің өзара туыстас, бір негізден тараған тіл екендігін түркі нәсілді Махмуд Қашқари XI ғасырдың өзінде айқындады. Ф.Боптың ең басты еңбегі – «Санскрит, зенд, армян, грек, латын, литва, көне славян, гот, неміс тілдерінің салыстырмалы грамматикасы». Расмус Расктің тілдер фактілерін салыстырудан туған ең көрнекті еңбегі «Ежелгі солтүстік тілдері және неміс, ислан тілдерінің шығуы туралы зерттеулер» деп аталады. Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің тағы бір көрнекті өкілі – неміс ғалымы Я.Гримм. Бұл ғалымның төрт томнан тұратын «Неміс грамматикасы» атты еңбегінің бірінші кітабы 1819 жылы басылады. Бақылау сұрақтары: 1.19 ғ. бас кезінде салыстырмалы-тарихи әдіс негізінде қандай еңбектер жарық көрді? 2. Тіл философиясы қашан пайда болған? 3. Типологиялық зерттеудің қалыптасуы қай кезден басталады? Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Мұсабекова Ф.М. Лингвистикалық ілімдердің тарихын оқыту. А. 1985 2.Қалиев Б. Жалпы тіл білімі. Алматы,2000 3.Қордабаев Т.Р Жалпы тіл білімі А,1975 және 1981,1999ж. №11 тақырыбы: ХІХ ғасыр тіл білімінде қалыптасқан тіл білімі мектептері мен ағымдары. Ф.де Соссюрдің лингвистикалық көзқарастары Мақсаты: ХІХ ғасыр тіл білімінде қалыптасқан тіл білімі мектептері мен ағымдары. (Натуралистік немесе биологиялық бағыт. Жас грамматикалық бағыт. Мәскеу лингвистикалық мектебі. Қазан лингвистикалық мектебі). Ф.де Соссюрдің көзқарастары жайлы мағлұмат беру. Әдістемелік нұсқаулар: 19 ғасырдың 1 жартысындағы философиялық тіл білімі логикалық және психологиялық бағыттардың қарама-қарсы дамуынан көрінеді. Бұл екі бағыттың екеуі де грамматиканың формалдық және семантикалық жағына көңіл аударды. Логикалық бағыттын негізгі мақсаты – ойлаудың танытқыштық қызметін, логикалық категориялар мен тілдік категориялар арасындағы қарым-қатысты зерттеу, тілдік категориялардың логикалық сипатын айқындау. Натуралистерге қарсы күрес үстінде дүниеге келген бағыт психологиялық ағым деп аталады. Тіл біліміндегі психологизм 19 ғасырдың орта кездерінен бастап қалыптаса бастады. 19 ғасырдың екінші жатысындағы көрнекті тіл ғалымдарының көбі осы бағытты жақтады. Тіл психологиясын қалыптастырушылардың ең бастылары қатарына Берлин университетінің прфессоры Гейман Штейнтальды (1823-1899) жатқызуға болады. Ғылымда натуралистер деп аталатындар – қоғамдық құбылыстарды зерттеуде жаратылыс заңдарын басшылыққа алып, мәселені соған негіздеп шешуге ұмтылушылар. Тіл біліміндегі натурализм көрнекті неміс ғалымы, Россия Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Август Шлейхер (1821-1869) есімімен байланысты. Мәскеу лингвистикалық мектебін 19ғасырдың 70-80жылдарында Мәскеу университетінің ғалымдары қалыптастырды. Оны басқарған сол кездегі орыс тілі білімінің көрнекті ғалымдарының бірі – академик Филипп Федорович Фортунатов (1848-1914). Бақылау сұрақтары: 1. Натуралистік немесе биологиялық көзқарас дегеніміз не? 2. Логикалық бағыт дегеніміз не? 3. Психологиялық бағыттың маңызы қандай?
1. М. Березин. История лингвистических учении М 1975 2. Звегинцев В.А. История язкознания ХІХ – ХХ в в очерках и извлечениях. М. 1960,1965.
Эстетизм. Оның қалыптастырушысы – неміс ғалымы, роман тілінің маманы, әрі әдебиетші, Мюнхен университетінің профессоры Карл Фосслер (1872-1949). Социологиялық бағыттың Франциядағы көрнекті өкілдері – Поль Лафарг (1842-1911), Ф. Де Соссюр (1857-1913), А.Мейе (1866-1936), Ж.Вандриес (1875-1960), Э.Бенвенист (1902). Бақылау сұрақтары: 1. Сөздер мен заттар мектебінің өкілдері кімдер? 2.Эстетизм немесе эстетикалық лингвистиканың қалыптастырушысы кімдер? 3. Неолингвизм қашан қалыптасты? 4. Дескриптивистер қандай салаларға бөлінеді? Ұсынылатын әдебиеттер: 1. Аханов К. Грамматика теориясы негіздері. А., 1996 2. Аханов К. Тіл білімдерінің негіздері. А., 1973, 1977, 1993 3. Қордабаев Т. Тілдің структуралық элементтері. А.,1975 №13 тақырыбы: XX ғасыр тіл біліміндегі бағыттар мен мектептер. Структуралық тіл білімі. Мақсаты: Структуралық тіл біліміне сипаттама беріп, структуралық тіл білімінің негізін салушылар жайлы түсінік беру. Каталог: ebook -> umkd umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|