Сабақ №4-5 Тақырыбы: Мағжан Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасы

Сабақ №4-5

Тақырыбы: Мағжан Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасы.

Оқушылардың әдеби- теориялық білімдерін ,сөйлеу тілдерін, зейін, көру, есту қабілеттерін дамыту. Өз ойларын көркем әдеби тілде жеткізе білуге дағдыландыру.

Оқушыларды Отан сүйгіштікке, ұлтжандылыққа, ұлы адамдардың өмірі мен шығармашылығын ұмытпауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: көркем шығарманы талдау сабағы

Әдіс- тәсілдері: анализ- синтез, сұрақ-жауап, ой шақыру (кластер),

Көрнекілігі: М.Жұмабаевтың суреті, поэма бойынша дайындаған слайд.

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.

Сабақтың барысы:

А) ұйымдастыру кезеңі:

- Құрметті оқушылар, бүгінгі біздің сабағымыз алдында өткен сабағымыздың жалғасы.

Бүгінгі сабақты лирикалық нотамен бастағым келеді.

Мағжан өлеңінен үзінді:

Жетсе егер қорқынышты қара түнім,

Басса дерт, әлім құрып шықпай үнім.

Көңіл ашар, кеудеме жан кіргізер,

Өлең менің- Шолпаным, Айым, КүнімІ

-Иә, ыр мен сезім тоғысқан бұлтамаша өлең жолдарының авторы- .Жұабаев. ағжан- қазақпоэзиясының жарық жұлдыздарының бірі. Өткен сабақта біз оның өмір жолы, шығармашылығымен, лирикалық өлеңдерімен таныссақ, бүгін поэмаларымен танысамыз.

Ә)Жаңа сабақ түсіндіріледі.( сабақ тақырыбын экраннан көрсету).

2. Мағжан поэмаларына шолу жасау.

Елі сүйген, елінсүйген Мағжан ақын тамаша лирикалық өлеңдерімен қатар, кең тынысты эпикалық поэмалар да жазды.

Олар:

№	Поэмалары	Мазмұны
1	«Қорқыт»	Мәңгілік өмір іздеген Қорқыт ата өмірін уреттейді, өмір мен өлім туралы философиялықой түйіндейді.
2	«Тоқсанның тобы»	1927 жылы жазылған. Ақын Кеңес үкіметі құрған жаңа өмірді жырлайды .Ақын поэмаларының ішіндегі ең күрделісі де , көркемдігі жағынан да шоқтығы биіктігі
3	«Батыр Баян»	1923 жылы жарық көрген.

«Батыр Баян» помасының сюжеттік желісіне, кейіпкерлері мен жанрлық ерекшелігіне тоқталу.

Поэмада Х ҮІІ-ХҮІІІ қазақ пен қалмақ арасындағы жаугершілік заман, сол кезде болған оқиға суреттеледі.

Поэманың негізгі кейіпкерлері:( экраннан) Абылай хан, Батыр Баян, Ноян, қалмақ ықзы , Қанай би, Батыр Баянның досы- Жанатай.

Сұрақ. Кейіпкерлердің қайысы тарихи тұлғаға жатады?

Абылай хан. 1711- 1780 ж. Қазақ халқының ұлы ханы. Ел азаттығы үшін күрекен тарихи тұлға.

Батыр Баян- 1700-1715ж. Аралығында дүниеге келіп, 1757 ж. дүние салған.

Қалмақ, жоңғарларға қарсы , ел азаттығы жолында күрескен батыр, бір рулы елді билеген би-шешен, тарихи тұлға.

Өірде Баянның Ноян деген інісі болмаған. Ноян, қалмақ қызы , Жанатай –әдеби кейіпкер.

Сұрақ: Абылайхан неге Батыр Баян келгеннен кейін қалмақтарға қарсы жорығын 1 күнге шегерді? (Қалақ ханының 777 кісісін жіберіп, ақ киіз үйді сыйға тартуы, Абылайханның сыйлықты қарбыл алуы, )

Ә) Абылайдың бұл шешіміне кім қарсы болды?( Батыр Баян)

Б) Поэмада Баян образы қалай сомдалған?

Портреті бар ма? (Баянның портреті оның ішкі жан дүниесіндегі өзгерістер мен қайшылықтарды , ақыл мен сезім арасындағы тартыстарды көрсету арқылы сомдаған.)

В) Ноян мен қалмақ қызының образдарын салыстырып, Венн диаграмасын жасау (экраннан көрсету)

Ноян ерекшелігі: Ортақ. Қалмақ қызы(ерекшелігі)

1.қайсар,күшті; Жасы14-15жас. 1.сұлу-сұм сұлу;

2.ақылы білегінде; Батыл,ғашық, 2.ақылды;

3.албырт: сезітал. 3. тұтқын қыз

4. өз көркі өзінде

Образдар бойынша қорытынды жасау.

Оқушыға сауал. Батыр Баян, Ноян, қалақ қызының образдары арқылы бізнені көреміз?( Жастықтың албырттығын, сезімнің соқырлығы мен ақылға бағынбайтын албырттығын , сана мен сезімнің таласын әрі көзсіз ерлікті көреміз)

Поэманың сюжеттік – композициялық құрылысына талдау жасау.

Тарихи деректер бойынша Баянның Ноян деген інісі болмаған. Ақынның Ноян деп алғаны Баянның шөберелес ағасы Сары батырдың баласы – Қыстаубай .Ел ішіндегі әңгіме бойынша Қыстаубай қалмақтың Лағыл деген қызына ғашық болып, алып қашқан. Сары батыр қарсы болып, Баянға қашып кеткен екі жасты қуып жетіп өлтір де, киімі мен қару-жарағын әкеліп, көзімше көм дейді. Баян жастарды қуып жетіп, өлімге қия алмайды. Киімін, қаруын алып, оны қозының қанына малып, Сары батырға әкеліп береді. Кейін жорықтарда ұлын көргенде, Сары батыр Баянға ренжіген дейді. Ал поэмада бұл аңыз басқаша көрініс тапқан.

Поэманың көркемдік ерекшелігі.

Экранға өлең шумақтары шығады:

А) Майданда жолбарыстай жалғыз ойнап,

Сан қолға ашбөрідей кірмеп пе еді?----------------------------------------------------------

Боз үйде жалғыз қалып Баян енді,

Жаралы жолбарыстай күңіренді.--------------- , -------------------------------------

Бурабай арқа аралы, жер еркесі-----------------------------------------

Қоағай қара топырақ бүлкілқағып,-----------------------------------------

Асығып екі жанның қанын ішті.

Қорытынды. Өлеңжолдарынан сөзбен сурет салған ақын шеберлігіне , ерекше дарынына көз жеткіздік.

Сұрақ: Ақын поэмада қандай адами қасиеттерді сөз етеді?

Ой шақыру: Поэмадағы негізгі тартыстар қандай?

1. 
   Ақыл. 2. Сана . 3. Сезім. 4 .Ар. 5.Жүрек.
   

1.Күрделі поэма.

2.Терең психологиялық- реалистік поэма.

3.Тарихи- эпикалық поэма.

• 
  Сонымен, балалар, біздер бүгінгі сабақта. Жұмабаевтың»Батыр Баян» поэмасымен танысты. Ол адам жанының қалтарысын көрсете білген күрделі тарихи-эпикалық , психологиялық поэма екенін білдік. Мағжан ақын:
  

Жолбарыстай қайратты

Мен жастарға сенемін»,- дегеніндей, Абай айтқан ақыл, жүрек, қайратты қатар ұстап жүретін, білікті де , білім ді, ұлтжанды азамат болып өседі деген сенімдемін.

Үйге тапсырма: «БатырБаян» поэмасына пікір жазып келу

Сабақ №7

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезов «Қараш-Қараш оқиғасы»

Сабақтың мақсаты: а) білімділігі – оқиға мазмұнын пайдалана отырып, оқушылардың кейіпкерлерге толық мінездеме беруіне, тағдырына ортақтаса алуына мүмкіндік туғызу, кейіпкерлер арасында ізгілік қарым-қатынасты талдау.

ә) дамытушылығы - оқушыларды көркем әдебиетті оқуға ынталандыру; ой-өрісін кеңейту, сөйлеу тілін дамыту, тіл мәдениетіне көңілдерін аударту.

в)тәрбиелігі - Шағын топпен бірлесе ынтымақпен жұмыс атқаруға, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын құрметтеуге, қастерлеуге, бірігіп қорытынды жасауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: көркем шығарманы талдау сабағы

Сабақтың типі: СТО

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау, ойлау, дәлелдеу, топтастыру

Көрнекілігі: кестелер

Сабақтың өту барысы:

І Ұйымдастыру бөлімі:

-Сәлемдесу

-Оқушы назарын сабаққа аудару. Оқушыларды топқа бөлу.

Қызығушылықты ояту.

- Балалар, өзіміз оқып жүрген сүйікті пәніміз әдебиеттің адам өмірі үшін қандай маңызы бар? Қалай ойлайсыздар.

Топтастыру

1.М.Әуезов «Қараш-Қараш» оқиғасының тақырыбы неде?

2.Оқиғаның басты идеясы не?

3.Повесттің жазылуына негіз болған кім?

1. 
   Ұзаққа созылған сары ауруға шалдыққан шағында Тектіғұл ағасы мен жеңгесінен нені тілек ететін еді?
   
2. 
   Бақтығұл іздегенім «осы дегендей» көп ойланбастан, атына жабысқан бойда қаршыға тастайтын аңшыдай қисайыңқырап келіп,... мойнына қыл арқан бұғалықты тастап кеп жіберді. Қандай малға бұғалықты салды?
   
3. 
   Арада тағы бір-екі жұма өтер - өтпесте Тектіғұлдың қатал тағдыры, маңдайына жазылған қазасы жетті. Артында өксіп-өксіп кеп жылап, Бақтығұл інісінің қазасына не деп қайғырды?
   
4. 
   Бақтығұлдың үш баласының атын ата.
   
5. 
   Тектіғұл анығында қандай еді? Бізге жазушы болып Тектіғұлдың портретін айтып беріңдер?
   
6. 
   Ауру жігітті қолына көтерген ағасы енді төсекті салған әйелі Қатшаның қасына алып келді де былай деді.(ойды өрбіт)
   
7. 
   Арада қанша уақыт өткенін Бақтығұл білмейді. Ол есін жинағанда, ең алдымен сезгені не еді?
   
8. 
   Ел ішіне келген қалың аурудан әке-шеше қатар тартып жығылып, араларына екі-ақ күн салмай, әуелі шеше, артынан әке өлді.Қандай аурудан қайтыс болды?
   
9. 
   Он жылғы еңбегім бір жылғы киімге татымаса, малыңның құлағын... Мені қырып ал, өлер жайым жоқ дейді. Соған долданған Сәлмен бай Тектіғұлды қалай жазалайды?
   

2. Тұрар Рысқұловтың әкесі.

3. Абайдың туған өлкесінде дүниеге келген кім?

4. Бақтығұлдың жары кім?

5. Мұхтардың әкесі кім?

6. Бақтығұл кімді өлтірді?

Ұнаған кейіпкерлерге хат жазу

- Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау.

• 
  Өткен сабағымызда М.Әуезовтің «Қараш-Қараш оқиғасы» хикаятының мазмұнымен танысып, тараулары бойынша бөлімдерге бөліп, тақырып қойған болатынбыз. Бүгін осы шығарманың мазмұнына, кейіпкерлерінің іс-әрекетіне, тілінің көркемдік ерекшелігіне талдау жасаймыз. Ол үшін алдымен шығарманы еске түсіріп өтейік. Шығарма 8 бөлімнен тұрады. Әр бөлімге бір оқушы қысқаша шолу жасап өтеді.
  

1. 
   Тектіғұлдың өлімі
   
2. 
   Түнгі жортуыл
   
3. 
   Соққы
   
4. 
   Жарасбайдан пана іздеген Бақтығұл
   
5. 
   Болыстық маңындағы талас
   
6. 
   Сатқындық
   
7. 
   Қашқын Бақтығұл
   
8. 
   Қанды кек
   

1-қатар: Бақтығұл

2-қатар: Жарасбай болыс

3-қатар: Сәлмен бай

Оқушылар дәптерлеріне орындайды.

Тұжырым кестесі

Соңынан оқушыларға жазғандарын оқытамын.

• 
  «Тұжырым кестесі» арқылы шығармадағы кейіпкерлердің іс-әрекетіне сүйене отырып, толық мінездеме бердік. Ал осы шығармадағы басты кейіпкер Бақтұғұлдың өмірдегі прототипі Тұрар Рысқұлов екенін өткен сабақта айтқан болатынбыз. Тұрар Рысқұловтың кім екенін сендер жақсы білесіңдер. Сонда да болса, мына суретке назар аударайық.
  

Өздерің байқағандай, шығарманың басты кейіпкерінің прототипі Рысқұл Жылқайдарұлы еті тірі, пысық, қай істі қолына алса да тындырып істейтін тындырымды кісі болса, ұлы Тұрар да өз елім, ұлтым деп өткен ұлтжандылығының арқасында елінің, халқының жүрегінен мәңгілік орнын тауып отыр.

• 
  Осы шығармада Тұрар бейнесі кімнің атынан көрінеді?
  
• 
  Сейіттің өжет мінезі шығармада қай тұста байқалады?
  
• 
  Бұған дейін Тұрардың балалық шағын бейнелеген қандай шығармамен танысып едік?
  
• 
  Ш.Мұртазаның «Тұтқын бала» шығармасында Тұрардың өжет қылықтарын қандай істерінен байқап едік, естеріңе түсіріңдер.
  

«Тұтқын балада» Ш.Мұртаза Тұрар бейнесін сомдаса, «Қараш-Қараш оқиғасында» М.Әуезов Рысқұл бейнесін сомдап отыр. Рысқұлдың оқыс қимыл-әрекеті М.Әуезовке әсер етеді де, 1927 жылы хикаятты жазып шығарады, 1957 жылы қайта өңдеп шығарылады. Кейін 1969 жылы «Қазақфильм» мен «Қырғызфильм» бірігіп, «Выстрел на перевале» («Қараш асуында атылған оқ») фильмін түсіреді. Енді сол фильмнен үзіндіге назар аударайық.

• 
  Өздерің фильмнен үзіндіден байқағандай, оқиға Бақтығұлдың кек алып, Жарасбайды өлтіруімен аяқталып отыр. Осында Бақтығұл Сәлмен мен Сәттен пана таба алмай жүріп, неге Жарасбайдан пана сұрады?
  
• 
  Билер сотында Бақтығұлдың Жарасбай туралы ештеңе айтпауын қалай түсінесіңдер? Бақтығұлға баға бер.
  
• 
  Неліктен Бақтығұл Сәлменді емес, Жарасбай болысты өлтірді?
  

Шығарманы оқи отырып, М.Әуезовтің адам психологиясын, сезімін, қоршаған ортаның сұлулығын суреттеудің шебері екеніне тағы да көзіміз жетіп отыр. Бұған дейін де «Көксерек» әңгімесімен, «Абай жолы» романынан үзінділерімен танысқанда бұған көзіміз жеткен болатын. Ендеше осы шығарманың тіліне де талдау жасап өтейік . Ол үшін терме диктантын жүргіземін. Мен сөз тіркестерін оқимын, сендер ішінен бір бағанға тек эпитеттерді, екінші бағанға теңеулерді теріп жазасыңдар. Соңынан тексеремін.

Терме диктанты

Эпитеттер	Теңеулер

Қатты қобалжыды, балаша құшақтады, қаңбақтай сезінген, кескен теректей, әлсіз жүзін, кезек көз тастады, Бақтұғұлдың есінде, сотқар бай, қара түн, қаскөй дауыл, інісін іздегенін, сорлы күй, арыстандай арысым, аш қасқырдай бұралып, қой торыған бөрідей, бойы сергіп алған, қараңғы түн, жақсы қабақ, оң шырай, таспен бекіту, бетке соққан қамшыдай, суық жүз, буалдыр күңгірт күз.

Соңынан компьютер арқылы дұрыс жауабын тыңдатып, оқушылардың өздеріне тексертемін.

Енді, балалар, кішкен ойға беріліп, «Егер автор орнында мен болсам, шығарманы қалай аяқтар едім?» деген сауалға жауап іздеп көрейік.

«Автор орындығы» оқушы ойларын ауызша сұраймын.\

Жазушының жиырмасыншы жылдардағы шығармаларының ішінен «Қараш-Қараш оқиғасы» да революция қарсаңындағы қазақ қоғамының шындығынан туған, ескі ауылдағы әлеуметтік теңсіздік тәрізді өткір тартысқа құрылған. Мұнда да жиырмасыншы жылдардың әңгімелеріндегідей дала билеушілерінің заңсыз жуандығы – байлардың кедейлерге жасар өктемдігі, зорлығы, кедейлердің байлардан көрер қиянаты, қорлығы жазылған. Шығармадағы негізгі тақырып біреу ғана: Бақтығұлдың ауыр тағдыры. Сол бас қаһарманның іс-қимылдарына байланысты бар оқиға дамып, өркендеп немесе бәсеңдеп, сөніп, қалайда өз шешімін тауып жатады. «Қараш-Қараш оқиғасы» қазақ кеңес әдебиетінің алтын қазынасына қосылған классикалық шынайы шығарма. Жалпы бұл тақырып төңірегінде жазылған шығармалар да, түсірілген кинофильм де бар.

Қырғыз актері Сүйменқұл Чокморов кинода Бақтығұл образын бейнелейді. Қалихан Ысқақов пен әкім Тарази осы оқиғаны сахнаға бейімдеп «Таң қараңғысы» деген атпен пьеса жазды. Ал Шерхан Мұртаза осы тақырыпты қозғаған романында Қызыл жебе бейнесі арқылы революциялық кезеңнің оқиғаларын желі етіп, кейіпкерлер өмірін романтикалық тұрғыда бейнеледі. Осы бір тақырыпта жазылған оқиға, шындық төрт түрлі шешіммен, өзге түйінмен баяндалған. «Қараш-Қараш оқиғасының» басты кейіпкері Бақтығұл – рухы биік тұлға. Бақтығұлдың ісі мен мінезі өзіне дейінгі өзі секілділерден өзгеше. Бұл – олар секілді өз тағдырының құлы емес, қожасы болуға ұмтылған адам. Басында Бақтығұлда да онша орғып, қарғып тұрған асаулық жоқты. Інісі Тектіғұл екеуі Сәт, Сәлмен байлардың есігінде жалшылықта жүргенде бұл да «бетегеден биік, жусаннан аласа» болатын. Бірақ байлар опа бермеді, бастарынан таяқ айырғысы келмеді. Ақырында Тектіғұлды соққыға жықты, ол төсек тартып ұзақ жатып, азаппен үзілді. Інісінің өлімі Бақтығұлдың жан дүниесін қатты сілікті, кеудесі шермен бірге кекке толды. Енді дұшпанын бұл сіліккісі келді. Ар-намысын, адамдық қасиетін таптаған Жараспайды атып өлтіреді. Кісі өлтіру – адам күнәларының ішіндегі ең ауыры. «Қараш-Қараш оқиғасы» повесінде әлеуметтік әділетсіздікке қарсы шыққан қайсар жігіттің образы сомдалып, оның ақырғы әрекетке тәуекел жасардағы ішкі арпалысы тереңдігімен тәнті етеді. Табиғаттың өзі басты кейіпкер Бақтығұлдың ішкі психологиялық арпалысымен астасып, өзгеше көркемдік тұтастық құрайды. Ал, солардың ішінде Мұхтар Әуезовтің «Қараш-Қараш» повесінің қазақ әдебиетінде және әлем әдебиетінде өзіндік алатын орны ерекше.

Сабақ №11

Тахауи Ахтановтың «Күй аңызы» әңгімесіндегі өнер иелерінің тағдыры
Сабақтың тақырыбы: «Күй аңызы» әңгімесіндегі өнер иелерінің тағдыры

Сабақтың мақсаты:

a) Білімділік: Жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу, шығарманың тақырыптық-идеялық мазмұнын , күй өнерінің құдіретін ұғындыру.

ә) Дамытушылық: Оқушылардың шығарма кейіпкерлеріне жан-жақты талдау жасап, кейіпкерлерге сын тұрғысынан баға беріп, өз ой-пікірін білдіруге дағдыландыру.

б) Тәрбиелік: Еркін сөйлеуге, ашық пікір айта білуге баулу, өнер иелеріне деген саналы көзқарасын арттыру.

Сабақтың түрі: білімді жинақтау

Сабақтың әдістері: СТО стратегиялары

Сабақтың көрнекіліктері: флипчарт

Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері, музыка

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сәлемдесу

2. Оқушыларды түгелдеу

3. Зейіндерін сабаққа аудару

Тахауи Ахтановтың өмірі мен шығармашылығы жайында оқушылардың шығармашылық жұмыстарын тыңдау. Жасалған хронологиялық кесте мен топтастыруды пайдалана отырып, жазушы жайында білгендерін ортаға салады. (тақырыпқа байланысты слайд қосымша көрсетіледі)

шығу тарихы, өнер түрі домбыра, қобыз , ұлттық мұра, әуен, саз

оқиға, жағдай

Жаңа сабақ «Мағынаны тану» әдісі бойынша басталады.

1) Кейіпкерлерді топтастыр

2) Оқулықтан кейіпкерлер портретін табу

І қатар – Естемес пен Оразымбет портретін табу

ІІ қатар – Жаңыл мен қарт бейнесін табу.

3) Әңгіменің композициялық құрылымын талдау.

(оқушылар дәптерлеріне жазып отырады)

Екі күйшінің жолға шығуы, күйшілер әңгімесі.

Жалғыз нардың кезігуі, аруананың зары, домбыраға тіл бітуі, жолаушылардың жалғыз қараша үйге келуі.

Шал мен Естеместің бір-біріне қолқа салуы.

Жаңа күйдің пайда болуы.

Күйшінің жолын жас жігітке беруі немесе нардың июі.

1 Естемес. Жоғары, жасы егде тартса да отбасын құруды ойлайды Түсінігі мол, есті, Оразымбетке жолын береді. жақсы

2 Оразымбет. Жоғары, өнерді сүйетін, тәрбиелі шәкірт. Үлкенді құрмет тұтады, ұғымтал. жоғары

3 Жаңыл. Жігерлі жан, өз бақытын табудаөжеттік таныта білді. Кішіпейіл, ибалы, өжет. жоғары

4 Қарт. Жоғары, жоқшылыққа төзе білген, қиындыққа мойымаған жан. Көпті көрген, қонақжай, есті кісі. жақсы

5) Тест тапсырмасы (ACTIVote арқылы орындау)

Кімнің сөзі:

«Қашан кемеліне келтіргенше көп алдына салмаған жөн»

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Екі күйші өнерлеріңді бірдей салыңдар». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Аһ, сабазың шыңыраудан суырып шығарды-ау» . Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Сөзім –сөз. Өнерің жетсе тілегіңді бердім, қарағым». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Кім біледі, жер ортасынан асқанда тәңірінің сарғайтып барып бұйыртқаны осы болар». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Бір жылдан бері мен аңдамаған мінезін осы бүгін көрсетті-ау». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Апырым-ай, осы мал жарықтықтың күйге елтитіні болады деуші еді…» Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

6) Тест интервью.1 Естеместің өзіне тән ерекшеліктері қандай? Халық өнерін қастерлейді. Жақсы ұстаз, күйші, өнер таратушы, салт басты.

2 Жаңылдың мінезі ұнады ма? Несімен ұнады? Ақылды, ибалы, инабатты, өжет. Өз болашағын егде адаммен өткізгеннен жастау жігітпен өткізгенді дұрыс санаған ол өжеттілік танытты.

3. «Екі күйші, өнерлеріңді бірдей салыңдар» деген қыз сөзінің сырын аш. Әкесі мен Естемес арасындағы әңгімені естіген Жаңыл таңдауы жас Оразымбетте екенін астарлап жеткізгісі келді.

4. Әңгімеде ұнамсыз кейіпкердің болмауы не себепті деп ойлайсың? Себебі әңгімеде көп шиеленіскен оқиға жоқ, тек күйдің туындауы ғана берілген. Сондықтан ұнамсыз кейіпкер жоқ.

5 Оқиғаның шешімі сен қандай ойға жетеледі?

ІV. Сабақты бекіту:

«Екі жақты күнделік» стратегиясыӘңгімеден алған әсерің? Несімен әсер етті?

I Үйымдастыру кезеңі. Cәлемдесу. Түгелдеу. Оқушы назарын сабаққа аудару.Педагогикалық талап қою, психологиялық дайындық.

II Үй тапсырмасын сұрау. Сұрақ-жауап әдісі арқылы сұрау.

Кейіпкерлері арқылы мазмұнын шығарып талдау.

Бақтығүл кім? Қараш-қараш оқиғасында қандай әрекеттері мен көрінеді?

Сәлмен қандай адам болып көрінеді?

Жарасбай Бақтығұлды өзіне жаны ашып жақындатты ма?
III Үй тапсырмасын қорытындылау. Осы шығармада жазушының айтайын деген ойы, идеясы қандай?

М. Әуезов ...

IV Жаңа сабақ.

Түртіп алу әдісі

Білемін

Білгім келеді

Үйрендім

Тахауи Ахтановтың өмірі мен шығармашылығы туралы айтып өту. Жазушының алғашқы әңгімесі - «Күй аңызы». Өнер құдіретінің ботасы өлген бозіңгеннің тарамыс болған терісіне жан беріп, суалып біткен желінін сүтке толтырғанын баяндайды. Осы әңгімені түсіндіре отырып, оқушыларға интерактивті тақта арқылы күйді тыңдатқызу.

І.Қарт күйшінің өнері, мінезі, осы күйді шығарудағы толғанысы қандай болды?

Қыз неге інгеннің иіп тұрғанын білдірмеді?

«Екі күйші өнерлеріңді бірдей салыңдар» деген қыз сөзінің астарында не бар еді?

Ботасы өлген аруана Естемес күйшіге қалай әсер етті? Әсер етсе, жолда күй неліктен толық шықпады?

VII Үй тапсырмасын беру. «Қазақ күй өнері» тақырыбына шығарма жазу.

«Нар идірген» атты күй қалай дүниеге келіпті? Әңгімені тұтас, көркем мазмұндап келу.

а)Поэманың негізгі кейіпкері ана бейнесі арқылы көл еркесі аққуға жасалған қиянаттың қайғылы оқиғаға ұғындыру себебін таныту,қоршаған орта заңдылықтарына қарсы келмеу қажеттігін нақты дәлелдермен түсіндіруге жету.

ә)Аққудың басқа құстардан өзіндік ерекшелігі,қасиеті,киелі құс екендігін суреттеудегі ақынның шынайы сезімін таныту.

Оқушылардың пікірталасын ұйымдастыру,өз ойын дұрыс тұжырымдап,дәлелмен жеткізе білуге,еркін сөйлеуіне дағдыландыру,өлеңдерін нақышына келтіріп жатқа оқу,сүйсіне білу сезімдерін ояту,талдаулар жасай білу,сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамыту.

Ақын тілімен салынған табиғат суреті арқылы эстетикалық талғамға,көркем шығарма арқылы табиғаттың сырлы көріністерін тамашалап,сұлулығын сезіне қамқорлықпен аялай білуге тәрбиелей отырып,экологиялық мәдениетін қалыптастыру

а)Экологиялық білім мен тәрбиенің алғышарты.

1.Танымды,мінез-құлықты тәрбиелеу.

2.Оқушының танымдық,шығармашылық дамуына жол ашу.3.Табиғатты аялау,қорғау сезімін оята білу.

(Әдебиет сабағын театр,әуез,көкемсурет,сөз өнерімен интеграциялау)

Пәнаралық байланыс:Экология,бейнелеу өнері,музыка,география т.б.

Сабақ көрнекілігі:ақын суреті,техникалық құралдар,компьютер,аққу туралы жазылған нақыл сөздер,тақырыптық суреттер,көрініс,сызба- кестелер, “Жетім көл”суреті бейнеленген аққудың,шыршалы тоғайдың көрінісі.

Сабақтың әдіс-тәсілдер:

1. Мәнерлеп өлең оқу. “Мұқағали-әлеміне саяхат”.

2. Сахналық көрініс.

3. Компазициялық жоспар (сызба кесте)-талдау.

4. Шығармашылық ізденіс бағытында:“Дебат-пікір- сайыс ”.

Сабақ барысы.

I.Ұйымдастыру.

1.Психологиялық даярлықты қамтамасыз ету.(С.Тұрысбеков “Көңіл толқыны ” ойналады)

2.Мәнерлеп оқу: “Мұқағалиды аңсау”

II.Үй тапсырмасын пысықтау.

а)Поэзия минуты.

ә)Қызығушылығын ояту сайысы.

Ойшақыру “Менің Мұқағалиым”атты үй тапсырмасын сұрау.

Үй тапсырмасының шарты:ақынның өзіңе ұнаған өлеңдерін жатқа оқы және сенің Мұқағалиың екенін дәлелде.

III.Мұқағали әлеміне саяхат:

-Балалар,поэзия әлемінде Мұқағали мұрасы-жалпақ елдің жүрегінде,ой-парасатында,жарық жұлдыздай қараңғы түн қойнауынан құпия сәулесін шашқандай жарқырап нұр беруде.

Тірлігінде шекпен кимей,шен алмай,

Еңбегінің қызығын да көре алмай

От боп жанып өтіп кеткен ақынға,

Мәңгілік қып өмір берген өлеңді-ай,-деп

Айтақын ағамыз жырлағандай,өлеңімен рухани азық,күш жинап,қажетіне қарай халқына бақыт сыйлаған ақиық ақынымыз ешкімнен кезінде енші сұраған емес-ті.

Мінеки,бұл Мұқағали әлемі.Әр ғасырдың біртуар адамы болады.Зымыран уақыттың пешенесіне жарық жұлдыз болып қадалған Абай,Мағжан,Қасым,Мұқағали болатын. Мұқағали “Абай жаққан сәулені”сөндірмей,“Жыр сәулені”лаулатар ақынның келетініне сеніп кеткен ақын.

Ол:

Туады,туады әлі нағыз ақын

деген болатын.

Өз сезіміне өзі өртенген Мұқағали жыры бүгінгі күні шартарапқа жыр шуағы болып төгілуде.

- Балалар, мен Мұқағалидың анасы Нағиман әженің, жазушыға, баласының ақындығы туралы айтқан естелігін сендерге оқып берейін.

(Мұқағали жайлы естелікті оқу)

Әр ақынның өлең-өнер болмысында бір қасиет өзгелерінен басымырақ болады.

Мысалы: Абайда-ой, Мағжанда-махаббат, Қасымда-от, Мұқағалида тазалық (қасиет деген ұғым)басымырақ болады.

Табиғат ананың бір бөлшегі болған Мұқағали былай дейді.

Табиғат

Жанымды алсаң,

Бір түйір жерге түскен, тамшы едім.

Мұқағали жоғалса қайтер дейсің.

Артымда қалсын жерім,

Қалсын елім, - деген Мұқағали

барлық өлеңіне бойындағы сезімнің ағынымен барып таусыла жазды.Барлық шығармасын соңғы өлеңіндей жазды.Өйткені,

“Мұқағали-бір ғасырда бір рет қана дүниеге келетін қазақ поэзиясының алтын домбырасы дерліктей ірі талант иесі”.

“Бір өлеңі бір елдің мұрасындай поэзия пайғамбары”.

“Мұқағали поэзиясы - тірі поэзия”.

“Шын поэзия жасырынып тұрған дүние сұлулығының шымылдығын сыпырып тастайды”деген еді Шелли.

Қане, Мұқағали поэзиямен қалай сырласқанын тыңдап көрелік.

Бізде, енді - Мұқағали әлемінде поэзия дәуірі басталды. а) “Поэзия - жүрек тілі”, - ақын шығармаларынан мәнерлеп оқу.

(Өлеңді жақсы оқитын белсенділік танытқан 2-3-оқушыдан)

ә)Диалогиялық әңгіме. “Менің Мұқағалиым”.

( “Мен Мұқағалидан не таптым?”деген сұрақ айналасында диалогиялық әңгіме жүргізу

Ой шақыру:

Сұрақтар: - Балалар, ақынның жұбайы Лашын апай

“Мұқағали өмірді сүйіп өткен ақын”деп жазды.

1. Сендер Мұқағали өлеңдерінен оқи отырып, Мұқағалидан не таптыңдар?

2. Сенің Мұқағалиың қандай?

3. Сенің Мұқағалиың не дейді?

б)Сурет,бояу құдіреті.

- Балалар, жаңа сендер өлең оқығанда Мұқағали сағынған Қарасуды біз де сағындық.Бояуын көрдік, қурайдың үнін естідік.

Егер сендер суретші болсаңдар Мұқағалидың туған жерге деген сағынышын көркемсурет өнерімен,бояу сырымен қалай бейнелеп берер едіңдер?

(Белсенділік танытқан оқушыдан сұрау)

3.Мұғалім:

- Балалар, сендердің жауаптарың бойынша біріншіден “Мұқағали – туған жерін сүйіп өткен, оны аңсап өткен ақын”дейміз.

Екіншіден,ол өмірден “Сәби болып”өткен ақын сияқты.Өз ортасы ондағы күншілідік,жамандықтан жиренген ақын бейкүнә сәби қалпын сақтап қалғысы келді.Солай болып қалды да !

Ән «Сәби болғым келеді» (Бекзат)

Мұғалім:

Мұқағали ақын –поэзия әлемінде диолог тәсілін яғни сұрақ-жауап түріндегі әдісті поэзияда қолдануында өте шеберлік танытады.Оның «Қош махаббат» драмасы бойынша «Махаббат диологі» дастанынан үзінді келтірейік.

Көрініс: «Махаббат диологы

(«Қош махаббат» драмасынан үзінді қою)

(инеценировка сипатында)

Ей, күнадан пәк жас жандар,

Қапелімде қателікке баспаңдар!

Қосыларсың қол ұстасып саспаңдар,

Махаббатпен ойнағанды тастаңдар

Ей, күнадан пәк жас жандар!

Қапелімде қателікке баспаңдар!

Ал көріңдер, ол туралы дастан бар

ә) «Махаббат диологі»(екі оқушы орындайды)

-Құс боп ұшып жоғалсам не етер едің?

-Сені іздеумен мәңгілік өтер едім

-Отқа түсіп өртенсем, не етер едің

-Күл боп бірге соңыңнан кетер едім

-Бұлдырасам сағымдай не етер едің?

-Жел боп қуып, ақыры жетер едім

-Қайғы әкелсем басыңа не етер едің?

-Қойшы сәулем бәрінде көтеремін

б) Топтастыру әдісі \ дәптермен жұмыс\

Қарасаз қара шалғын өлеңде өстім,

Жыр жазсам оған жұртым елеңдестің

Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,

Өлтіре алмас алайда өлеңді ешкім,-

деп поэзия құдіретіне сеніп кеткен-

«Мұқағали қандай ақын?

ІІІ. Ой толғау. Поэма \қасиет, қасірет\ туралы.

а\ «Поэма осылай туған еді».

- Бүгін біз сөз еткелі отырған шығарма “Аққулар ұйықтағанда»- ғажап поэма. Бір түнде, бір деммен, табиғат пен ақын сезімінің үндесуінен туған дүние.

Мұқағали:

Қазақтың қара өлеңі - құдіреттім,

Онда бір сұмдық сыр бар естілмеген, - деген болатын. Бүгін сондай жыры «Сұмдық сыры бар» жыры «Аққулар ұйықтағанда» поэмасынан ой толғаймыз.

Осы поэма жөнінде Тұманбай Молдағалиев ағаларың былай дейді.

\М.Мақатаев шығар.жинағы 1991ж «Мұқағали жайлы ойласам» деген алғысөзден оқып беру\.

- Cендерге де, маған да бұл поэма мұң тарту етеді. Бірақ бір бастап оқығаннан кейін тастай алмай соңына дейін бір-ақ оқисың. Бейне бір басқа күй кешесің. Көкірегінде ән ұялап, жырмен тербелесің. Көз алдыңнан Жетімкөлдің ерке аққуы баласы үшін дүниенің тыныштығын, кереметін бұзып, қасиетке оқ атқан ана бейнесін, ең соңында екі бірдей асылынан қасиетінен айырылған сорлы, зарлы ананы көріп, сен де аһ ұрасың. Жақсы дүние туралы мақтау сөздің өзі - бос сөз.Онан да балалар осы поэма негізінде «Ана қасіреті...» атты сахналық көріністі көріңіздер.

ә\ Сахналық көрініс: «Ана қасіреті...»