4.Екпін.Сөз екпіні.Екпінің қызметі.Екпінің орны.Екпінің түрлері.
Екпін-сөйлем ішіндегі кейбір сөздердің немесе сөз ішіндегі кейбір буын,дыбыстардың басқа тілдік бөліктерден ерекшеленіп,көтеріңкі айтылуы.Екпін:сөз екпіні,ой екпіні,тіркес екпіні,дыбыс екпіні деп бөлінеді.
1.Сөз екпіні-сөз ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы.қазақ тілінде сөз екпіні негізінен соңғы буынға түседі.Мысалы:Бала далада ойнап жүр.
2.Ой екпіні-сөйлем ішіндегі ерекше назар аударылатын сөзді оқшаулап ,бөлектеп айту.Ой екпіні сөйлем ішіндегі сөзді бөлектейді.Мысалы:Айбек ерте тұрды.
3.тіркес екпіні-бірнеше сөздің тіркесе .тізбектеле біртұтас екпінімен бөлектене айтылуы.Бұл көбінесе күрделі сөздерге,негізгі және көмекші сөздердің тіркесіне тән.мысалы:мектепке дейін,әке-шеше,әдет-ғұрып т.б
4.дыбыс екпіні-сөз ішіндегі дыбыстың бөлектеніп,көтеріңкі дауыспен немесе созып айтылуы.Мысалы:та-ма-ша.Дыбыс екпіні көңіл-күйін білдіретін сөздерді айтуда жиі қолданылады.айтылуда сөйлеушінің эмоциясын білдіреді.
Түркі тілдерінде екпінің қызметін сингармонизм атқарады.Қазақ тіліндегі тұрақты,көбіне соңғы буындармен байлаулы болады.Сонымен қатар,қазақ тіліндегі екпін сөз мағынасын айқындап,саралап ,дәлелдеп тұрады.Екпінің екі түрі бар(қазақ тілінде):1.-негізгі;2-көмекші екпін д.а.
Негізгі екпін сөздің соңғы буынына түссе,көмекші екпін қосымшалы сөздің түбірінің ең соңғы буынына түседі.мәселен:шеге,кереге,орақ,балға балта сөздеріне қосымшаларды жалғағанда шегелер,керегелер,екпін соңғы буынға көшеді де,түбірдегі екпіннің орны көмекшілік қызметті атқарады.
5.Сөздің құрамы және морфемалар.Морфема туралы түсінік.Қосымшалар.Қосымшаларды жіктеу.Қосымша: сөзжасам қосымшалары,форма
Сөз құрамы -сөздіңсыртқы түр тұрпаты.Тілдегі сөздің бір бүтін тұлға ретінде қаралған,олар мағыналы не бірнеше бөліктен тұрады.
Сөз құрамының ең негізгі бөлшегі- түбір.Сөз тудыратын,сөз жалғастыратын қосымшалар түбірге қосылады.
Түбір тұлғасына қарай түбір сөз туынды сөз,біріккен сөз,қысқарған сөз болып бөлінеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
