Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Атырау инженерлік гуманитарлық институты

1.Сараптаманың ұғымы, мәні. Оның тағайындалуы мен өткізу әдістемесі.

2.Сараптама ғылыми тәжірбиелік зерттеудің ерекше түрі ретінде.

3.Сарапшылық ұйымдардың түсінігі және қызметі.

4.Сарапшылық қызметпен айналысуға рұқсат алу үшін мекемелерге қойылатын талаптар.

Тақырып мақсаты:Кедендік бағытта көптеген сараптамалар жүргізіледі. Сараптама тағайындаудың мәнін, негізін және әдісін түсіну үшін бұл іс әрекетке байланысты кейбір теориялық ережелерін талдап көру көру керек.

Сараптама ғылыми практикалық зерттеудің ерекше түрі бола отырып, сараптамашылармен жүргізілетін, адамдардың кейбір іс-әрекеттеріне байланысты туатын проблемелық немесе даулы мәселелер бойынша нақты обьекті және тәуелсіз қорытынды беру үшін жасалатын іс-әрекет.

Әлемде сараптаманың көптеген түрлері бар. Олардың мақсаттары және зерттеу обьектілері, әдістері әртүрлі болып келеді. Олардың тек ортақ мақсаты бар, ол шындықты табу.

Қазақстан Республикасының кеден органдарының лауазымды адамдары кедендік бақылау жүргізу барысында анықталған, күмәнді тауарларға қатысты және кедендік рәсімдеу барысында сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасына байланысты тауардың кодтарын анықтау мүмкін болмағанда сараптама тағайындауға құқылары бар.

Сараптаманы әртүрлі негіздермен жүйелеуге және классификациялауға болады.

Мақсатына байланысты сараптама екі түрге - процессуалдық мағынасы бар соттық және соттық емес (ведомостволық) болып бөлінеді.

Сараптаманы жүйелеу ғылымның саласы немесе қоғамдық практика бойынша жүргізу қабылданған. Бұл критерия бойынша, әскери, саяси, әлеуметтік, техникалық, экономикалық, криминалистік, медициналық, өнертану және т.б. сараптама класын көрсетуге болады. Әрбір ғылымның саласы өзінің теориялық базасының сараптама үшін өзінің әдістемелік, техникалық және ғылыми-құқықтық ережелерін дайындайды.

Әрбір класс өз қатарына әртүрлі сараптаманы біріктіруі мүмкін, бірақ олардың пәнінде, обьектісінде, әдістемесінде және қойылған мақсатында ортақ белгілері болу керек. Кезектілігіне байланысты сараптама өткізу алғашқы және қайталап; міндеттердің масштабтарына байланысты – негізгі және қосымша; зерттелгенобъектінің сандық жағдайына байланысты – аз объектілі және көп объектілі; сараптамашылардың санына және олардың жұмыс істеу әдісіне байланысты – жекелік және ұжымдық болып бөлінеді.

Объективтік жағдайларға байланысты теориялық, техникалық және ұйымдастыру дәрежесіне байланысты алғашқыорында криминалистік сараптама тұр.

Криминалистік сараптама кез- келген мемлекетте үлкен мән беріледі. Осыған байланысты мемлекет тарапынан жаңа сараптама лабораториялары ашылғанда аталған сараптама мекемелерінің бай тәжірибесі кеңінен пайдалынады. Осындай сараптама мекемелеріне кедендік сараптама лабораторияларында кіреді.

Сараптама қоғамдық негізде, коммерциялық тапсырыс бойынша немесе қызметтік міндетті орындау негізінде жүргізуге болады. Осыған байланысты қазіргі кезеңде әлемде сараптама ісін ұйымдастырудың әртүрлі нысандары бар олар: қоғамдық, жеке – кооперативтік, ведомстволық, мемлекеттік, халықаралық, бұл сараптамадағы жұмыстар комиссиялық (ұжымдық) немесе жеке, тұрақты немесе уақытша жүргізілуі мүмкін. Сараптама жүргізуге лицензия алу үшін мемлекеттік стандарттың арнайы талаптарына сай болу керек.

Сараптамашы (лат- білетін, тәжірибелі) деп жан- жақты білімді, танымы бар арнайы біліммен қаруланған, кәсіби тәжірибесі бар адамды айтамыз.

Сараптама жүргізуші мекемелер белгілі дәреже техникалық құрал жабдықтарға және зерттеу әдісіне, мәліметтер жинақтарына, бақылау үлгісінің эталонына, ғимаратпен іс- әрекеттеріне сай жұмыс орындарына және ең негізгісі жоғарғы квалификациялы сараптама мамандарына ие болу керек. Сонымен бірге нормативтік техникалық құжаттар және материалдары, сараптама жүргізудің теориялық және практикалық негізі және зерттелуші объектіні, жекеменшікті және мәліметтің конфиденциялдығын сақтайтын мүмкіншіліктер болу керек.

Әдістемелік нұсқаулар

Тақырып бойынша жүк кеден декларациясын беру тәртібі және оны есепке алу мен тіркеу, декларантпен кеден органына мәлімделген мәліметтерді,құжаттарды беру, жүк кеден декларациясын уәкілетті лауазымды тұлғаның қабылдауы туралы мәліметтер баса көрсетілген.

1.Сараптаманың ұғымы, мәні. Оның тағайындалуы мен өткізу әдістемесі.

2.Сараптама ғылыми тәжірбиелік зерттеудің ерекше түрі ретінде.

3.Сарапшылық ұйымдардың түсінігі және қызметі.

4.Сарапшылық қызметпен айналысуға рұқсат алу үшін мекемелерге қойылатын талаптар.

Пайдаланатын әдебиеттер:

1.ҚР Конституциясы. 30.08.1995ж.

2.ҚР Кеден кодексі. 1.05.2003ж. (2005 ж маусымда өзгерістер мен толықтырулар енгізілген)

3.ҚР Президентінің ішкі істер органдары туралы жарлығы. 21.12.1994ж.

4.ҚР жедел іздестіру қызметі туралы заң 15.09.1994ж

5.ҚР кеден шекарасы арқылы тауарларды өткізу тәртібімен мәлімдеу туралы № 129.

09.02.1993ж. Үкімет қаулысы.

6.Қазақстан территориясындағы тауарлар, жұмыс және қызмет экспорты және импортының тәртібі туралы Үкімет қаулысы № 66.19.05.1995 ж.

7.Кеден шекарасы арқылы тұлғалардың тауарларды, сонымен қатар көлік құралдарын өткізу тәртібі туралы Үкімет қаулысы № 1712. 31.12.1996 ж.
Тақырып №2. Кедендік сараптаманың ұғымы, обьектілері және заттары.
Жоспар:

1.Кедендік сараптаманың ерекше сыныптағы сараптама ретіндегі маңызы.

2.Кедендік сараптаманың обьектілері: кедендік шекарадан өткізілетін тауарлар мен заттар. Олардың сынамалары және тауарлармен жүретін әртүрлі сипаттағы құжаттар.

3.Кедендік сараптама затының түсінігі.

4.Кедендік сараптама заттарының әралуандығы: СЭҚ ТН сәйкес тауарлардың жіктелуі
Тақырып мақсаты: Меншік түрлеріне қарамай сараптамашы мекемелер заңды тұлға статусында болады. Осыған байланысты оларды әкімшілік бағынуы және финанстық жағдайы сараптама қорытындысына немесе мекеменің ұжымына әкімшілік, құқық қорғау немесе коммерциялық ұйымдар тарапынан ықпал етуді болдыртпауды қамтамасыз ету керек. Сараптамашылардың тәуелсіздігін қамтамасыз ететін міндетті талаптарға төмендегі жағдайлар жатады:

• 
  зерттелуге тиісті өнімді жеткізушілермен немесе осы өнімді тұтынушылармен қандай да болмасын бірікккен коммерциялық мүддесінің болмауы;
  
• 
  зерттелуге тиіс өнімді дайындау әрекетіне шаруашылық қарым-қатынастың болмауы;
  
• 
  сараптама жүргізуге мүдделі әкімшілік органдарына сарапшының тәуелсіз болуы.
  

Кедендік сараптаманың мақсаты Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізілетін тауарлардың сапалық құрамын анықтау үшін, олардың сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасына сәйкес дұрыс жіктелуі үшін зерттеу жүргізу болып табылады.

Кеден органдары:

1. 
   кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылауды жүзеге асырған;
   
2. 
   алдын-ала шешім қабылдаған;
   
3. 
   кеден ісі саласында құқық бұзушылықтар анықталған жағдайларда кеден органдары лауазымды адамдарының тауардың сапалық құрамын айқындауы мүмкін болмаған кезде кедендік сараптама тағайындауы мүмкін;
   
4. 
   тауарлар кедендік және өзге де құжаттардағы тауарлар туралы мәліметтер, бірдейлендіру белгілері кедендік сараптаманың обьектілері болып табылады.
   

• 
  кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылау сатысында немесе алдын-ала шешім қабылдау кезінде, сондай-ақ сыртқы экономикалық ықзметке қатысушылардың өтініштері бойынша- кедендік сараптамаға жолдама;
  
• 
  кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтар бойынша кедендік сараптама тағайындау туралы қаулы негіз болып табылады.
  

1. 
   кедендік сараптама жүргізу үшін негіздеме;
   
2. 
   кедендік сараптама жүргізілуге тиіс кеден зертханасының атауы;
   
3. 
   сарапшының алдына қойылған мәселелер;
   
4. 
   сараптамашының қарауына берілетін материалдар көрсетіледі.
   

Тауарларды жіктеу тауар номенклатурасы талаптарына сәйкес жүзеге асырылады және жіктелетін тауарды белгілер түрінде көрсетуге мүмкіндік беретін техникалық әдіс болып табылады. Тауар номенклатурасы – классификациялауға жататын жүйеленген тауарлар тізіміндегі тауар жіктеушісі, ТН көмегімен әрбір тауарға орын беріп, одан кейін тауарға цифр – тауар коды түрінде шартты мағына береді.

• 
  жасалған материалына байланысты (мыс.74 топ – «медь и изделия из нее»)
  
• 
  атқаратын функциясына байланысты (мыс. 91 топ – «часы всех видов и их части»)
  
• 
  өңдеу дәрежесіне байланысты (мыс. 10 топ – злаки, 11 топ – продукция мукомольного производства, 19 топ – мучные кондитерские изделия)
  

Топты қалыптастыруда тауарда өңдеу кезектілігі принципі қолданылады: шикізаттан полуфабрикатқа, одан дайын тауарға дейін. Үлкен дәрежелі өңдеуден өткен тауарлар үлкен номерге ие.

Тауар атауларына қатысты терминдердің де ерекшеліктері бар. Мысалы: слоновая кость термині пілдің ғана емес барлық жануарлардың тістері түсініледі. 9601- обработанные и пригодные для резьбы кость слоновая – тауар позициясы барлық жануарлардың тістерінен жасалған тауарларды топтастырады.

1. 
   Тауарларды топтарға бөлу нақты мәліметтерге негізделген. Теориялық немесе сыртқы сауданы реттеу мақсатында пайдасыз бөлу қарастырылмайды. (мысалы, қызыл және жасыл түсті әйнектен жасалған бокалдардың айырмашылығы)
   
2. 
   СЭҚ ТН-да тауар топтары мазмұны бойынша бір-біріне қайшы келмейді.
   
3. 
   СЭҚ ТН-да тауарлардың әртүрлі типтерін шектеу принциптері объективті болып табылады. Ортақ критерий – тауар жасалған негізгі материал немесе тауар атқаратын негізгі функция.
   
4. 
   СЭҚ ТН-да тауар позициялары мазмұнының ішінара сәйкес келуі немесе тауар әртүрлі функция атқарған немесе әртүрлі материалдардан жасалған жағдайда сәйкес тауар позициясын таңдау мүмкіндігінің жоқтығын қарастыратын нақты анықтамалар мен ережелер көрсетілген.
   
5. 
   СЭҚ ТН-да тауарларды жіктеу баланстық болып табылады, яғни қолдану берілген топта аталмаған тауар тобын сипаттау үшін маңызды болып табылатын корзиналық позициялар қарастырылады.
   

ЕврАзЭҚ СЭҚ ТН-да тауардың кодтық мағынасының ұзындығы 10 цифрлық белгіден тұрады:

• 
  алғашқы алты цифр Тауарларды сипаттау мен кодтаудың Үйлестірілген жүйесіне сәйкес келеді,
  
• 
  сол алты цифр + жетінші және сегізінші цифрлар Европалық Одақтың Аралас Номенклатурасы бойынша жіктеледі (Комбинированная номенклатура Европейского Союза КН ЕС),
  
• 
  9 белгі – ТМД СЭҚ ТН,
  
• 
  10 белгі – ЕврАзЭҚ СЭҚ ТН бойынша сәйкес келеді.